Mơ̆ng leh mâo hdră Grăp boh să sa mta mnơ̆ng (OCOP), lu mnuih pla mjing ti kdriêk knông lăn Ia Grai, čar Gia Lai, jhŏng mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng, mkŏ mjing anăn knăl, lehanăn ba mnơ̆ng pô pla mjing mâo čhĭ mnia hlue hŏng êlan elektronik, ba wĭt klei tŭ dưn prŏng kơ gŏ sang lehanăn yang ƀuôn.

 Pla mjing lehanăn mkra mjing kphê hŏng hdră OCOP, amai Nguyễn Thị Thảo – ti wăl krah Ia Kha, kdriêk Ia Grai, čar Gia Lai mâo kiă kriê leh truh kơ 6 mta mnơ̆ng kphê djăp ênoh čuăn mơ̆ng 3 lehanăn 4 mtŭ gưl čar. Tui si ñu, čiăng kơ mnơ̆ng OCOP mâo čhĭ mnia jăk, jing tui si hnơ̆ng jăk mơ̆ng mnơ̆ng pô anăn yơh, lehanăn hlăm klei thâo hưn mdah kơ mnơ̆ng dhơ̆ng pô mâo. Boh kphê mơ̆ng 200ha dlăng kriê wiê ênăk hluê djŏ hŏng ênoh čuăn 4C ti wăl krah Ia Kha, ñu mâo ngă djŏ hŏng klei duh mkra pla mjing doh, mkra mjing boh kphê hŏng klei jăk mđam bi đĭ kpei lehanăn ƀhu dlông pra snăn dưi mâo mnâo mnañ kphê jăk snăk. Mbĭt hŏng anăn, gŏ sang ñu mâo čhĭ leh hlăm hla pŏk elektronik, hlăm hla pŏk yang ƀuôn. Ară anei, jih jang kphê ñu mâo anăn knăl Thảo Hiên mâo čhĭ truh leh kơ dŭm pluh boh čar, ƀuôn hlăm kluôm ala:

“Čhĭ mnia hliê hgăl ka mkra mjing snăn amâo mâo jăk yuôm ôh, tăp năng luič ênoh. Phŭn tal êlâo čiăng bi mâo mnơ̆ng čhĭ mnia jăk snăn bi mâo krĭng pla mjing jăk, mâo boh mnga jăk djăp ênoh čuăn 4C snăn kâo ƀuh anei jing boh tŭ mơ̆ng alŭ wăl anôk pla mjing, amâo mâo djŏ ti anôk bi mnia mblei ôh. Mkă hŏng dŭm mta mnơ̆ng ka djăp ôh ênoh čuăn OCOP, snăn ya mta mnơ̆ng djăp leh ênoh čuăn OCOP jing yuôm bhăn êdi, mjing klei bi đăo knang prŏng hlăm bruă knuă”.

Ăt mđing ti hnơ̆ng jăk, Nguyễn Văn Thiêm, ti să knông lăn Ia Chía, kdriêk Ia Grai, mâo mkŏ mjing tŭ jing leh asăr kñŭl pô djăp ênoh čuăn 4 mtŭ OCOP gưl čar. Leh lu thŭn mơ̆ng juăt hlăm bruă knuă, ñu thâo mkra leh asăr kñŭl mñak ƀ’ƀlĭp, lehanăn mkra mjing lu mta mnơ̆ng mơ̆ng asăr kñŭl, mâo leh lu mnuih blei mơ̆ng dŭm boh čar, ƀuôn prŏng hlăm dhŭng truh kơ dơr tui duah:

 “Ară anei amâo lŏ čhĭ ôh boh mnga ka mkra mjing, ƀiădah dơ̆ng tui tiŏ hdră êlan mkra mjing, kñăm mđĭ hĭn klei tŭ dưn pô mâo, boh nik thâo dưn yua jih mnuih ngă bruă hlăm ƀuôn sang pô, mơ̆ng đru mâo ƀiă phung ayŏng amai adei hlăm alŭ wăl pô msĕ mơh. Nao wăt hlăm bruă tui duah anôk mnia mblei, bi hưn mdah boh mnga bruă knuă pô ngă ti dŭm anôk rang mdah mnơ̆ng čhĭ mnia, hưn mdah hlăm hla pŏk êlektronik, msĕ si hŏng Zalo, Facebook, Tik Tok anăn yơh jing anôk đru bi mnia mblei hŏng klei tŭ dưn”.

