Mơ̆ng aguah ưm, sang dhar kreh ƀuôn Khal, să Čư̆ Pơ̆ng, čar Dak Lak bi mtluk mtlak mnuih mŭt kbiă mprăp kơ klei ngă yang sang mrâo. Mduôn ƀuôn leh anăn phung mâo kơhưm hlăm ƀuôn bi dăp mnơ̆ng ngă yang, mgăl čing, êdam êra mdơ̆ng kpiê, kđeh čĭm leh anăn dăp jhưng mdhô̆, phung mniê hlăm kdrăp čŭt hơô djuê ana bi tap mdiê, rao djam, tŭk knă. Grăp čô grăp bruă, mkŏ mjing ai êwa hơ̆k  mơak. Amai H’Hinh Niê, ti ƀuôn Khal brei thâo:

“Mơ̆ng aguah ưm hmei mprăp leh ai tiê, hriê tinei đru bruă msĕ si tŭk knă, dăp mnơ̆ng ƀơ̆ng, kih êmiêt sang čiăng drông phung tuê. Kâo pô ƀuh hơ̆k mơak êdi kyua dưi djă pioh knhuah gru dhar kreh mơ̆ng mnuih Êđê mơ̆ng êlâo truh kơ ară anei”.

Klei ngă yang sang mrâo dưi ngă hluê si hdră bhiăn mnuih Êđê, čiăng mơak sang dhar kreh mrâo ƀuôn Khal - sang mbĭt mơ̆ng ƀuôn mrâo leh rŭ mdơ̆ng. Kyua jing sang mbĭt anăn yơh êpul êra bi mprăp klei ngă yang. Mnơ̆ng ngă yang mâo sa drei ŭn, sa drei mnŭ, 6 čeh kpiê leh anăn đa đa mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo mnuih ƀuôn sang čŏng tŭk mkra.

Leh dăp jih mnơ̆ng ngă yan, ênhiang čing drông tuê kwang hưn kơ klei ngă yang kčưm leh. Pô riêo yang ngă hdră bhiăn. Klei kwưh mbĭt hŏng ênai čing bi mguôp êpul êya, ba mbĭt jing klei hmăng hmưi mơ̆ng mnuih ƀuôn sang čiăng maoa klei kơup mgang  kơ sang anei leh anăn grăp čô mâo klei êđăp ênang, suiah pral, mâo nanao klei bi mguôp, hdĭp êđăp ênang, mâo lu boh mnga.

Hluê si pô riêo yang  Y H’Liêm Mlô (Aê Phước) - mduôn ƀuôn Khal, êlâo dih klei ngă yang sang mrâo mơ̆ng mnuih Êđê 5 bruă phŭn: tal êlâo jing hưn hŏng yang kơ sang mrâo, leh anăn ngă yang aduôn aê atâo tiêt, ngă yang rao sang, ngă yang klei suiah pral leh anăn hơêč hmưi kơ pô sang mâo sang mrâo. Ară anei, klei ngă yang khăt bi hrŏ ƀiă hluê si klei găl mâo mơ̆ng grăp gŏ sang.

“Boh tŭ dưn yuôm bhăn mơ̆ng knăm mơak sang mrâo hluê si knhuah gru đưm ti dŭm ƀuôn sang jing hlăm klei pioh kyâo mdơng sang srăng tăm djŏ dŭm klei amâo mâo jăk kyuanăn srăng ngă yang suôt hĕ dŭm klei amâo mâo jăk, djă pioh dŭm klei jăk čiăng kơ pô sang mâo klei myun, klei suiah pral.” 

Ênai kwang mơ̆ng čing lŏ prŏng hĭn êjai dơ̆ng ruê̆ klei ngă yang, kyuanăn jing dơ̆ng truh kơ kdrêč mơak, hŏng mmông huă ƀơ̆ng leh anăn dŭm čeh kpiê dưi hlĭng mbŏ. Hlăm sang mrâo, grăp čô bi dôk mbĭt leh anăn ƀơ̆ng mnăm, ñŭ kma mbĭt hŏng ênai čing. Y-Yuynh kƀuôr, khua ƀuôn Khal brei thâo:

“Klei ngă yang sang mrâo jing wưng mnuih ƀuôn sang bi kƀĭn, bi hdơr kơ dhar kreh čing čhar, mnăm kpiê čeh leh anăn djă pioh knhuah gru djuê ana. Hmei lŏ dơ̆ng mâo klei hơ̆k mơak, jĕ giăm, bi mă bruă, mđĭ kyar ƀuôn sang pô”.

