VOV4.Jarai-Anih anom bơwih [ong huă [ơi amăng jang jơlan goai dêh ]ar Bơ Y, tơring ]ar Kontum dưi ako\ pơdong sui mơng anai rơgao 16 thun pơklôn adih, hăng tơlơi ]ang rơmang kơ` pơgi ni anăp [u sui ôh, anih anai jing anom bơwih [ong huă prong [ơi anih klâo akiăng goai dêh ]ar Việt Nam-Lao-Kur. Mơng kual lo\n anih tơkuh jơlan goai dêh ]ar, glai klô, [iă mơnuih [on sang do\, Bờ Y ră anai glăk pơblih phrâo, jing anih anom arăng nao ]uă lu laih anun pơhư] s^ mơdrô prong tuh pơ alin.

            Pơtong lăng anai jing anih anom phun kơ tơlơi bơwih [ong huă, tong krah anih tơkuh klâo bơnah akiăng jơlan goai dêh ]ar, hơmâo 13 boh tơring ]ar mơng 3 boh dêh ]ar Việt Nam-Lao-Kur, anih anom bơwih [ong huă [ơi amăng jang jơlan goai dêh ]ar Bờ Y tơring ]ar Kontum, hơmâo ano\ prong rơhaih truh kơ 70 rơbâo ektar. Sa tơlơi pơsit pơjing rai mơng sa boh kual lo\n glai klô [iă mơnuih gan gao nao rai hlâo adih, jing h^ anih arăng tuh pơ alin mă bruă bơwih [ong pơhư] lu mơnuih mơnam nao ngui ră anai; kơnong amăng 5 thun đô], Kontum tuh pơ alin 52 kơ]ăo bruă hăng rơnoh prak abih tih le\ 1.400 klai prak, pioh pơplai kơ bruă ]uk pơkra jơlan nao rai, dưm troă đing ia, anih e\p lăng mut nao rai [ơi amăng jang jơlan goai dêh ]ar.

Bruă ]uk pơkra jơlan glông ăt glăk tuh pơ alin [ơi amăng jang Bơ Y-Kontum

            Sa tơlơi pơblih prong mơng anih anom bơwih [ong huă [ơi amăng jang jơlan goai dêh ]ar tơgu\ đ^ mă bruă sit nik dong mơng hrơi pơjing amăng jang jơlan goai dêh ]ar Bờ Y Kontum Việt Nam, Phư Cưa tơring ]ar Attapư gah dêh ]ar Lao arăng ngă giong, laih anun pơtruh nao rai jơlan phun  kơ r^m dêh ]ar. Gah Việt Nam le\, hơmâo jơlan Hồ Chí Minh hăng jơlan 18 B, nao rai amu` hloh, dưi pơtruh nao pơ djop anih amăng hơdôm dêh ]ar. Anun yơh, lu anom bruă s^ mơdrô nao tuh pơ alin man pơdong ngă graih rơdêh [ơi anom bơwih [ong huă amăng jang goai dêh ]ar [ơi Bờ Y, mơng anun ngă anih jưh pơgiăng hyu gơnam truh pơ 4 boh tơring ]ar kual Dơnung dêh ]ar Lao hăng 4 boh tơring ]ar gah kual pơngo\ dêh ]ar Kur. Ơi Hồ Đắc Công Luận, Khoa ding kơna git gai phun kông ty mơnuih [on sang ngă pô Đắc Hưng-Gialai brơi thâo:

            {ing ngă bruă bơwih [ong huă s^ mơdrô lăng kơ anih bơwih [ong [ơi Bờ Y le\, kah hăng anih hơmâo mah. Tui hăng kâo [uh jing anih ta pơ jưh lui gơnam s^ mơdrô, hlâo kơ pơgiăng nao pơ anih pơko\n laih anun anih anom lu mơnuih mut nao rai, pioh pơphun bruă mă nao pơ dêh  ]ar Lao. Anom bruă gơmơi tuh pơ alin pơ dêh ]ar Lao 7 klak dolar Mi dong mơng thun 2007. Hăng anom bruă pơko\n ră anai mơng 4 boh tơring ]ar Champasak, Sekong, Salavan hăng Attapư, abih tih rơnoh prak truh kơ 1 klai 700 klak dolar. Anai yơh jơlan nao rai truh pơ todron kompăn Liên Chiểu-Đà Nẵng, Dung Quất, Quảng Ngãi, tơdrun kompăn Quy Nhơn. Tui anun yơh anih bơ wih [ong huă amăng jang Bơ Y jing anih kjăp pơtrut tui kơ tơlơi bơwih [ong huă s^ mơdrô pơđ^ kyar.

