Hlăm adiê êăt dŭm hruê akŏ thŭn mrâo 2023, hmei nao čuă đang pla mjing Sâm Ngọc Linh mơ̆ng ung mô̆ ayŏng Nguyễn Xuân Tuấn, ti duôr čư Ngọc Linh, să Tu Mơ Rông, kdriêk Tu Mơ Rông, kbưi hŏng ƀuôn prŏng Kon Tum êbeh 100km. Ayŏng Tuấn brei thâo, ayŏng jing kỹ sư bruă lŏ hma, mâo lu thŭn đru kơ phung tuê pla mjing mđĭ kyar djam mtah leh anăn ana êa drao. Sa blư̆ hriê ti čar Kon Tum čuă dlăng klei bi hmô pla Sâm Ngọc Linh hlŏng mâo hĕ klei khăp čiăng pla mjing mta ana anei.

Wĭt ti Bình Phước, ayŏng čŏng bi trông hŏng mô̆ akâo mdei bruă, bi krum ênoh prăk nao ti să Tu Mơ Rông blei 10 ha lăn leh anăn mưn thiăm 100 ha dliê čiăng pla Sâm Ngọc Linh. Hlăm wưng êlâo, ung mô̆ amai tuôm hŏng lu klei dleh dlan kyua amâo mâo mưng hŏng adiê êăt, bruă pla mjing Sâm Ngọc Linh ăt mâo klei dleh kpăk kyua klei mnơ̆ng ngă, kkuih kĕ leh anăn mnơ̆ng bi rai. Amâo mâo êdu ai, ayŏng lŏ tui duah bi tuôm hŏng phung thơ̆ng kơ bruă pla mjing Sâm Ngọc Linh čiăng lŏ hriăm leh anăn ƀrư̆ ƀrư̆ mâo klei hriăm yuôm bhăn. Leh giăm 10 thŭn pla mjing, truh kơ ară anei đang Sâm Ngọc Linh mơ̆ng ung mô̆ ayŏng mâo boh tŭ dưn hĭn. “Ana Sâm Ngọc Linh mâo boh tŭ hlăm bruă duh mkra, pla mjing ti alŭ wăl Tu Mơ Rông anei guôp găl êdi. Ară anei kâo mâo hlăm brô 30.000 ana. Lu ana mâo gen dliê yuôm êbeh 70 thŭn, bi adôk jing 30 – 50 thŭn, ƀiădah lu jing mơ̆ng 3 - 5 thŭn mơ̆ng pô lŏ pla mđĭ. Giăm 10 thŭn pla Sâm Ngọc Linh, mơ̆ng lŏ wĭt duh bi liê, đang sâm mâo ênoh mơ̆ng 20 – 30 êklai prăk leh.”

Tŭ jing hŏng ana Sâm Ngọc Linh, ung mô̆ ayŏng Nguyễn Xuân Tuấn ăt lŏ hur har đru kơ mnuih ƀuôn sang jing mnuih djuê ƀiă ti alŭ wăl kơ hdră duh ƀơ̆ng lăm lui klei ư̆ êpa, bi hrŏ klei ƀun ƀin. A Brap, mnuih djuê ana Sơdang ti să Tu Mơ Rông, pô bi mguôp hŏng ung mô̆ ayŏng mơ̆ng hruê čô̆ kơ bruă brei thâo, mơ̆ng klei đru mơ̆ng ñu, gŏ sang mơ̆ng klei ƀun ƀin đĭ hriê kơ klei thâo mâo. Sang mâo lu anak aneh, amâo mâo lăn pla mjing, jing gŏ sang ƀun ƀin hlăm alŭ. Thŭn 2014, mâo ayŏng Tuấn mưn mă bruă kriê dlăng đang Sâm Ngọc Linh hŏng ênoh 3 êklăk hlăm sa mlan. Leh anăn lŏ jao sa kdrêč ênhă lăn dliê, đru kơ ana mjeh, hbâo pruê, mtô brei hdră pla mjing Sâm Ngọc Linh. Truh kơ ară anei, đang pla mjing Sâm Ngọc Linh mơ̆ng gŏ sang mâo leh êbeh 1000 ana điêt prŏng, kluôm ênoh hlăm 300 êklăk prăk. Mơ̆ng sa gŏ snag ƀun ƀin duh mĭn kơ grăp blư̆ huă ƀơ̆ng, ară anei A Brap dưi tlaih mơ̆ng klei ƀun ƀin, mâo ngăn drăp dŭm êtul êklăk prăk. “Kâo mă bruă hŏng ung mô̆ ayŏng tuấn giăm 10 thŭn leh, phŭn kčưm prăk mlan jing 3 êklăk prăk, ară anei mâo 6 êklăk leh. Ung mô̆ ayŏng Tuấn lŏ mbha brei lăn dliê mưn mơ̆ng kdriêk brei pla Sâm Ngọc Linh, đru kơ ana mjeh, mtô brei hdră pla mjing leh anăn kriê dlăng, đang pla mjing đĭ hriê jăk êdi. Kyua mâo ung mô̆ ayŏng Tuấn sơăi”.

