VOV4.Êđê- Lâm Đồng dưi dlăng jing čar ba akŏ mơ̆ng kluôm ala kơ hdră mđĭ kyar bruă lŏ hma ba yua kdrăp mrâo. Mnơ̆ng lŏ hma čar Lâm Đồng mâo leh ti djăp wăl anôk blei mnia hlăm ala čar lehanăn ba čhĭ kơ ala tač êngao. Khă snăn, kyua ênoh bi liê hlăm bruă pla mjing đĭ, anôk hrui blei amâo h’ĭt hmăi leh truh kơ boh tŭ bruă pla mjing mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma. Čiăng msir mghaih klei anei, čar Lâm Đồng hlăk lehanăn dôk mđing mtrŭt mđĭ hdră bi hgŭm hlăm bruă pla, mkra mjing lehanăn hrui blei mnơ̆ng lŏ hma hluê Hdră mtrŭn 98 mơ̆ng Knŭk kna. Leh 3 thŭn hluê ngă, mnơ̆ng lŏ hma Lâm Đồng ƀrư̆ ƀrư̆ mđĭ boh tŭ yuôm, mđĭ hnư hrui wĭt kơ ƀĭng ngă lŏ hma.

 Yan pla mjing djam mtam mrâo êgao wăt tơdah djŏ yan boh mnga, ênoh hơĭt, ƀiădah ƀĭng ngă lŏ hma Phan Tùng Châu, ti alŭ Nghĩa Hiệp 2, să Ka Đô, kdriêk Đơn Dương (Lâm Đồng) ăt kăn mơak kyua prăk hrui wĭt hrŏ lu mkă hŏng êlâo. Mâo klei anei kyua ênoh kdrăp mnơ̆ng lŏ hma amâo mdei đĭ, ênoh bi liê mkra mjing đĭ hlăk êjai anôk ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng amâo hơĭt, kƀah klei bi hgŭm mkra mjing hlue hdră hơĭt kjăp.

            Ară anei ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma đĭ lu, ênoh bi liê hlăm bruă mkra mjing đĭ. Hlăk êjai anăn, ênoh čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng dŭm mta djam tam tinei hrŏ, ênoh čhĭ amâo hơĭt kyua lu jing čhĭ kơ phung hiu blei”.

 Mklăk wĭt hŏng Phan Tùng Châu, wăt tơdah hmaĭ lu kyua ênoh bi liê đĭ ƀiădah kyua ênoh ênil leh anăn ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng hơĭt kjăp mơ̆ng dŭm klei bi hgŭm mkra mjing hlue si hră akâo blei, lu ƀĭng ngă lŏ hma mkăn ti čar Lâm Đồng rơ̆ng djăp hnơ̆ng hrui blei hlăm sa ênhă pla mjing. Msĕ si krĭng pla boh durian djăp hnơ̆ng čuăn jăk ti să Lộc An, kdriêk Bảo Lâm (Lâm Đồng), kyua pŏk ngă tŭ dưn hdră bi hgŭm mkra mjing leh anăn ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma hlue si Hdră mtrŭn mrô 98 mơ̆ng Knŭk kna, dŭm êtuh čô ƀĭng ngă lŏ hma pla boh durian tinei hơĭt anôk ba čhĭ, mđĭ prăk hrui wĭt.

Võ Hữu Long, Khua Knơ̆ng bruă mkra mjing mnia blei Long Thủy ti alŭ 6, să Lộc An brei thâo, mơ̆ng thŭn 2014 truh ară anei, anôk ba čhĭ kơ boh durian čar Lâm Đồng hơĭt kjăp. Ka mâo ôh thŭn ênoh boh durian trŭn ti hnơ̆ng ti gŭ 40 êbâo prăk/kg amâodah lĕ hlăm klei bi đru kyua ba čhĭ êmưt. Boh nik, kyua hlue ngă bi hgŭm mkra mjing hơĭt kjăp leh anăn tŭ dưn plah wah anôk bruă duh mkra leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma, boh durian tinei lĭ mâo lu klei găl čiăng lŏ dơ̆ng mđĭ kyar leh dưi ba chĭ kơ ala tač êngao klă sĭt. Võ Hữu Long, brei thâo:

