VOV4.Jarai - Ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut khăp! Kơnang kơ anô̆ gal tơsă tañ bơhmu hăng hơdôm bôh tơring čar kual Pơngŏ dêh čar ta djru phun bôh vải ƀơi tơring čar Daklak amuñ pĕ pơhrui, nua sĭ hơđong anun phun bôh vải hmâo laih hăng glăk dưi pơhư prong anih pla ƀơi lu tơring glông, plơi prong amăng tơring čar Daklak. Ră anai, đơ đam tơring čar Daklak hmâo 2.200 ektar đang phun bôh vải, amăng anun hmâo 1.100 ektar đang bôh vải hmâo bôh laih, hăng mrô pơhrui hmâo 10.500 tơn. Lu tơring glông amăng tơring čar hmâo pơdŏng hơdôm grŭp mă bruă hrom, Anom mă bruă hrom kiăng pơlir hơbit pla sĭ bôh vải... Tơlơi čih mơng pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo Nam Trang lăi kơ bôh yôm anun, rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ hrom!

Hăng sa amăng hơdôm mơnuih ba jơlan hlâo pla phun bôh vải ƀơi tơring čar Daklak, truh ră anai sang anô̆ ơi Nguyễn Trọng Hải, grŭp mơnuih ƀôn sang mrô sa, tơring kual Phước An, tơring glông Krông Pač hmâo laih 17 ektar đang phun bôh vải, amăng anun 7 ektar đang pla akă hmâo bôh. Bơyan vải thun anai ñu him lăng pơhrui hmâo năng ai ñu 20 tơn sa ektar, rim ektar hmâo kơmlai năng ai ñu 400 klăk prăk. Tui anun, hăng 7 ektar, bơyan vải thun anai, sang anô̆ ñu pơhrui hmâo năng ai ñu 1 klai 800 klăk prăk.

Ơi Hải brơi thâo, anô̆ gal mơng phun vải ƀơi Daklak lĕ tơsă tañ hloh bơhmu hăng bơyan bôh vải ƀơi hơdôm bôh tơring čar gah kual Pơngŏ dêh čar ta anun sĭ ñu hmâo nua lu hăng anih anom pioh sĭ ăt hơđong mơn:

“Pĕ pơhrui mơng pô sĭ ƀu hluai tui ôh yua kơ bôh ñu ƀu djơ̆ bơyan hăng bơyan gah pơngŏ dêh čar ta, laih anun bơyan vải mơng pô hmâo bôh pioh pơhrui glăi lĕ bơyan ƀiă bôh troh pơkon hloh anun kâo amuñ sĭ hloh”.

Lăng ƀuh hơdră pla vải ba glăi nua yôm, thun 2018 sang anô̆ ơi Nguyễn Văn Nhân, ƀơi plơi Thanh Xuân, să Ea Dăh, tơring glông Krông Năng ăt hmâo pơplih mơn 1 ektar đang hmua ƀu tŭ yua hơdai nao pla 300 ƀĕ phun bôh văi u hồng. Ñu hmâo gum hrom klă, hrăm tui lu hơdră pla vải ƀơi hơdôm bôh sang anô̆ hmâo pla truh ƀơi tơring glông hăng yua prăk blơi măi pruih ia, pơđăm mă kơmok pruai, djru phun pla bluh đĭ hiam kơjăp. Thun anai đang bôh vải sang ñu pơphun hmâo bôh pơhrui blung a, him lăng hmâo 30 kg sa phun, nua ră anai năng ai ñu mơng 35-40 rơbâo prăk sa kg. Kơmlai pơhrui glăi giăm truh 300 klăk prăk. Tui hăng ơi Nhân, anô̆ klă prong hloh mơng phun vải lĕ amuñ pla, amuñ bơwih brơi:

“Pơjeh pla nua sĭ rơgêh, dua lĕ amuñ pla, biă ñu bơyan phang ƀu gliu, ƀu kiăng pruih lu ia, lom phun hmâo bôh lĕ, ta pơphun bơwih brơi, lom phrâo pla 3 thun blung a ta ƀu kiăng bơwih brơi ôh, biă ñu bơyan hơjan kơnong kơ pruai kơmok đôč, bơyan phang ƀu kiăng bơwih brơi ôh. Gah arong hlăt ăt amuñ mơn bơwih brơi ƀu tơnap mơn, nua ba glăi kah hăng ră anai ăt ba glăi mơn nua ăt kah hăng ñu glăk dŏng tal 2 bơhmu hăng bôh sầu riêng”.