Tu Mơ Rông mâo ênhă giăm 862 km2, êbeh 2/3 jing dliê hrông, hnơ̆ng guôm êyui giăm 70%, lu alŭ wăl dlông mơ̆ng 1.700 – 2000m, găl kơ bruă pla mjing dŭm mta ana êa drao, boh nik jing Sâm Ngọc Linh. Kluôm kdriêk mâo êbeh 1.700ha Sâm Ngọc Linh. Grăp ha Sâm Ngọc Linh leh 10 pla mjing dưi ba wĭt prăk mnga ti gŭ dlông 5 êklai prăk.

Võ Trung Mạnh – Khua bruă sang čư êa kdriêk Tu Mơ Rông bi klă, ung mô̆ ayŏng Nguyễn Xuân Tuấn jing sa hlăm dŭm gŏ sang êdah êdi kơ klei bi hmô pla mjing leh anăn mđĭ kyar ana Sâm Ngọc Linh ti alŭ wăl. Êngao kơ klei bi mdrŏng kơ pô, ung mô̆ ayŏng lŏ mkŏ mjing êpul hgŭm bruă hŏng hlăm brô 30 gŏ sang nao hgŭm jing mnuih djuê ana Sơdăng, grăp gŏ sang mâo hnư hrui wĭt sơăi. Hluê si Võ Trung Mạnh, klei tŭ jing mơ̆ng ung mô̆ ayŏng Tuấn mbĭt hŏng Êpul hgŭm bruă pla mjing ana êa drao mâo ai bi lar ktang tĭt: “Ana Sâm Ngọc Linh mâo dŭm knơ̆ng bruă leh anăn Êpul hgŭm bruă, hlăm anăn mâo ung mô̆ ayŏng Tuấn pla mjing leh anăn mđĭ kyar ktang hlăm 10 thŭn hŏng anei. Bruă anei mâo mnuih ƀuôn sang alŭ wăl, boh nik jing mnuih djuê ana Sơdăng sa ai ktang phĭt, hluê anăn klei thâo săng mnuih ƀuôn sang dưi mđĭ hĭn. Kyua mâo bruă anei, dŭm êbâo gŏ sang ti alŭ wăl dưi tlaih mơ̆ng klei ƀun ƀin, dŭm êtuh gŏ sang mkăn dưi đĭ hriê kơ mdrŏng.

Mbĭt hŏng bruă pla mjing leh anăn mđĭ kyar Sâm Ngọc Linh, êbeh 1 thŭn hŏng anei, ung mô̆ ayŏng Nguyễn Xuân Tuấn lŏ pla thiăm 5 sao tei nan hruê̆. Ară anei, wăt kơ Sâm Ngọc Linh leh anăn đang tei nan hruê̆ dưi đĭ hriê mtah mda, mâo hnơ̆ng boh mnga lu. Ung mô̆ ayŏng Tuấn dôk mkŏ mjing klei bi hmô tour hiu čhưn ênguê wăl mnơ̆ng hdĭp nao mbĭt hŏng mnơ̆ng dhơ̆ng Sâm Ngọc Linh leh anăn tei nan hruê̆ čiăng iêo jak phung tuê hiu čhưn ênguê, mđĭ hnư hrui wĭt, mkŏ mjing bruă mă kơ mnuih ƀuôn sang hlăm alŭ wăl.