 “Boh durian pô ba čhĭ kơ ala tač êngao amâo dưi ôh čiăng krih êa drao snăn krih amâodah khăt mda jing khăt yơh, kyua sĭt hgŭm hlăm mkra mjing snăn Êpul hgŭm bruă khăt boh durian djŏ thŭn kơ anôk bruă duh mkra. Leh anăn ba čhĭ kơ ala tač êngao snăn ênoh bi ktưn boh durian pô dưi mđĭ, dưi bi ktưn hŏng Thái Lan. Sĭt hgŭm hlăm hdră bi hgŭm jing mâo klei găl bi kuôl kă snăn, ênoh yuôm snăn. Bi ƀĭng ngă lŏ hma čŏng mkra mjing nah êngao, hlei pô hlei ngă, pô anei ngă jăk pô adih ngă jhat snăn knhal tuič jing jhat sơăi. Kyua anăn sĭt hgŭm mkra mjing jing tŭ dưn hĭn ƀĭng ngă lŏ hma čŏng mkra mjing, amâo mâo pô kriê dlăng.”

 Hlue si Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn Mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang Lâm Đồng, hdră bi hgŭm mkra mjing leh anăn ba chĭ mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma hlue si Hdră mtrŭn mrô 98 mơ̆ng Knŭk kna kơ hdră êlan mđĭ kyar bi hgŭm hlăm bruă mkra mjing leh anăn ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma dưi hlue ngă hlăm wưng 2019-2023, hŏng ênoh bi liê hlăm brô 270 êklai prăk, hlăm anăn êbeh 51% prăk knŭk kna mơ̆ng prăk mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo leh anăn bi mguôp mơ̆ng dŭm hdră bruă mkăn; giăm 49% ênoh adôk jing prăk mă mơ̆ng anôk bruă duh mkra, êpul hgŭm bruă leh anăn ala ƀuôn. Leh 3 thŭn pŏk ngă, Lâm Đồng mkŏ mjing leh anăn mđĭ kyar 182 hdră bi hgŭm, hŏng giăm 16 êbâo gŏ êsei pla mjing leh anăn 2.445 gŏ êsei rông mnơ̆ng. Ênoh mkra mjing mơ̆ng hdră bi hgŭm hlăm thŭn 2021 mâo 14 êbâo 378 êklai prăk, mâo 20% ênoh mkra mjing mơ̆ng bruă lŏ hma hlăm čar. Hjăn djam mtam, boh kroh đĭ mơ̆ng 20-25% ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng mkă hŏng mkra mjing aguah tlam./.

Bruă hluê ngă hdră bi hgŭm hlăm bruă pla, mkra mjing lehanăn hrui blei mnơ̆ng lŏ hma hluê Hdră mtrŭn 98 mơ̆ng Knŭk kna đru mđĭ leh boh tŭ yuôm bruă duh mkra pla mjing ngă lŏ hma hluê hdră h’ĭt kjăp. Snăn, Lâm Đồng mâo leh ya hdră mtrŭn, hdră kčah čiăng hluê ngă tŭ dưn bruă anei hlăm wưng ti anăp, pô čih klei mrâo kdrêč anei mâo leh klei bi blŭ hrăm hŏng Nguyễn Văn Châu, K’iăng khua knơ̆ng bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Lâm Đồng kơ klei anei, alum kơ ƀĭng găp kăp mđing hmư̆:

-Ơ Nguyễn Văn Châu, khua kiă kriê knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Lâm Đồng, êlâo hĭn lač jăk kơ ih pioh leh mmông kơ klei êmuh anei.

