Amai Mai Thị Nhung (44 thun), pô đang kơphê sui thun ƀơi thôn 9, să Ea Tiêu, tơring glông Čư̆ Kuiñ, tơring čar Dak Lak, lăi pơthâo, sang anô̆ ñu hmâo 2 ektar đang kơphê. Hlâo adih, lơm pla pơkra kơphê tui phiăn juăt hơđăp, rim thun pơhrui mơ̆ng đang kơphê ƀu lu ôh.

Mơ̆ng thun 2015, lơm gum hrŏm bruă pla pơkra tui hơdră 4C (hơdôm tơlơi pơkă hrŏm kơ mơnuih pla kơphê, hăng 12 tơlơi pơkă, 45 mơta tơhnal anăp nao hăng 3 gưl pơkă ngă tui) mă yua bôh thâo phrâo, măi mok phrâo pioh pla pơkra kơjăp sui thun. Prăk mă yua kơ apui lơtrik, ia pruih, kơmok pruai, ia jrao pơgang lăp yap ba biă. Rơngiao kơ bruă djru bruă pla pơkra kơphê kơjăp sui thun mơnuih pla kơphê dô̆ mă yua pơjeh phrâo, hmâo dong tơlơi găn rơgao pla glăi hăng pla plah phun tiu, sầu riêng... ba glăi bôh tơhnal amăng đang kơphê.

Tui hăng amai Nhung ăt ƀơi kual lŏn 2 ektar mơn hăng hơdră anai pơhrui glăi đĭ rah mơ̆ng 30-40% bơhmu hăng hlâo laih anun hmâo lu mơta rah gah đang pla. Hrŏ trun lu tơlơi tơnap gah prăk kak yua bơwih brơi kơ đang pla. Hrŏm hăng anun plai ƀiă djah djâo.

Hăng tơlơi găn rơgao pla pơkra kơphê, amai Nhung lĕ sa amăng mrô pô đang hmâo arăng hmư̆ tui, gơgrong bruă ngă Khua grŭp mơnuih ngă đang hmua hmâo 90 čô mơnuih, ngă đang kơphê kơjăp sui thun ƀơi anai. Mơ̆ng bôh nik ngă đang pla kơjăp sui thun hăng ba glăi bôh tơhnal, ñu jing laih pô ngă lar hyu laih pran hrưn đĭ pioh mơnuih ngă đang war pơtrut kơtang bruă đang hmua, gum hrŏm pơđĭ tui prăk pơhrui glăi ƀơi đam plơi pla pô.

Hơdôm gru nam klă nua kơphê rơnuč thun, pơhrui glăi mơ̆ng sang anô̆ amra đĭ lu hloh djop thun. Amai Nhung mơ-ak brơi thâo:

“Hlâo adih pơhrui glăi amăng sa thun kơnong kơ kơphê mơ̆ng 250-300 klăk prăk đôč, samơ̆ tơdơi anai dưi pơplih pơjeh hmâo bôh lu hloh hăng thâo hơdră pla plah anun hmâo prăk pơhrui glăi hmâo thun đĭ mơ̆ng 700-800 klăk prăk. Pơkă hlâo thun anai amra pơhrui rơbêh kơ 1 klai prăk, mrô ñu ăt tui anun mơn, samơ̆ nua kơphê glăk đĭ, thun anai nua ñu đĭ hloh kơ thun thâo lu biă”.

Ăt gum hrŏm pla pơkra kơphê kơjăp sui thun tơhnal pơkă 4C mơ̆ng thun 2011, ơi Lý Thông Hạ, Khua sa grŭp 120 čô mơnuih ngă đang hmua ƀơi tơring kual Di Linh, tơring glông Di Linh, tơring čar Lâm Đồng lăi pơthâo: abih bang lŏn pla mơ̆ grŭp glăk ngă năng ai ñu 120 ektar, rim thun pơhrui hmâo năng ai ñu mơ̆ng 800-900 tơn kơphê.

Hlâo adih bruă pruai kơmok, pruih ia leng kơ tui pô pơmin, samơ̆ lơm gum hrŏm jơlan hơdră hăng mă yua glông bruă pla pơkra kơphê kơjăp sui thun, mơnuih ngă đang hmua leng kơ thâo pơsit jơlan gah, čih pioh mrô kơmok pruai, ia jrao, ia pruih... pioh huăi ngă khưi khai.

