Čar Gia Lai dôk ngă hdră êlan mđĭ kyar leh anăn mđĭ hnơ̆ng jăk bruă sang hră mơar dŭm sang hră gưl 3 knŭk kna rông ba hđeh sang hdră mnuih djuê ƀiă, sang hră gưl 3 hđeh sang hră mnuih djuê ƀiă huă yang hruê wưng thŭn 2025 – 2030. Ênoh prăk ngă hdră jing êbeh 728 êklai prăk. Mta kñăm mơ̆ng hdră jing rơ̆ng kơ klei dưi hriăm hră kơ phung hđeh mnuih djuê ƀiă, mkŏ mjing ai dưi mă bruă hnơ̆ng tŭ jăk đru mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn krĭng taih kbưi mơ̆ng čar. Kluôm čar Gia Lai ară anei mâo 17 sang hră gưl 3 knŭk kna drông ba hđeh sang hră mnuih djuê ƀiă leh anăn 23 sang hră huă yang hruê hŏng hnơ̆ng 14.000 čô hđeh sang hră.

Mbĭt hŏng dŭm hdră êlan mơ̆ng knŭk kna duh bi liê kơ bruă sang hră mơar, mnuih djuê ƀiă ti Gia Lai dôk mtrŭt mjhar phung anak čô nao sang hră. Kpă An, mnuih Jarai ti ƀuôn Ring Dap, să Čư̆ A Thai, brei thâo “Grăp blư̆ anak čô dơ̆ng mŭt hlăm thŭn hriăm mrâo, dŭm gŏ sang lŏ nao bi blei čhum ao, hdruôm hdră, êdeh wai jơ̆ng…hŏng klei hmăng hmưi prŏng hĭn jing mkŏ mjing klei găl kơ anak hriăm hră thâo, hriê kơ prŏng, êdei dih mâo klei hdĭp jăk hĭn. Ti alŭ wăl anei mâo 3 ƀuôn: Ƀuôn Ring, ƀuôn Dap leh anăn Ƀuôn Ơi, hlăm 2 krĭng. Kâo ƀuh mnuih ƀuôn sang alŭ wăl uêñ mĭn, phung hđeh dưi nao sang hră amâo mâo mă prăk, mâo klei đru anăn mnuih ƀuôn sang hơ̆k mơak êdi.”

Alưnh, mnuih Bahnar ti ƀuôn Biă Tih, ƀuôn hgŭm Ia Băng, čar Gia Lai ăt bi êdah klei gĭr ktưn hrăm mbĭt kriê dlăng kơ phung anak čô nao sang hră mơar truh hnơ̆ng: “Thŭn hriăm mrâo anei kâo lŏ dơ̆ng mđĭ ai phung anak čô gĭr hriăm hră jăk, amâo mâo lui sang hră. Ară anei sa čô nao hriăm gưl prŏng, sa čô dôk hriăm gưl 3. Hmăng hmưi thŭn hriăm anei, anak čô hriăm hră jăk. Kâo pô amâo mâo hriăm lu ôh, kăn thâo lu lei kyuanăn knŏng thâo mă kơ anak čô brei gĭr hriăm hră, hriăm čiăng mâo klei thâo, hmao tiŏ ayŏng adei, ƀĭng găp, čiăng kơ êdei dih đru kơ asei pô, gŏ sang leh anăn đru kơ yang ƀuôn

Mŭt hlăm thŭn hriăm mrâo, čar Dak Lak ngă 10 bruă klam phŭn čiăng mđĭ hnơ̆ng jak bruă sang hră mơar. Čar gĭr mđĭ hnơ̆ng  sang hră djăp hnơ̆ng čuăn gưl ala čar truh 55%, rơ̆ng kơ hnơ̆ng dưi hlăm klei bi lông hriăm jih gưl tlâo êbeh 98% leh anăn lŏ dơ̆ng bi hrŏ êwang kpleh bruă sang hră mơar plah wah dŭm krĭng găl hŏng krĭng dleh dlan, mđing truh kơ klei đĭ kyar hrăm mbĭt leh anăn hơĭt kjăp.

Ti krĭng Knông lăn Ƀuôn Đon, čar Dak Lak, Sang hră hđeh điêt Họa Mi dưi duh bi liê 6 êklai prăk čiăng rŭ mdơ̆ng thiăm bruă mkŏ mnkra, bi mâo djăp klei čiăng hriăm mơ̆ng 360 čô hđeh. Nai H’Pé Niê, brei thâo: “Ƀuôn sang leh anăn phung nai hmei hơ̆k mơak êjai ƀuh sang hră mrâo, hđeh nao sang hră ênŭm mơh. Thŭn hriăm mrâo hmei nao mđĭ ai grăp boh sang bi mguôp hŏng mtô mblang bruă sang hră mơar. Jih jang phung nai hmei gĭr jih ai tiê mprăp kơ thŭn hriăm mrâo, hmei ngă jăk bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp msĕ si bi mdoh mnơ̆ng yua, sang tlô. Hmei hâo hưn kơ phung amĭ ama hđeh čiăng kơ digơ̆ thâo gang mkhư̆ klei ruă tưp. Hmei hơ̆k mơak sơnăk, grăp hruê hmei ăt hriê kih waih tinei, phung hđeh ăt hơ̆k mơak mơh.”

