VOV4.Êđê -  Hlăm dŭm thŭn êgao, mơ̆ng bruă rông mnơ̆ng mđĭ kyar kjăp, khădah snăn, klei ka dưi ngă mơ̆ng bruă rông mnơ̆ng anăn jing bruă čhŏ djhan wăl hdĭp mda. Êpul êya bruă kreh knhâo hlăm leh anăn ala tač êngao ktrâo lač leh klei čhŏ djhan wăl hdĭp da lu hĭn bruă hlăm lŏ hma ti Việt Nam jing mơ̆ng pla mjing leh anăn rông mnơ̆ng. Lu hdră msir hdră mnêč mdê mdê dưi ba yua kñăm bi hrŏ klei hmăi amâo jăk kơ wăl hdĭp mda anăn jing ba yua dŭm hdră msir hŏng ai mă bruă, êa drao leh anăn mnơ̆ng dhơ̆ng hdĭp čiăng bi hrŏ klei čhŏ djhan wăl hdĭp mda. Kdrêč hruê anei ktrâo lač hdră msir djah djâo khăng hŏng hdră mkra mjing hbâo brŭ:

 Phung rông mnơ̆ng knŏng yua dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng hbâo brŭ dưi ba yua ti Việt Nam čiăng msir mgaih djah djâo rông mnơ̆ng.

1. Msir mgaih êa djah rông mnơ̆ng

Êa djah rông mnơ̆ng (hlô mnơ̆ng, mdŭ da) mâo dŭm mta ba klei ruă msĕ si kman, mmao … leh anăn mâo hnơ̆ng mnơ̆ng bi brŭ lu, ênưih brŭ, ba mnâo brŭ leh anăn mta ruă kơ mnuih leh anăn mnơ̆ng rông.

Hdră yua:  Hlue si klei ktrâo lač ba yua mơ̆ng phung mkra mjing: Srai amâodah krih êa drao hlăm êa čiăng msir mgaih. Êa drao mđĭ pral hdră kar êa; mđĭ klei tŭ dưn msir êa djah, mkhư̆ êa ƀâo, mkhư̆ kman ngă jhat; bi rai pral mnơ̆ng brŭ hlăm êa djah.

2. Msir mgaih êwa djah rông mnơ̆ng

Mnâo djah rông mnơ̆ng mâo mơ̆ng eh, êa mơêik leh anăn asei mnơ̆ng djiê.

 Hdră msir: Hlue si klei ktrâo lač ba yua mơ̆ng sang mkra mjing: Srai amâodah krih êa drao hlăm krĭng čiăng msir mgaih, dưi bi lŭk êa drao hlăm mnơ̆ng ƀơ̆ng, êa mkăn kơ mnơ̆ng rông, êa drao bi rai dŭm êwa jhat mâo mnâo (H­2S, NH3, amine ênưih mâo mnâo...) leh anăn dŭm mta êwa jhat mkăn.

3. Msir mgaih eh, êa mơiêk mnơ̆ng rông

Hnơ̆ng eh mnơ̆ng rông hlăm grăp hruê mâo lu, kah knar 10kh/drei êmô, 15 kh/sa drei kbao, 2,5 kg/ŭn, 0,2 kg/mnŭ da… Ară anei, rông mnơ̆ng kƀĭn hlăm hnơ̆ng prŏng ba yua hdră mnêč msir mgaih djah djâo mrâo mrang msĕ si mă eh mjing klŏ. Hŏng dŭm mta mnơ̆ng rông mkăn, brei hrui mƀĭn, msir mgaih eh, êa mơiêk, mnơ̆ng rông, klă klơ̆ng msĕ si:

-Bi Mbrŭ

Yua êa drao krih, srai hlăm eh mnơ̆ng rông êlâo kơ mbrŭ čiăng bi hrŏ hruê mmông mbrŭ, bi hrŏ dŭm mta mnơ̆ng ruă, kman ba klei ruă, amâo ngă čhŏ djhan kơ wăl hdĭp mda, mđĭ klei jăk kơ ana pla mjing.

 Hdră mbrŭ: Êlâo hĭn bi lŭk dŭm mta mnơ̆ng bi mbrŭ msĕ si eh mnơ̆ng rông, ana kyâo mtah, djah khăng (êngao kơ êa drao EM), leh anăn srai dŭm gưl mta mnơ̆ng hlăm brô 15 cm, krih êa drao EM. Klŭm hŏng ƀaih nilon nah dlông. Leh 2-3 hruê kăm, bi luk leh anăn bi mdrăng mnơ̆ng čiăng brŭ ciăng mđĭ hnơ̆ng bi rai. Hdră bi mbrŭ dưi bi leh tơdah bi luk, lŏ mbrŭ hlăm brô 2 hruê kăm êgao. Hbâo leh bi mbrŭ yua pruê kơ ana pla mjing.

