VOV4.Êđê - Bi hrŏ hnơ̆ng hbâo ăngre, yua hbâo brŭ, anăn jing hdră ƀĭng ngă lŏ ha Gia Lai yua čiăng hgao klei dleh dlan ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma đĭ. Bruă djŏ tuôm alŭ wăl ăt mđĭ bruă kriê dlăng anôk ba čhĭ, leh anăn hưn mtă kơ mnuih ƀuôn sang yua hbâo pruê mâo phŭn agha bi klă kñăm ñĕ kơ klei blei mnơ̆ng amâo jăk.

Wưng leh êgao, ênoh čhĭ hbâo pruê, êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing đĭ yuôm, hmăi leh amâo mâo jăk kơ bruă duh mkra pla mjing ti Gialai. Khădah amâo mâo čiăng ôh, ƀiădah lu gŏ sang ăt khăt bi hrŏ hnơ̆ng ênoh hbâo pruê pioh dlăng kriê mnơ̆ng pô pla mjing. Trần Quốc Toản ti să Ia Châm, kdriêk Ia Grai lač:  “Thŭn anei hmei dlăng kriê truh 2 ha kphê, 5 sao boh kruĕ hruĕ, thŭn anei ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ yuôm hĭn mkă hŏng dŭm thŭn êlâo, snăn gŏ sang hmei bi hrŏ mơh ênoh hbâo pruê ba yua. Msĕ si yang đar thŭn hmei prue hlăm 2 ha kphê anăn truh 1 tôn mkrah hbâo hlăm sa gưl, thŭn anei knŏng pruê mă 1 tôn đuič. Msĕ si hlăm grăp thŭn hlăm yan hjan prue truh kơ 3 gưl, ƀiădah thŭn anei prue mă 2 gưl đuič”.

Mbĭt hŏng klei bi hrŏ prue hbâo ăngre, phung ngă lo hma ti Gialai dưn yua jih djah brŭ mơ̆ng bruă lŏ hma pioh mđam hŏng vi sinh pruê kơ mnơ̆ng pla. Lại Quang Huấn ti alŭ Čư̆ Wâu, să Čư̆ A Thai, kdriêk Phú Thiện, hlăk dôk dlăng kriê wiê ênăk 6ha ana boh kroh, lač: “Thŭn anei hbâo ăngre đĭ yuôm, mơ̆ng anăn pô lŏ tui hriăm, ksiêm duah hdră mkra hbâo bi mbrŭ. Dưn yua jih djah brŭ mơ̆ng gŏ sang mâo, lehanăn hrui duah mơ̆ng riêng gah, akâo blei mơ̆ng digơ̆ hŏng ênoh êlưih, snăn pô ba wĭt mđam lehanăn pioh pruê kơ mnơ̆ng pla jăk snăk”.

Čiăng dưi ksiêm jih jang hnơ̆ng jăk, djăp mta hbâo pruê, mnơ̆ng pioh kơ bruă pla mjing, snăn dŭm anôk bruă djŏ tuôm čar Gialai lŏ dơ̆ng ksiêm dlăng bruă mkra mjing, čhĭ mnia djăp mta mnơ̆ng anăn. Mơ̆ng akŏ thŭn truh kơ ară anei, Gialai hmao ƀuh, mghaih msir truh 78 klei ngă soh hlăm hbâo pruê, êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing, đŭ truh 230 êklăk prăk lehanăn brei mdei truh kơ 3 anôk čhĭ hbâo pruê. Lê Hồng Hà, Khua anôk bruă kiă kriê klei mnia mblei čar Gialai lač:  “Amâo mâo djŏ ƀiă ôh phung čhĭ mnia mčhua hŏng klei anei bi mđĭ ênoh čhĭ yuôm hĭn, lehanăn hlăm anăn đa đa lŏ mâo lu mta hbâo amâo mâo tŭ ôh. Ti anăp klei msĕ snăn, mâo leh klei kčĕ kơ êpul kiă kriê bruă mnia mblei, hlue ngă bruă pô, mă mta hbâo ba mkă dlăng hnơ̆ng tŭ. Ară anei mâo mơĭt leh kơ anôk mkă dlăng truh kơ 10 mta hbâo, snăn ƀuh hlăm anăn truh kơ 4 mta hbâo jing ngă soh”.