Ăt ti ƀuôn hgŭm knông lăn Ƀuôn Đon, čar Dak Lak ( jing să Krông Ana hđăp), H’Sâm Buôn Ja,  mnuih djuê ana Mnông brei thâo, thŭn anei ƀuôn mâo êlan mrâo, gơ̆ng hla čhiăm gru mrâo. Anei jing klei mnuih ƀuôn sang ktưn hưn, bi êdah ai tiê khăp kơ lăn čar, bi mguôp hŏng lăn čar Việt Nam. Hlăm ai êwa hơ̆k mơak Tết klei êngiê, mnuih ƀuôn sang krĭng knông lăn hơ̆k mơak mprăp kơ anak nao sang hră mơar.  H’Sâm hơ̆k mơak brei thâo: “Phung nai tinei khăp kơ phung hđeh sang hră, hur har êdi, phung hđeh sang hră dleh dlan mâo phung nai nao truh ti sang čiăng êmuh hrăm đru mđĭ ai hđeh nao sang hră, hlei hđeh ka thâo nai nao mtô truh ti sang, mtrŭt mjhar phung hđeh sang hră dleh dlan lŏ nao sang hră, iêô đĭng blŭ êmuh čuă leh anăn nao ti sang mđĭ ai phung hđeh.”

Ti ƀuôn hgŭm taih kbưi Dang Kang, čar Dak Lak, ai êwa mprăp kơ thŭn hriăm mrâo dôk mtuk mtlak hlăm grăp bĭt êlan, grăp boh sang. Ayŏng Y-Phinh Ƀuôn Yă, nai mtô ti sang hră gưl 1 Dang Kang 1, brei thâo: “Yan mdei prŏng hơ̆k mơak hŏng ênai rĭng rai mjưh leh, jang kơ ai êwa hơ̆k mơak mơ̆ng hruê nao sang hră mơar! Phung hđeh sang hră lŏ hơ̆k mơak nao ti adŭ hriăm, bi tuôm hŏng phung nai, ƀĭng găp. Ƀiădah, êngao kơnăn, ăt adôk mâo phung hđeh sang hră dleh dlan. Ƀiădah kâo đăo knang, hŏng klei gĭr leh anăn klei kah mbha hlăm yang ƀuôn, phung hđeh srăng găn jih klei dleh dlan leh anăn mŭt hlăm thŭn hriăm mrâo hŏng ai tiê hơ̆k mơak”.

Čar Lâm Đồng mâo 5 ƀuôn hgŭm knông lăn mâo Quảng Trực, Tuy Đức, Thuận An, Thuận Hạnh leh anăn Dak Wil hŏng mnuih djuê ƀiă mâo mkrah wah ênoh mnuih ƀuôn sang. Hluê ngă hdră êlan mơ̆ng gưl dlông kơ bruă mkŏ mjing sang hră knŭk kna rông ba mlir gưl hriăm gưl 1 – gưl 2 ti dŭm ƀuôn hgŭm knông lăn, čar dôk mtrŭt bi pral bruă rŭ mdơ̆ng 2 sang hră tal êlâo ti dŭm ƀuôn hgŭm Thuận Hạnh leh anăn Thuận An. Grăp sang hră mâo 30 adŭ hriăm, rơ̆ng mâo anôk hriăm kơ hlăm brô 1000 čô hđeh sang hră. Mbĭt hŏng mprăp ênŭm kơ kdrăp yua bruă mtô bi hriăm, sang hră ăt duh bi liê čiăng bi mâo djăp klei čiăng kơ anôk dôk leh anăn mtô bi hriăm ti krĭng knông lăn dleh dlan.