Akâo kơ ih brei thâo dŭm boh tŭ hlăm bruă hluê ngă hdră bi mguôp mkra mjing leh anăn ba čhĭ boh mnga bruă lŏ hma hluê si hdră mtrŭn mrô 98 mơ̆ng knŭk kna ti čar Lâm Đồng?

-Nguyễn Văn Châu: Leh mâo hdră mtrŭn mrô 98 kơ bruă bi mguôp mkra mjing leh anăn ba čhĭ boh mnga bruă lŏ hma, čar Lâm Đồng ba mdah mtam hdră mtrŭn mrô 104 thŭn 2018 êlan đru kơ bruă bi mguôp mkra mjing leh anăn ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng bruă lŏ hma ti alŭ wăl čar Lâm Đồng. Mbĭt anăn knơ̆ng bruă lŏ hma ăt mâo klei kcĕ hŏng bruă sang čư êa čar ba mdah hdră đru kơ klei bi mguôp mkra mjing leh anăn ba čhĭ boh mnga bruă lŏ hma ti alŭ wăl čar wưng thŭn 2019 – 2023. Srăng lač jing leh 3 thŭn hluê ngă, hdră anei dưi nao leh hlăm klei hdĭp, mâo hdră đru kơ bruă anei dưi ba wĭt boh tŭ dưn.  Klă sĭt truh kơ knhal jih thŭn 2021, kluôm čar mâo 182 klei bi mguôp bruă mkra mjing hŏng êbeh 18.300 gŏ sang nao hgŭm hlăm klei bi mguôp. Hnơ̆ng klei bi mguôp bruă pla mjing hlăm brô 30.000ha, leh anăn hlăm bruă rông mnơ̆ng hlăm mbrô 850.000 drei. Hlăm ênoh anei mâo 62 klei bi mguôp mâo ngăn prăk knŭk kna đru brei, bi dôk jing mơ̆ng dŭm knơ̆ng bruă, Êpul bi mguôp čŏng mkŏ mjing leh anăn mđĭ kyar hluê si klei bi lar dŭm klei bi hmô bi mguôp leh dưi ƀuh boh tŭ, ênoh yuôm êjai nao hlăm klei bi mguôp.

- Khădah dưi mâo ngă leh lu klei bi hmô mđĭ kyar bruă mkra mjing ƀiădah ăt dôk điêt êdi mkă hŏng klei čiăng hlăm čar, sơnăn, ti anăp anei si ngă dhar bruă lŏ hma čar Lâm Đồng srăng ngă čiăng mđĭ kyar leh anăn pŏk phai lu hĭn klei bi mguôp mkra mjing mkăn?

-Nguyễn Văn Châu: Dưi ƀuh boh tŭ hlăm 3 thŭn, hdră anei ăt dôk dưi ngă jih thŭn 2023. Hmei lŏ dơ̆ng gĭt gai, bi mguôp hŏng dŭm alŭ wăl čiăng hluê ngă jăk hdră anei, hŏng dŭm hdră êlan đru mơ̆ng čar čiăng ngă klei bi mguôp, ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng.

Lu phung ngă lŏ hma mâo leh klei bi mguôp hŏng knơ̆ng bruă, êpul bi mguôp leh anăn ba čhĭ krĭp mơ̆ng klei bi mguôp mkra mjing leh anăn ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng. leh anăn dŭm mnơ̆ng dhơ̆ng hlăm êpul bi mguôp dưi mâo klei hơĭt hlăm anôk ba čhĭ, mđĭ ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng, rơ̆ng kơ hnơ̆ng tŭ jăk, leh anăn klei doh mnơ̆ng ƀơ̆ng huă mơ̆ng bruă dưn yua dŭm hdră mkra mjing hrăm mbĭt, djăp ênŭm hnơ̆ng čoh čuăn anôk mnia mblei.