Mơ̆ng klei ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ yuôm, mnơ̆ng duh kơ bruă lŏ hma yuôm sơăi, snăn bruă lŏ hma Gialai mtă kơ phung ngă lŏ hma kiă kriê bi kjăp bruă pô, ksiêm dlăng hbâo jăk pioh blei. Bùi Trọng Thành, Khua adŭ bruă lŏ hma kdriêk Phú Thiện lač: “Adŭ bruă lŏ hma ăt mâo leh mơh klei mtă mtăn, ktrâo atăt brei kơ phung ƀuôn sang, lehanăn djăp alŭ wăl pruê mă hbâo ăngre sui sa blư̆ knŏng hŏng hbâo jăk, thâo bĭt klă phŭn agha. Lehanăn yua hbâo hŏng klei mkiêt mkriêm. Mbĭt hŏng anăn adŭ bruă ăt mđing kơ klei kčĕ hŏng phung ƀuôn sang dưn yua hbâo brŭ mđam vi sinh, jing hbâo bi mbrŭ mơ̆ng djah bruă lŏ hma, eh mnơ̆ng rông, kñăm bi hrŏ mơh ênoh bi liê”.

Lê Tấn Hùng – K’iăng khua adŭ bruă lŏ hma kdriêk Đăk Đoa lač, mơ̆ng akŏ thŭn 2021 truh kơ ară anei, ênoh ênil mnơ̆ng kơ bruă lŏ hma msĕ si hbâo pruê, êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing, êa săng, êa pui đĭ yuôm sơăi. Hlăm anăn dŭm mta êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing đĭ mơ̆ng 15 – 30%. Hjăn hbâo ăngre, mâo anôk čhĭ đĭ yuôm truh kơ dua blư̆. Klei anei ngă kơ ênoh bi liê blei hbâo pruê hŏng sa ha kphê, tiu đĭ dŭm pluh êklăk prăk. Tui si Hùng, kdrêč kơ phung ngă lŏ hma, čiăng bi hrŏ klei hmăi amâo mâo jăk kyua ênoh ênil đĭ yuôm sơăi kơ jih jang mnơ̆ng bruă pla mjing, snăn jih jang bi mâo hdră êlan mă bruă dưn yua jih djah brŭ. Hlăm anăn mnuih pla mjing mkuôm djah brŭ, pla rơ̆k êtak hlăm war kphê čiăng bi êbhuič lăn, lehanăn krơ̆ng hnơ̆ng h'ăp kơ lăn. Bi kơ hbâo pruê, Hùng mtă kơ phung pla mjing duh mĭn ba yua hbâo brŭ yơh jing tal êlâo, kñăm bi hrŏ ênoh bi liê: “Wưng lehg êgao, čar lehanăn dŭm anôk bruă djŏ tuôm ti gưl kdriêk mâo leh hră ktrâo atăt nanao, mta mtăn nanao, mtrŭt mnuih pla mjing amâo lŏ yua lu ôh hbâo ăngre, ba yua hbâo brŭ, duah djah pioh bi mbrŭ, kñăm bi mhrŏ ênoh bi liê, lehanăn mă bruă ăt mâo klei tŭ dưn jăk mơh”.

Bi mlih hdră êlan dlăng kriê wiê ênăk hlăm bruă pla mjing hlue hdră êlan doh, ba yua djăp mta hbâo brŭ, sĭt nik srăng đru phung pla mjing bi hrŏ ênoh bi liê hlăm bruă dlăng kriê mnơ̆ng pla mjing, êjai ênoh ênil kơ bruă lŏ hma đĭ yuôm nanao msĕ si ară anei./.

Y-Khem pô mblang