            Găn rơgao lu tơlơi tơnap tap, anom bơwih [ong huă amăng  jang [ơi Bơ Y, blung a [u hơmâo sa mơta mơnong hơget ôh, ră anai jing hơbo# phrâo hiam, pơđ^ kyar. Abih thun 2015, hơmâo 63 kơ]ăo bruă rơkâo tuh pơ alin bơwih [ong huă [ơi amăng jang anai, rơnoh prak tuh pơ alin giăm 2000 klai prak. Lăp gleng nao le\ 47 kơ]ăo bruă tuh pơ alin s^ mơdrô hăng rơnoh prak 1.100 klai prak; khul 8 kơ]ăo bruă man pơdong phun hăng rơnoh prak 500 klai prak. {uh laih tơlơi gêh gal, truh kơplah wah thun 2015, lu anom bruă nao tuh pơ alin [ơi kual lo\n anai. Yă Đậu Thị Hoàn, Khoa kông ty mơnuih [on sang ngă pô Nhân Thành 10B brơi thâo, kông ty gơ`u glăk tuh pơ alin amăng 3 bruă mă amăng anom bơwih [ong huă [ơi amăng jang Bơ Y, rơnoh prak blung a, 80 klai prak:

            Gơmơi ră anai, tuh pơ alin man pơdong sang kho, anih jưh  jăng jai tơguan arăng e\p lăng gơnam mut nao rai [ơi jơlan goai dêh ]ar, man pơdong giong  hăng mă yua laih. Ră anai, gơmơi glăk tuh pơ alin anih anom s^ mơdrô, amăng anun ngă anih pơgăn s^ mơdrô laih anun pơdong sang s^ mơdrô hiam siêu thị pơhlưh tơlơi mă jia, hơdôm boh sang  pơdă gơnam tam s^ mơdrô, hơdôm boh sang tơguan ngă hră mut tơbiă nao rai amăng jang, mơnuih [on sang mut rô nao rai, ngă hră pơar.

Rơdêh hăng mơnuih mut nao rai [ơi amăng jang Bơ Y-Kontum

            Hrom hăng tơlơi pơhing mơak mơng lu anom s^ mơdrô tuh pơ alin, tơlơi tu\ yua mơng amăng jang goai dêh ]ar anai gêh gal kơ mơnuih [on sang  nao rai ta`, mơguah huă [ong [ơi Kontum samơ\ truh tlam le\ huă [ong pơ dêh ]ar Thái Lan baih, anih bơwih [ong huă anai je\ giăm hăng anih amăng jang jar kơmar Bơ Y jai hrơi [uh ano\ tu\ yua, jing anih juă tơkai hlâo hăng jơlan phun amăng bruă pơđ^ kyar tơlơi bơwih [ong huă, s^ mơdrô, je\ giăm gru grua, ]uă ngui ba tuai nao rai pơ dêh ]ar Lao, Kur, Thái Lan, Myanmar. Ơi Huỳnh Đức Tiến, Khoa khul ]ơkă tuai tơring ]ar Kontum brơi thâo:

            Kontum yơh sa amăng hơdôm anih pơhư] [ing tuai hyu ngui kơ` pơgi ni anăp amăng kual ASEAN, găn nao pơ amăng jang Bơ Y. Bruă ]uă ngui amăng 12 anih anom gleng nao pơ kual ASEAN, djop dêh ]ar ding kơna ASEAN amra rô nao rai rơngai. Anai le\, jing mông gêh gal prong kơ tơring ]ar Kontum pơhư] [ing tuai rai mơng hơdôm dêh ]ar amăng kual ASEAN mut nao pơ jơlan goai amăng jang Bơ Y. Jơlan glông [ơi Việt Nam mut nao rai mơng amăng jang Bơ Y, Kontum, nao rai pơ hơdôm tơring ]ar [ơi kual }ư\ siăng. Lu anom bruă s^ mơdrô ba tuai hyu ngui lăi jơlan anai ră anai gêh gal biă mă kơ tuai rai pơ dêh ]ar Việt Nam găn nao pơ amăng jang goai dêh ]ar [ơi Bơ Y.