-Pruê mnơ̆ng bi mbrŭ

Mnơ̆ng dhơ̆ng pioh bi mbrŭ: kam kphê, djah kyâo, tôk êtak êbai, tôk boh đung, gu ktơr, adrăng…

Mta đru mkăn: krih êa, kpŭng ktơr… (hlue si mta êa drao bi mbrŭ).

War rông: Tơdah dưm ti gŭ ti lăn rơ̆ng amâo kma êa, tơdah dưm ti war dap amâodah dlông hĭn lăn, brei mâo nư̆ čiăng dưm amâo đung. Hŏng ŭn, mđing mkra mjing tur war dua tal, tal 1 ngă tur dưm, mâo hlăm brô 2/3 ênhă tur war, ƀiă hĭn 2 tal hlăm brô 15-10cm (leh dưm dăp ti tur) ti anôk ŭn ƀơ̆ng, mnăm.

 Hnơ̆ng kpal anôk dưm ti tur: hŏng mnŭ mơ̆ng 7 cm, ŭn, êmô mơ̆ng 30 cm.

-Dŭm knhuang hlue ngă

Hdră mkra mjing kpei: Hlue hdră ba yua mơ̆ng pô mkra mjing.

- Tal 1: Srai 1/2 mta mnơ̆ng dưm ti tur war.

- Tal 2: Krih/ Srai bi knar 1/2 kpei

-Tal 3: Lŏ dơ̆ng dăp mta mnơ̆ng dưm ti tur bi kpal truh hnơ̆ng čiăng êdei (mơ̆ng 1-2 tal, djŏ guôp hŏng mnơ̆ng rông), dăp êjai krih êa doh bi knar ti dlông êla truh mâo djăp hnơ̆ng hơuh hlăm brô 30%. Năng mđing sĭt krih êa brei yua giê ktur čiăng bi mđao mdrăng (Tơdah ƀuh mnơ̆ng dăp ti tur ƀrư̆ jŭ, kpăt ƀuh msah msah ƀiădah mnơ̆ng dăp snăn ăt ka bi klŏ jing ka dưi ôh).

-Tal 4: Krih mdrăng êa kpei adôk kơ adôk dăp tur

-Tal 5: Kai bi mdrăng anôk dăp ti tur

-Tal 6: Kđăl bi krĭp jih jang hŏng ƀaih amâodah hŏng nilon

- Tal 7: Bi mbrŭ 3-5 hruê. Klei êlan (30 cm hŏng war ŭn) ƀuh mđao, mnơ̆ng dăp amâo lŏ ƀâo mnâo snăn dưi leh.

 - Tal 8:  Mă ƀaih klŭm, kă ti dlông 9êlan 20 cm hŏng war ŭn), brei bi rai, čiăng mâo hnơ̆ng êđăp leh 1 hruê kơh phưi mnơ̆ng rông,

 Brei ba yua leh anăn kriê pioh mnơ̆ng dăp ti tur

-  Amâo bi msah ôh tal dăp ti tur (mkra êlan đoh čiăng êa đăm đoh hlăm mnơ̆ng dăp ti tur, amâo brei êa hjan sač ôh...)

- Mjing klei mưng kơ mnơ̆ng rông amâo dưi eh mơiêk ti sa anôk ôh.

 - Mđĭ lar hnơ̆ng hơuh mơ̆ng tur (hlăm brô 30%) čiăng rơ̆ng jih hnơ̆ng kơ klei bi mbrŭ eh mnơ̆ng rông bi jăk. Tơdah tur msah brei lŏ dưm mnơ̆ng bi thu. Tơdah mnơ̆ng dưm ti tur thu đei brei krih bi hơuh.

- Rơ̆ng kơ mnơ̆ng dưm ti tur bi ê un.

- Ksiêm dlăng nanao: Brei dưi dơr bi jăk kơ mnơ̆ng rông găl jăk êrô êbat. Tơdah ƀuh eh lu đei hlăm sa anôk brei dơr hĕ.

 -Amâo dưi krih ôh êa drao mdjiê kman ti tur. Tơdah mnơ̆ng rông mâo klei ruă, brei mdrao hlue si hdră kčah mơ̆ng phung mdrao kơ mnơ̆ng rông.