VOV4.Êđê - “Knăm mơak boh durian Krông Pač tal 1 - 2022” mrâo mjưh ruê̆, kruăk knăl klei tŭ jing mơ̆ng mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma mrâo ti Dak Lak. Êngao kơ ênoh mrô ba klei mơak leh anăn klei ktưn hưn, msĕ si iêô jak 40 êbâo gưl tuê hiu čhưn, bi klă klei bi hdơr duh bi liê 24 hdră bruă, ênoh duh bi liê 11 êbâo êklai prăk, hlăk knăm mơak boh durian Dak Lak, grăp čô mnuih ăt ƀuh lu klei kpĭ kyua anôk ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn hdră mkra mjing boh durian ară anei mâo klei êdu kƀah. Brei hnưm mâo hdră kčah msir mgaih klei êdu kƀah anăn čiăng kơ boh durian Dak Lak hnưm dưi ba yua klei găl, mkŏ mjing tur kjăp sĭt bi ktưn hŏng ala tač êngao hlăm bruă mkra mjing mnia blei durian dôk jing dleh dlan.

Knơ̆ng bruă Long Thành Lạng Sơn mâo sa knưng mnơ̆ng rang mdah hlăm knăm mơak boh durian tal sa lehanăn sa anôk kăp hrui blei boh durian ti wăl krah Phước An, mbĭt hŏng anôk mă bruă phŭn ti čar Tiền Giang – jing hlăm krĭng mâo đang boh durian prŏng hĭn hlăm kluôm ala. Khua knơ̆ng bruă, aduôn Đường Kim Thi bi mnĭ kơ klei găl ti Krông Pač, lehanăn čar Daklak kơ bruă duh mkra pla mjing boh durian, kyua mâo lăn prŏng jing lăn Bazan, amâo mâo tuôm hŏng klei êa lip lêč amâodah trô̆ msĭn ôh. Boh durian ti Daklak ksă hnui hĭn mkă hŏng krĭng mkăn, kyuanăn amâo mâo tuôm ôh hŏng klei bi lông hlăm bruă bi mnia mblei. Siămdah, tui si ñu, klei găl kơ bruă duh mkra pla mjing boh durian dôk tuôm hŏng lu klei gun kpăk, kyua dleh dlan hlăm klei čhĭ mnia. Thŭn anei mâo hĕ klei čang hmăng, kyua mâo leh klei bi tŭ ư kuôl kă tui si hdră mtrŭn kơ bruă ksiêm dlăng boh mnga plah wah Việt Nam hŏng China mâo bi mklă leh, ƀiădah truh ti wưng anei, klei hmăng hmưi anăn ăt ka dưi bi sĭt mơh. Klei čhĭ mniă hŏng êlan phŭn ăt ka mâo čhĭ, jih jang dŭm boh êdeh mdiăng boh durian ăt dôk dleh dlan hlăm klei ngă hră mơar kơ klei bi mnia mblei hŏng ala tač êngao: “Ăt ka mâo čhĭ sa boh durian mơh hŏng êlan phŭn. Anăn jing adôk sa klei dleh kpăk prŏng, ka mâo phung duh mkra jhŏng mĭn ôh. Amâo mâo djŏ knŏng mâo čhĭ hlăm êlan phŭn, ƀiădah lu êlan čhĭ hlăm êlan klah lŏ wĭt mtluôn mơh, kyuadah đuĕ nao kơ êlan Lao yan hjan dleh dlan êlan jhat. Dah nao êlan Campuchia, snăn ala čar Campuchia amâo mâo brei ôh drei găn êlan diñu, kyuanăn lŏ wĭt kơ tluôn mơh. Msĕ si knơ̆ng bruă hmei adôk truh 30 boh container hlăk ktuê êlan, ka thâo bĭt phă anôk čhĭ ôh. Grăp boh êdeh knŏng dưn klam mơ̆ng 12 – 15 hrue đuič. Tơdah êgao hrue anăn lŏ wĭt lông boh pioh bi êăt yơh, dah hơăi jhat jih”.