       Mơ̆ng thŭn 2017 truh kơ ară anei, čar Gia Lai mâo leh 311 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP ti hnơ̆ng 3-4 mtŭ gưl čar. Hlăm anăn, hjăn kdriêk Ia Grai mâo 14 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn 4 mtŭ gưl čar, lu jing boh mnga msĕ si asăr kñul, măkka, kphê... Đỗ Văn Đông- K’iăng khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Ia Grai, čar Gia Lai brei thâo, mơ̆ng hdră OCOP, mnuih pla mjing bi mlih leh hdră êlan mă bruă leh pla mjing hlŏng truh kơ bruă mkra mjing boh mnga, truh kơ klei čhĭ mnia mnơ̆ng leh pô mkra mjing, kñăm čiăng dưi mâo mnơ̆ng čhĭ mnia hơĭt:

 “Ară anei jih jang mnơ̆ng leh mkra mjing mâo djăp ênoh čuăn mơ̆ng čar lehanăn grăp thŭn bi ksiêm dlăng boh tŭ mơ̆ng mkra mjing anăn, lehanăn mâo klei bi mklă jing jăk nanao. Mta mkăn lĕ, kdriêk gĭt gai brei mkra mđĭ hnơ̆ng tŭ mnơ̆ng OCOP. Hlue anăn, klei mƀlir anăn knăl, ênoh čuăn, hưn klă mngač phŭn agha, mâo mđĭ hĭn leh truh sa knhuang djŏ hŏng klei mnuih blei yua hlăm čar lehanăn êngao čar čiăng”.

          Lưu Trung Nghĩa-Khua knơ̆ng bruă lŏ hma čar Gia Lai brei thâo: Wưng thŭn 2021-2025, čar mđing mđĭ kyar jih jang klei mkŏ mjing bruă duh mkra hlue hdră êlan OCOP, đru mkŏ mjing dŭm anôk hưn mdah lehanăn čhĭ boh mnga leh mkra mjing ba wĭt klei tŭ dưn prŏng. Čar mâo leh klei čoh čuăn truh thŭn 2025 lŏ mâo thiăm 250 mta mnơ̆ng OCOP djăp ênoh čuăn 3-4 mtŭ lehanăn ƀiă êdi 2 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn 5 mtŭ. Mbĭt hŏng anăn jing klei đru hlăm bruă marketing online, tă êlan ba yua kdrăp mrâo mrang 4.0; mkŏ mjing dŭm êpul bi tuôm hlăm klei duh mkra mnia mblei ti gưl čar, amâodah phung duh mkra djă ba mnơ̆ng pô mkra mjing OCOP hưn mdah hŏng anôk mnia mblei hlăm ala čar pô lehanăn hŏng ala tač êngao. Lehanăn mkŏ mjing mtrŭn bi hmao dŭm hdră êlan đru kơ bruă OCOP.

Msĕ hŏng klei hưn leh, ti knhal tuč hdră, pô čih klei mrâo kơ kdrêč mâo klei blŭ hrăm hŏng Đỗ Văn Đông, k’iăng khua bruă sang čư êa kdriêk Ia Grai, kơ klei đru, tă hdră mơ̆ng kdriêk hŏng ƀĭng ngă lŏ hma alŭ wăl hlăm wưng kơ anăp čiăng mđĭ ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP.