Êjai sang hră mrâo ka leh, mnuih ƀuôn sang lŏ dơ̆ng duh bi liê kơ phung hđeh ti dŭm sang hră dôk hriăm. H’Thê, mnuih Mnông, ti ƀuôn Sarpa, ƀuôn hgŭm knông lăn Thuận An, Lâm Đồng hơ̆k mơak: klei hdĭp ară anei amâodưi kƀah boh hră, kyuanăn gŏ sang gĭr leh anăn mđĭ ai phung anak bi nao sang hră mơar: “Gŏ sang kâo mâo dua čô anak hlăm thŭn nao sang hră. Wăt tơdah gŏ sang ngă pưk hma, ƀiădah mphŭn dơ̆ng nao sang hră snăn ko pioh mmông čiăng kơ mprăp nao sang hră kơ ânk hlăm akŏ thŭn hriăm mrâo bi jăk. Blei kdô hră, hdruôm hră, čhum ao leh anăn čŭt jep kơ 2 čô anak čiăng kơ anak mâo sa thŭn hriăm mâo klei mơak nao sang hră, leh anăn hriăm hră bi jăk hĭn. Anak pô thâo hră snăn tơdah nao hlăm ala ƀuôn snăn đru kơ pô thâo săng leh anăn hriê kơ prŏng.”

Ăt sa klei mĭn anăn, amai Cil Pam K’Quyên (djuê ana K’Ho) ti alŭ Dà Blah, să Lạc Dương, čar tỉnh Lâm Đồng, bi êdah :Hŏng mnuih ƀuôn sang, bruă hriăm hră amâo djŏ knŏng hriăm răk, hriăm čih ôh ƀiădah lŏ jing ƀăng jang pŏk sa êlan mngač siam. Mơ̆ng ai tiê phung amĭ ama hlăm grăp gŏ sang, klei jih ai tiê phung nai truh kơ klei đru mơ̆ng bruă sang čư̆ êa bi êdah ai tiê čiăng hriăm hră mơar mơ̆ng mnuih djuê ƀiă tinei leh anăn ăt jing klei bi mklă kơ klei hrăm mbĭt mơ̆ng mnuih ƀuôn sang hlăm klei đĭ kyar bruă sang hră mtô bi hriăm ti krĭng lăn dap kngư Lạc Dương.

Gŏ sang Tría Ha Bại (djuê ana K’Ho) ti alŭ Mê Ka, să Dam Rông, čar Lâm Đồng jing dleh dlan, mâo truh 9 čo anak. Hlăm anăn mâo anak prŏng thŭn anei mŭt adŭ 10. Ayŏng  Triá Ha Bại brei thâo srăng gĭr čiăng kơ jih jang phung anak  hriăm hră, mâo klei thâo đru bi mlih klei hdĭp mda. Bi mni kơ knŭk kna alŭ wăl leh anăn sang hră mjing leh klei găl đru prăk bi liê hriăm hră kơ phung anak čiăng kơ diñu amâo kbiă sang hră, ung mô̆ kâo mtô kơ phung anak gĭr hriăm čiăng mâo klei thâo hŏng grăp čô mnuih

Ti krĭng knông lăn nah Yŭ čar Quảng Ngãi (čar Kon Tum hđăp), mnuih ƀuôn sang dŭm djuê ana  ăt mđĭ ai, kriê dlăng kơ anak čô mŭtt hlăm thŭn hriăm mrâo. A Blut, djuê ana Rơ-Ngao, buôn Đăk Kang Pêng, să Đăk Tô, čar Quảng Ngãi, mơak mprăp mŭt hlăm thŭn hriăm mrâo kơ anak nao hriăm ti sang hră knŭk kna rông ba kbưi hŏng sang êbeh 50 km. Ñu brei thâo:  “Čiăng mprăp kơ thŭn hriăm mrâo kơ anăp, gŏ sang kâo mprăp leh jăk kơ anak čô. Êngao kơ bruă blei hdruôm hră, čhum ao, kdrăp mnơ̆ng hriăm hră, gŏ sang kâo  ăt mđing mđĭ ai, mjing ai êwa jăk mơak kơ anak čô mŭt hlăm thŭn hriăm mrâo hŏng klei ktưn hưn. Gŏ ssang ăt lač kơ anak čô hriăm hrră bi thâo, mâo lu klei thâo mrâo, hriăm čiăng êdei anei mâo klei thâo ngă bruă duh mkra, hlăm klei hdĭp mda brei hriăm nanao”.

Ti să krĭng taih kbưi Đăk Pxi, čar Quảng Ngãi, amai  Y Liễu, djuê ana Xơ đăng, ƀuôn Đăk Sế Kne, ăt dôk mprăp djăp ênŭm klei găl kơ 3 čô anak nao sang hră.  Hlăm anăn 2 čô anak hriăm gưl 1, anak kluč  mphŭn hriăm gưl hđeh. Ñu brei thâo: ‘Sang hră snăn giăm sang mơh kyua anăn phung anak čô nao sang hră găl ênưih, kơ prăk hriăm snăn kăn lu mơh, knŏng ƀiă đuč. Hlăm thŭn hriăm mrâo kâo čang hmăng phung anak čô kriăng hriăm leh anăn mâo lu klei tŭ dưn hlăm bruă hră mơar.”