Mbĭt hŏng ngă yang sang mrâo mơ̆ng mnuih Êđê hŏng boh tŭ lač jăk kơ phunug yang đru leh kơ gŏ sang mâo boh mnga lu leh anăn mâo klei găl rŭ mdơ̆ng sang mrâo. Hŏng sang mbĭt mơ̆ng yang ƀuôn, klei ngă yang anei mâo boh tŭ bi mguôp grăp čô, bi êdah klei đăo knang hlăm klei uêñ mĭn mơ̆ng Đảng, Knŭk kna hlăm bruă kriê pioh leh anăn bi lar boh tŭ dhar kreh jăk siam mơ̆ng djuê ana.

Ti krah ai hdĭp mrâo mrang, ti čar Dak Lak, dŭm sang krum  Êđê ăt mâo nanao, msĕ si sa kdrêč mngăt êwa ƀuôn sang. Amâo djŏ knŏng jing anôk dôk mơ̆ng gŏ sang, ƀiădah lŏ jing gru hmâo klei mă djuê mơ̆ng amĭ. Tinăn, hlăm thŭn mlan, ăt adôk djă pioh ênai čing, klei kưt mmunn, klei khan leh anăn dŭm boh tŭ dưn dhar kreh mơ̆ng mnuih Êđê.

Hlăm hruê đĭ dôk sang mrâo, sa boh sang krum Êđê knhuah gru ti ƀuôn Čuôr Kăp, ƀuôn prŏng Tân Lập, gŏ sang Y-Yên mkŏ mjing klei ngă yang đĭ dôk sang mrâo. Mnơ̆ng myơr ngă yang jing sa drei ŭn knô leh anăn 5 čeh kpiê. Hluê si pô ngă yang Aê Tê, ti ƀuôn Čuôr Kăp, bruă lŏ mdơ̆ng sang krum Êđê amâo djŏ knŏng rŭ mdơ̆ng leh anăn bi leh, ƀiădah yuôm bhăn hĭn jing klei ngă yang bi mguôp anak mnuih hŏng anak mnuih, yang leh anăn ƀuôn sang. Hlăm klei ngă yang, ênai čing kwang, klei hơêč hmưi dưi lar bra, êpul êya bi hơ̆k mơak.

“Hŏng mnuih Êđê snăn tơdah mdơ̆ng sa boh sang krum dlông mrâo, sang prŏng snei brei ngă hlue si klei bhiăn djuê ana, ngă knăm yang čiăng hdơr knga kơ phung yang, knă êsei iêô mnuih ƀuôn sang nao mơak mbĭt. Phung đưm lač brei ngă snăn kơh srăng mâo yang đru, mâo klei suaih pral leh anăn ngă bruă đĭ kyar”.

Pô sang, Y Yên Mlô (Ama Hương) brei thâo, gŏ sang mâo leh sang kjăp, ƀiădah ăt mdơ̆ng sang krum dlông djuê ana hŏng čuôr tôl, mtih kyâo, hŏng mnơ̆ng hlăm lam mâo kpan, čing, hgơr, kpur pui. Y Yên brei thâo, anei amâo djŏ knŏng jing anôk hdĭp leh anăn hdơr kơ ênuk leh êgao ôh, ƀiădah lŏ jing klei gĭr răng kriê kơ ênoh yuôm djuê ana, lŏ mtô kơ anak čô ênuk êdei.

“Hmei amâo tuôm lui sang krum dlông ôh, klei bhiăn hdĭp mda amâo dưi lui ôh. Ama kâo êlâo dih tuôm lač, anak đăm lui ôh sang krum dlông, kyua anăn jing klei bhiăn hdĭp mda pô, gĭr ngă. Amĭ kâo ăt lač snăn mơh, kyua anăn kâo gĭr pioh, bi mkrum hlăm 3 thŭn čiăng dưi ngă sang krum dlông, kriê pioh klei bhiăn hdĭp mda djuê ana”.

 Hlăm klei hdĭp anak Êđê mâo lu klei bhiăn, msĕ si knăm ƀhur knga, ngă yang asei, huă êsei mrâo… Jih jang klei ngă yang knŏng mâo mngăt, mkŏ hŏng phung yang tơdah dưi mkŏ mjing hlăm sang krum dlông, dưi ktrâo atăt kyua mnâo čeh piê leh anăn atăt êlan mơ̆ng ênai čing. Grăp  blư̆ mâo klei mkŏ mjing, wăt pô sang leh anăn phung tue srăng hrăm mbĭt mơak mñai jŭm dar čeh kpiê, mđing hmư̆ ênai čing kwang. Hlue si Y Ring Adrơng, ti ƀuôn Tring 1, ƀuôn hgŭm Buôn Hồ, ênai čing kwang hlăm sang krum dlông, ngă kơ klei bhiăn ngă yang jing yuôm bhăn hĭn hŏng mnơ̆ng ngă yang điêt.