Ƀiădah hŏng dŭm boh tŭ dưi mâo msĕ sơnăn, hŏng hnơ̆ng boh mnga bruă lŏ hma ăt msĕ hŏng klei đĭ kyar bruă lŏ hma kdrăp mrâo mrang mơ̆ng čar ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ kyar, klei čiăng ba čhĭ hơĭt hŏng dŭm êpul bi mguôp ăt dôk prŏng êdi. Êjai anăn, ngăn prăk mơ̆ng ala čar ăt mâo hnơ̆ng. Bruă lŏ ngă hdră anei hluê si dŭm hdră hlăm hdră êlan mkŏ wĭt bruă lŏ hma wưng thŭn 2022 – 2025 mrâo bi klă mơ̆ng čar, ăt dăp leh sa kdrêč ngăn prăk čiăng lŏ pŏk phai dŭm klei bi mguôp leh anăn mđĭ kyar dŭm klei bi mguôp mrâo.

Boh klei yuôm bhăn hĭn jing mnuih ƀuôn sang, knơ̆ng bruă dưi ƀuh boh tŭ mơ̆ng bruă bi mguôp, mkra mjing leh anăn ba čhĭ, mđĭ hnư hrui wĭt, mâo anôk ba čhĭ hơĭt, hnơ̆ng tŭ jăk mnơ̆ng dhơ̆ng… Êngao kơ klei đru mơ̆ng knŭk kna, Dhar bruă lŏ hma mơ̆ng čar srăng đru pluă mbĭt lu hdră mkăn. Si srăng ngă čiăng kơ klei bi mguôp anei mđĭ kyar hŏng klei kjăp, ênoh klei bi mguôp đĭ hĭn, hnơ̆ng boh mnga bruă lŏ hma nao hlăm klei bi mguôp ăt srăng đĭ lu hĭn.

-Mâo sa klei sĭt jing klei cŏng bi rai klei bi mguôp, mâo mmông hlăm anôk mnia mblei mâo dŭm mta boh mnga bruă lŏ hma mâo ênoh yuôm, ƀĭng ngă lŏ hma čŏng pô čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ anôk mkăn… Sơnăn, čiăng bi kjăp dŭm klei bi mguôp, ya mta bruă mơ̆ng dhar bruă lŏ hma srăng ngă?

-Nguyễn Văn Châu: Klă sĭt dŭm klei bi mguôp anei mâo dŭm hră kuôl kă kơ ênoh ênil, tơdah mnuih ƀuôn sang ngă soh hŏng klei kuôl kă jing duah tiŏ mă dŭm klei tŭ ti anăp, lui hĕ klei tŭ kơ êdei dih. Anei jing boh klei mơ̆ng dhar bruă lŏ hma ăt msĕ hŏng dŭm alŭ wăl lŏ hâo hưn kơ mnuih ƀuôn sang dưi thâo săng. tơdah mnuih ƀuôn sang ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ tač hlăm mmông mâo ênoh yuôm, čŏng bi rai klei leh kuôl kă, truh kơ ênoh êlưih, knơ̆ng bruă, Êpul bi mguôp amâo lŏ hrui blei ôh, sơnăn jing ƀĭng ngă lŏ hma čŏng ngă klei dleh kơ pô.

Kyuanăn, kâo hmăng hmưi mnuih ƀuôn sang srăng mđĭ hĭn klei thâo săng, drei mkra mjing hlăm wưng anei srăng mâo klei mkŏ mjing, mâo klei nao hgŭm mơ̆ng dŭm klei bi mguôp kơh dưi kjăp. Leh anăn mkra mjing hluê êlan pŏk phai anôk mnia mblei, amâo lŏ djŏ ôh čiăng mkra mjing hluê êlan hliê, điêt msĕ hŏng êlâo. Sĭt amâo mâo nao hgŭm mkra mjing hŏng klei bi mguôp, srăng mâo klei hmăi amâo mâo jăk sui kơ grăp gŏ sang ƀĭng ngă lŏ hma.

- Lač jăk kơ ih lu!