Mkă hŏng klei dleh dlan kơ anôk čhĭ mnia, klei amâo mâo kjăp hlăm bruă dlăng kriê wê ênăk đang boh, ngă hmăi amâo mâo jăk kơ boh mnga mâo. Boh sĭt brei ƀuh, Krông Pač jing krĭng pla mjing đang boh Durian prŏng hĭn, ăt jing krĭng pla mjing boh durian ênưih mơh tuôm hŏng klei amâo mâo jăk hĭn ti Daklak. Thŭn 2018, dŭm êbâo phŭn boh durian hlăk mboh hlăm alŭ wăl djiê mtam sa wa kyua mmao jhat gam hmăi djŏ mơ̆ng angĭn êbŭ mrô 12 hlăk thŭn 2017. Lehanăn thŭn anei, lu đang boh hlăm kdriêk hrŏ năng ai truh mkrah mtam boh mnga mâo. Aduôn Phạm Thị Hương, ti alŭ 19/5, să Êa Yông, kdriêk Krông Pač mâo êbeh 1 ha boh durian siă hŏng êlan dơ̆ng prŏng mrô 26. Thŭn dih ñu mâo hlăm brô 25 tôn boh, ƀiădah thŭn anei knŏng mâo mă êbeh kơ 10 tôn đuič. Ñu brei thâo, kyua adiê kreh bi mlih amâo mâo jăk, lehanăn gŏ sang ñu kƀah klei thâo dlăng kriê mơh hŏng klei amâo mâo jăk truh. Ti kdriêk ăt mâo mơh lu mnuih ngă bruă kăp đru kčĕ kơ bruă dlăng kriê, ƀiădah gŏ sang ñu amâo mâo nao mưn ôh êpul bruă anăn kyua diñu mă yuôm đei:Ya dưi thâo hĕ kơ dŭm boh durian srăng dưi mâo, ƀiădah diñu čoh čuăn akâo ƀơ̆ng sa êbâo prăk hlăm sa kg boh. Bi hŏng đang boh hmei, mâo mă hlăm brô 20 tôn, tơdah tui hriăm mơ̆ng diñu, snăn diñu akâo kơ diñu jing 20 êklăk prăk leh. Bi tơdah amâo mâo ôh 20 tôn, thâodah knŏng mil 10 tôn; 5 tôn boh snăn diñu čoh čuăn kơ diñu jing hlăm sa kg boh snăn kơ diñu 1 êbâo prăk. Kyuanăn lui yơh, čŏng ngă mă hjăn pô, dŭm mâo dŭm ƀơ̆ng, mâo lu ƀơ̆ng lu, mâo ƀiă ƀơ̆ng ƀiă.

Truh kơ ară anei, bruă pla mjing boh durian ti Krông Pač găn leh 20 thŭn êgao, hŏng ênoh mâo ba wĭt truh kơ ênoh êbâo êklai prăk. Ƀiădah, ăt ka mâo mơh sa hdră êlan dlăng kriê wiê ênăk djŏ hŏng ênoh čuăn kjăp, lehanăn si hdră ba yua êa drao bi djŏ guôp hlăm grăp wưng thŭn ana boh, wưng bi mnga, đuôm adiê boh durian. Nguyễn Trung, k’iăng khua kiă kriê anôk bruă duh mkra pla mjing lehanăn hbâo pruê ti Bình Dương, mâo leh anôk mă bruă ti kdriêk krông Pač brei thâo, hŏng ana boh durian, dlăng hră kơ hdră dlăng kriê wiê ênăk, klei ktrâo atăt hlăm video jing ka djăp mơh, ƀiădah lŏ găn êjai hlăm bruă dlăng kriê wiê ênăk. Krĭng pla mjing boh durian Krông Pač mâo lu snăk mnuih thâo pla boh durian, ƀiădah hơưi mơh, lu phung thâo amâo mâo bi đru kah mbha ôh klei thâo pô hŏng hdơ̆ng găp, kyuanăn yơh jih jang bruă ngă mbĭt ăt dôk tuôm hŏng lu klei amâo mâo jăk: Bi tui hriăm mơ̆ng phung pla mjing. Phung pla mjing jing mnuih mbruă. Phung kỹ sư; thạc sỹ, nai prĭn ăt mơ̆ng phung ngă lŏ hma mơh kbiă hriê. Ƀiădah phung ngă lŏ hma amâo mâo čiăng bi kah mbha ôh klei thâo pô kơ hdơ̆ng găp. Dah yua ya mta êa drao krih snăn diñu hriêk hĕ anăn hruh êa drao, knŏng hjăn diñu đuič yua mă. Jing ti anôk anei yơh dôk tuôm nanao hŏng klei dleh.

Tui si knơ̆ng bruă lŏ hma čar Daklak, ênhă pla mjing đang boh durian ti čar ară anei mâo hlăm brô 15 êbâo ha, jing êbeh 10% hlăm ênoh anăn mâo anăn knăl anôk pla mjing lehanăn mâo mkăp mrô knăl krĭng pla mjing, hlăk dôk guôn tĭng kơ China ksiêm kăp brei klei dưi čhĭ mnia hlăm êlan čhĭ mnia phŭn. Bruă êmưt ngă hră mơar mkăp mrô knăl krĭng pla mjing lehanăn ka mâo ôh boh durian dưi ba čhĭ leh kơ China ti êlan phŭn brei ƀuh, klei bi mnia mblei hŏng anôk prŏng ăt adôk lu klei dleh dlan. Mbĭt hŏng bruă bi tiŏ êran hlăm klei dlăng kriê wiê ênăk djŏ ênoh čuăn, êjai anăn ênhă pla mjing boh durian ti dŭm ala čar hlăm alŭ wăl ăt đĭ kyar pral msĕ si ti Campuchia, Lao, Thailand lehanăn Malaysia. Bruă pla mjing boh durian ti Krpông Pač, amâodah hlăm čar Daklak lehanăn hlăm Lăn Dap Kngư năng ngă bi pral msir jih anôk k’hư hlăm bruă dlăng kriê wiê ênăk, lehanăn mnia mblei, snăn kơh dưi dưn yua jih klei găl lehanăn klei bi ktưn hŏng klei tŭ jing./.

Y-Khem pô mblang