“Kâo hdơr hlăk êjai kâo adôk điêt, grăp blư̆ mâo klei huă mnăm snăn wăt tơdah mnơ̆ng ngă yang knŏng jing mnŭ ƀiădah tơdah hlăm sang mâo čing snăn ăt ba tông. Amâo guôn ngă yang ŭn ôh tông čing, sa drei mnŭ leh anăn kă 2-3 čeh kpiê jing tông čing leh”.

Êlâo dih, sang krum dlông jing anôk dôk leh anăn hdĭp mda mơ̆ng gŏ sang Êđê, hŏng lu gưl ênuk hdĭp mda. Kyua anăn, čiăng dưi mdơ̆ng sa boh sang krum dlông brei mâo klei hgŭm mơ̆ng lu mnuih, đa đa iêô mkrum lu phung hlăm ƀuôn sang. Mơ̆ng klei triêk kyâo, mkra čuôr, truh kơ tŭk knă, jih êpul êya hrăm mbĭt, mjing ai tiê bi hgŭm kjăp. Amai H Ngui Kbuôr, ti ƀuôn Cuôr Kăp, ƀuôn hgŭm Tân Lập, brei thâo: Hŏng mnuih Êđê, mkŏ mjing sang jing bruă mơ̆ng sa gŏ sang, ƀiădah bi leh sang jing bruă jih ƀuôn sang.

“Klei bhiăn mnuih Êđê mơ̆ng aduôn aê đưm snăn arăng mkra sang mrâo mguôp hŏng ƀuôn sang. Phung riêng gah jĕ giăm srăng nao đry, tŭk knă mjing ai êwa mtluk mtlak, bi mguiôp klei khăp gŏ sang, giăm hĭn leh anăn jĕ giăm hĭn”.

          Hlue si Knơ̆ng bruă Dhar kreh, mjuăt asei mlei leh anăn hiu čhưn ênguê Dak Lak, kluôm čar ară anei mâo hlăm brô 5.600 boh sang krum dlông dưi kriê pioh leh anăn lŏ mdơ̆ng. Ti lu ƀuôn sang, klei lŏ mdơ̆ng, mđĭ lar mkra sang krum dlông mguôp hŏng hiu čhưn ênguê êpul êya. Sang krum dlông jing leh anôk hdĭp mda, hưn mthâo dhar kreh Êđê hŏng tue hiu čhưn hlăm ala čar leh anăn ala tač êngao.

 Amai H Nger Mlô (amí Wệ), ti ƀuôn Tring 1, ƀuôn hgŭm Buôn Hồ brei thâo, gŏ sang mkra leh sang krum dlông djuê ana, mkra hlue hdră mrâo mtang hĭn čiăng dưi drông tue, duh kơ bruă hiu čhưn ênguê.

“Si ngă čiăng mđao hlăm yan puih, êđăp hlăm yan mđiă, wăl anôk jăk hĭn doh hĭn leh anăn siam hĭn. Kâo pô wăt tơdah mkra leh sang ƀiădah ăt hdĭp ti sang krum dlông, kyua pô čiăng kriê pioh kơ sang krum dlông mđao, amâo êăt ôh, kyua anăn mmăt dua čô ung mô̆ kâo ăt pĭt hlăm sang krum dlông”.

Ti Dak Lak, hiu čhưn ênguê êpul êya dôk pŏk klei găl hiu čhưn dlăng dhar kreh kơ tue hiu čhưn, mđĭ prăk hrui wĭt kơ pô sang. Hlăm sang krum dlông Êđê ară anei, grăp ênhiang čing, klei mmuñ, klei kdŏ ƀrư̆ lŏ wĭt hŏng klei mrâo hĭn, amâo djŏ knŏng lač kơ phŭn agha, kơ ênuk leh êgao ôh ƀiădah lŏ kơrŭ wĭt klei čang hmăng kriê pioh mngăt êwa kơ ênuk mda asei ti krah klei hdĭp mrâo mrang. Mơ̆ng anăn, bruă răng kriê leh anăn mđĭ lar ênoh yuôm sang krum dlông amâo djŏ knŏng kơ hdră rŭ mdơ̆ng ôh, ƀiădah lŏ jing kriê pioh knhuah jăk soam, mngăt êwa čing čhar hlăm grăp ƀuôn sang.