          - Êlâo hĭn, ciăng lač jăk kơ Đỗ Văn Đông tŭ ư hriê hlăm klei bi blŭ hrăm anei. Akâo kơ ih brei thâo, wưng leh êgao, kdriêk Ia Grai si bruă ngă leh hlăm hdră sa boh să mâo sa mta mnơ̆ng?

- Hdră sa boh să mâo sa mta mnơ̆ng OCOP jing sa hlăm dŭm hdră mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang, mguôp hŏng bruă lăn čar kñăm kơ klei mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo. Kdriêk Ia Grai ăt mâo bi mklă leh jih jang klei găl mơ̆ng kdriêk jing bruă lŏ hma, dưi mâo ba wĭt lu mta boh mnga jăk. Mơ̆ng anăn, knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar, knơ̆ng bruă lŏ hma kiă kriê gĭt gai, hlăm grăp thŭn mâo knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mkŏ mjing hdră mă bruă mđĭ kyar mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP djŏ guôp hŏng klei găl mơ̆ng kdriêk. Lehanăn mkŏ mjing hdră hâo hưn čiăng kơ dŭm alŭ wăl bi êdah bruă pô, pioh mkŏ mjing dŭm mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP truh hŏng jih jang djăp êpul hgŭm ngă lŏ hma, dŭm gŏ êsei ngă lŏ hma, thâo săng kơ hdră êlan mă bruă kñăm bi mâo dŭm boh mnga djăp ênoh čuăn OCOP, mơ̆ng anăn mđĭ hĭn boh tŭ mơ̆ng bruă pô pla mjing, hrŏng ruah hdră êlan ngă bruă kñăm bi mâo dŭm mta mnơ̆ng pioh kơ OCOP. Bi mkŏ mjing yơh hdră êlan tui tiŏ mta kñăm bi mâo djăp ênoh čuăn anei, hâo hưn, mtô mblang kơ mnuih ngă lŏ hma thâo hdră êlan mă bruă lehanăn mâo klei bi hgŭm. Mơ̆ng anăn truh mlan 11 snăn kdriêk srăng mkŏ mjing klei bi kƀĭn tui si klei kreh knhâo ksiêm wĭt jih jang boh tŭ mơ̆ng mnơ̆ng OCOP. Ya jing mnơ̆ng djăp leh ênoh čuăn OCOP ti gưl kdriêk, snăn lŏ mơĭt kơ gưl čar lŏ dơ̆ng ksiêm bi mklă ti hnơ̆ng čuăn kơ gưl čar tŭ yap.

-Hlăm klei bi đru kơ bruă knuă, mđrăm mbĭt hŏng pô ngă bruă, ya mta klei dleh dlan kdriêk dôk găn, lehanăn si hdră êlan mghaih msir leh klei anăn?

 -Klei dleh dlan jing dŭm gŏ êsei pla mjing kbiă hriê mơ̆ng hdră duh mkra pla mjing dôk hlue si klei bhiăn hđăp, đuĕ nao hlăm klei ngă bruă mâo klei kreh knhâo, hŏng kdrăp mrâo mrang, jing sa klei dleh dlan mơh kñăm dưi tui tiŏ, lehanăn ktuh êyuh hlăm bruă knuă tơl mâo ba wĭt boh mnga djăp ênoh čuăn OCOP. Mơ̆ng anăn, knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk gĭt gai leh adŭ bruă lŏ hma, bi mguôp hŏng adŭ bruă duh mkra tă êlan ktrâo atăt mnuih pla mjing mkra hdră ngă bruă kñăm bi mâo boh mnga djăp ênoh čuăn OCOP lehanăn jih jang anôk hgŭm bruă, ƀĭng hgŭm phung ngă lŏ hma tui duah hdră êlan mkŏ mjing mnơ̆ng pô mâo yap jing mnơ̆ng kơ OCOP kơ pô, lehanăn atăt jih jang bi tui tiŏ êlan anăn yơh mă bruă kơ alŭ wăl. Grăp thŭn knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk hưn mthâo mơ̆ng dŭm klei mkŏ mjing bruă sang mdah mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng čar mâo, čiăng kơ jih jang bi tui ksiêm bi mklă lehanăn tŭ yap jih jang mnơ̆ng anăn djăp ênoh čuăn, lehanăn jih jang dŭm gŏ êsei bi mă bruă msĕ.