Hrŏm hăng anun, mơnuih ngă đang hmua dô̆ mă yua tŭ kơđuh kơphê pioh ngă kơmok pruai. Jơlan gah anai djru ngă plai ƀiă prăk yua blơi kơmok rah, ngă klă kơ lŏn rah dong. Yap biă ñu, rim thun prăk kơmok, grŭp mơ̆ng ơi Lý Thông Hạ hmâo pơkrem laih năng ai ñu 10 klăk prăk sa ektar.

“Hlâo adih, rim wot pruih ia kơ đang kơphê neh wa bơrơsua ia pruih, ƀơi hlâo ia pơgăn ia lĕ ƀơi anai ƀu mơ-ak pran jua ôh, hmâo ba truh tơlơi ƀu hơđong, ngă ƀu mơ-ak amăng tơdruă. Hơdôm hrơi anai neh wa thâo pơsit hơdră akha ñu hơdôm hơpă pioh pơsit mrô ia pruih hơdôm hơpă... hăng mrô kơmok djah hjâo ră anai ăt ƀu lu mơn, neh wa glăi mă yua kơđuh kơphê pioh pơđăm ngă kơmok kơ đang pla”.

Tui hăng Ding jum đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan dêh čar, truh abih thun 2023, hmâo laih rơbêh kơ 21.000 bôh sang anô̆ pla kơphê hmâo hră pơsit kơphê jar kơmar 4C. Amăng anun, rơbêh kơ 17.000 bôh sang anô̆ gum hrŏm klă. Hrŏm hăng anun, hmâo rơbêh kơ 355.000 wot čô mơnuih ngă đang hmua dưi pơhrăm bruă pla pơkra kơphê kơjăp tui tơhnal pơkă 4C, amăng anun rơbêh kơ 35% wot nao pơhrăm lĕ đah kơmơi.

Ngă đang kơphê kơjăp sui thun tui tơhnal pơkă 4C hmâo pơtrut laih bruă đang hmua pơđĭ kyar glăi amăng bruă ngă đang kơphê, anăp nao tơlơi pơđĭ kyar kơjăp mơ̆ng bruă ngă đang kơphê ăt kah hăng đĭ tui anô̆ klă hiam amăng tơlơi hơdip mơnuih ngă đang hmua pla kơphê.

Ơi Phạm Phú Ngọc, Khua Jơlan hơdră Nescafé Plan kual Dap Kơdư, brơi thâo: Bruă ngă đang kơphê kơjăp sui thun glăk ba glăi bôh tơhnal klă biă gah nua gơnam kơ mơnuih ƀôn sang, kơ đang hmua hăng plai ƀiă lui lơi djah phun pla. Rơđah biă ñu, hơdôm bôh sang anô̆ glăk pơkrem hmâo 40-60% mrô ia pruih bơhmu hăng hlâo adih, dưm kơnar hăng pơkrem mrô ia mơñum kơ 1 klăk čô mơnuih sa thun; hrŏ trun hmâo 20% mrô kơmok pruai, ia jrao pơgang phun pla.

Jơlan hơdră anai ƀu kơnong kơ pơplih tơlơi pơmin amăng ngă đang kơphê ôh mơ̆ ñu dô̆ gum hrŏm rim hrơi hăng rim phun kơphê, pơplih prăk pơhrui glăi kơ mơnuih ngă đang hmua, pơđĭ tui tơlơi bơkơtưn kơphê Việt hăng pơgang lŏn ngă đang hmua.

“Jơlan hơdră anai phara ƀiă lĕ ƀu kơnong kơ ngă hơdôm thun lơm abih ngăn drăp laih pơdơi mơ̆ sui thun. Lơm ngă ƀu pơjing ôh hơdră ngă pơphô pơjeh kah hăng ƀơi lu anih anom glăk ngă. Mơ̆ ƀing ta hmâo tal kơsem min, pel ĕp đơ đam kual, pioh lăng tơlơi mơnuih ngă đang hmua hiưm hơpă. Tơdơi kơ anun hluai tui hơdôm hơdră klă hloh pioh pơplih jing anô̆ pơhmu nao, laih anun jak iâo mơnuih ngă đang hmua pơkon nao pioh pơtô brơi. Kâo ƀu pơgô̆ arăng ôh, samơ̆ arăng gơgrong mă pô ngă tui”.

Hơdôm hrơi rơgao, jơlan hơdră Nescafé Plan ƀơi Việt Nam hmâo djru pơplih laih tơlơi hơdip mơnuih ngă đang kơphê ƀơi anai, đĭ tui anô̆ klă hăng nua kơ asar kơphê Việt Nam. Truh ră anai, jơlan hơdră anăp nao dong tơhnal pơkă ba Việt Nam jing anih pơhmu nao kơ kơphê Robusta rŏng lŏn tơnah./.