            Thun hlâo, rơnoh prak s^ mơdrô arăng pơmut nao rai [ơi amăng jang Bơ Y hơmâo pơhrui glăi truh kơ 243 klak dolar Mi, ha 500 rơbâo ]ô mơnuih hăng 58 rơbâo 500 boh rơdêh mut nao rai pơ jơlan amăng jang anai. Prak apah, prak mă jia hơmâo 285 klai prak, đ^ hloh pơkă hăng thun hlâo kơ anun. Nao rai amu`, ăt kah hăng gêh gal ngă hrom plah wah Bơ Y hăng hơdôm tơring ]ar gah kual dơnung dêh ]ar Lao hăng pơngo\ dêh ]ar Kur, pơjing rai bruă mă kơ lu mơnuih mơng lu dêh ]ar. Ơi Võ Cường, sang `u pơ Vĩnh Thọ, plơi prong Nha Trang, tơring ]ar Khánh Hoà lăi:

            Kâo nao mă bruă pơ dêh ]ar Lao dong mơng lơ 14/4/2010 truh ră anai 5 thun laih. Bruă mut nao rai [ơi jơlan goai dêh ]ar amăng jang anai, [uh gêh gal biă mă. Blung hlâo le\ gah dêh ]ar Lao man pơdong hlâo, ră anai gah Việt Nam dong man pơdong, tuh pơ alin giong laih, [uh dua bơnah nao rai jơlan glông hiam biă mă.

            Him lăng hlâo kơ truh thun 2020, noa s^ mơdrô găn gao nao rai pơ amăng jang Bơ Y, amra dưi hơmâo truh 1 klai dolar Mi, tuai mut nao rai [ơi anai truh kơ 1 klak wơ\t laih anun sa thun pơhrui glăi 1000 klai prak apah, prak mă jia. Kiăng huăi rơngiă h^ tơlơi gêh gal anun, lăng nao bruă dưi ngă hăng tơlơi do\ kơ[ah, Khul wai lăng anom bơwih [ong huă [ơi amăng jang Bơ Y Kontum, rơkâo pơblih hơdră man pơdong glăi amăng jang Bơ Y kiăng kơ djơ\ hloh; pơblih phrâo tuh pơ alin, man pơdong, ngă gêh gal kơ anom bruă mơdrô. Gah kơ tơlơi tuh pơ alin man pơdong anih bơwih [ong huă, ]uk pơkra jơlan nao rai, ơi Vũ Mạnh Hải, Kơ-iăng khoa wai lăng anom bơwih [ong huă tơring ]ar Kontum lăi:

            Kiăng ngă tui bruă tuh pơ alin ]uk pơkra jơlan anih mă bruă tu\ yua hloh, Khul khoa moa wai lăng tơlơi bơwih [ong huă pơtum tuh pơ alin kơ anih phun, dưi pơhư] lu anom bruă mơdrô khin nao tuh pơ alin mă bruă. Pơtum kơ lu kơ]ăo bruă yom, kơ]ăo bruă  phun kơ anih anom bơwih [ong huă anai. Rơnoh prak tuh pơ alin lu, prak kơnuk kơna do\ kơ[ah, hơduah anih pơko\n tuh pơ alin hrom, Kơnuk kơna djru brơi lo\n, pơhư] mơnuih [on sang ngă hrom tuh pơ alin. Iâu pơthưr djop anom bruă mơdrô nao tuh pơ alin ]uk pơkra jơlan nao rai, anih bơwih brơi kơ bruă s^ mơdrô.

            Dong mơng kual lo\n tơkuh goai dêh ]ar klâo bơnah, [iă mơnuih gan gao nao rai hlâo adih, Anih bơwih [ong huă [ơi amăng jang jar kơmar Bơ Y ră anai mơnuih mut nao rai lu, rơdêh nao rai tơket tơkeng mơn, mut tơbiă. Pơblih phrâo hrom hăng bơyan thun phrâo amăng dêh ]ar, ]ang rơmang [u sui dong tah, jua mơnu\ tơdjo# mơ\ 3 boh dêh ]ar lêng kơ dưi hmư\ hrom, jing h^ anih anom Bơwih [ong huă prong, pơtrut tui anih anom amăng jang jơlan goai dêh ]ar, akiăng klâo bơnah Việt Nam-Lao-Kur  djơ\ hăng ano\ kiăng, tơlơi ]ang rơmang mơng hlâo.

Nay Jek : Pô ]ih hăng pôr