- Leh 4 thŭn hlue ngă bruă grăp boh să bi mâo sa mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn, snăn si boh tŭ dưn mơ̆ng phung ngă lŏ hma hlăm kdriêk mâo leh?

-Trả lời: Hlăm wưng leh êgao, knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mâo mkŏ mjing leh lu mta mnơ̆ng OCOP. Msĕ si 14 mta mnơ̆ng mơ̆ng bruă pla mjing, hlăm anăn mâo 4 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP 4 mtŭ lehanăn 10 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn 3 mtŭ. Ară anei jih jang mnơ̆ng anăn jing mâo klei găl hŏng čar leh lehanăn srăng ksiêm dlăng nanao hlăm grăp thŭn, čiăng kơ jih jang mnơ̆ng anăn dưi krơ̆ng boh tŭ pô, lehanăn srăng mâo klei tŭ yap nanao. Lehanăn kdriêk lŏ gĭt gai kñăm mđĭ hĭn klei jăk mơ̆ng mnơ̆ng OCOP. Mơ̆ng anăn jih jang anăn knăl srăng dưi djăp ênoh čuăn. Tal dua lĕ, jing hnơ̆ng jăk, tal 3, thâo bĭt klă phŭn agha mnơ̆ng anăn, kñăm ƀrư̆ ƀrư̆ dưi djŏ hŏng ai tiê mnuih blei yua hlăm čar, lehanăn êngao čar. Lu jing msĕ si braih, asăr kñŭl, kphê, măkka lehanăn anăp anei lŏ mâo dŭm mta mnơ̆ng jing dŏ truăn mơ̆ng alŭ wăl pô, tui si mnuih ƀuôn sang kdriêk mkra mjing lehanăn mđĭ kyar.

-Mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng bi mâo ênoh čuăn OCOP jing dleh leh, lehanăn čiăng dưi ba čhĭ hŏng klei hơĭt jih jang mnơ̆ng pô mâo jing dleh hĭn. Snăn hlăm wưng tinăp, si hdră kdriêk mâo čiăng mđrăm mbĭt hŏng phung duh mkra ngă klei anei?

-Trả lời: Hlăm wưng kơ anăp, kdriêk srăng mkŏ mjing dŭm êpul bi đru pioh mđĭ kyar OCOP mâo adŭ bruă lŏ hma, adŭ bruă duh mkra hlŏng kơ jih jang bruă mđrăm mbĭt hŏng djăp êpul êya djŏ tuôm mkăn. Bi mguôp, čiăng kơ êpul anei, mâo hdră êlan bi hgŭm atăt phung duh mkra, ƀĭng ngă lŏ hma mđing duh mkra bi mâo mnơ̆ng djăp ênoh čuăn lehanăn krơ̆ng nanao ênoh čuăn OCOP lehanăn mjing hdră êlan ngă bruă hŏng klei găl ênưih hĭn. Kdriêk Ia Grai ăt hâo hưn kơ 14 mta mnơ̆ng OCOP amâo mâo djŏ knŏng hjăn kơ mnuih ƀuôn sang ôh thâo, mnơ̆ng jăk mơ̆ng kdriêk. Lehanăn mơ̆ng anăn jhŏng lŏ bi lar mkŏ klei bi mnia mblei truh kơ nah êngao čiăng kơ jih jang anôk čhĭ mnia mnơ̆ng OCOP mơ̆ng kdriêk pô dưi truh hŏng dŭm boh čar hlăm kluôm ala.

-Lač jăk kơ Đỗ Văn Đông lu.