Tui hăng ơi Lê Văn Thành, Khua anom wai lăng bruă tơjŭ pla hăng pơgang phun pla tơring čar Daklak, ră anai đơ đam tơring čar hmâo 2.200 ektar đang bôh vải, amăng anun 1.100 ektar đang hmâo bôh laih, hăng mrô pơhrui abih bang hmâo năng ai ñu 10.500 tơn. Kiăng djru brơi kơ mơnuih ƀôn sang pơđi kyar bruă bơwih ƀong huă, Anom hmâo pơphun na nao laih hơdôm mông Bơkơtuai, pok hơdôm anih pơhrăm, pơtô glăi bôh thâo phrâo; pơtô brơi klă bruă ngă đang hmua tui hơdră VietGAP hăng pơhư prong pơsit mrô kual pla djru phun bôh vải pơlar kơjăp.

Ră anai, sa dua anih anom hmâo pơdŏng laih hơdôm kual hmâo lŏn pla bôh vải djơ̆ hăng glông hơdră VietGAP hăng dưi tŭ yap laih, yak blung a ngă gal brơi kơ mơnuih ngă đang hmua pơlir hơbit anih sĭ mơdrô klă hloh, kah hăng Grŭp mă bruă hrom pla pơkra bôh vải Ea Sar, tơring glông Ea Kar; Anom mă bruă hrom Hlăk ai ngă đang hmua Ea Dăh, tơring glông Krông Năng; Grŭp mă bruă hrom pla bôh vải Ea Na, tơring glông Krông Ana... Daklak ăt hmâo pơsit brơi mơn mrô kual pla phun bôh vải kơ 11 ektar đang bôh vải mơng 303 bôh sang anô̆ ƀơi să Ea Dăh, tơring glông Krông Năng. Ơi Lê Văn Thành brơi thâo:

“Pơsit mrô ră anai lĕ jơlan nao hăng anun lĕ khom hmâo kiăng pơdah rơđah amăng bruă pla, pơkra, sĭ mơdrô khom hmâo anih anom pla pơkra. Yua anun yơh hơdôm bôh anom juăt bruă kah hăng ƀing gơmơi kơtưn bruă lăi pơhing, pơhrăm brơi hăng pơtô brơi kơ pơsit mrô”.

Hăng hơdôm anô̆ klă ba glăi mơng bôh vải pla ƀơi Daklak, bôh vải hmâo hăng hmâo bôh than ba glăi lu prăk hăng dưi hmâo lu tơring glông amăng tơring čar ruah ngă phun pla phun mơng tơring čar.

Tui lăi pơthâo ƀơi akŏ črăn hơdră, kiăo tui anai ƀing gơmơi hơmâo mông bơră ruai hăng ơi Lê Văn Thành, Khua anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Dak Lak kơ hơdră pơđĭ kyar phun boh vải ƀơi ƀon lan.

Ơ ơi, tui ƀing ta  ƀuh, amăng hơdôm thun giăm anai, phun boh vải glăk hơmâo lu mơnuih ngă hmua ƀơi Dak Lak pla, hăng ƀơi tơring čar hơdră pơđĭ kyar phun boh vải hiưm pă ñu ?

Ơi Lê Văn Thành: “Ding jum ngă hmua ăt glăk hơmâo hơdră kiăng pơđĭ kyar ƀơi kual Dap kơdư, amăng anun tơring čar Dak Lak lăi phara, glăk pơđĭ kyar pla phun kyâo boh troh. Kơnong ƀơi Dak Lak ră anai glăk pơsti tong pơđĭ kyar sa, dua phun kyâo boh troh ba glăi prăk pơhrui lu hloh, amăng anun hơmâo phun ƀơr, sầu riêng hăng sa, dua phun pla pơkŏn amăng anun hơmâo boh vải. Kơnong boh vải ră anai đơ đam tơring čar hơmâo giăm 2.200 ektar hmua pla boh vải, hmua glăk dưi pơhrui giăm 1.100 ektar, dưm dưm giăm 10.500 tơ̆n. Ră anai lăi nao bruă dưm dăp hmua pla boh vải, aka ƀu hơmâo anih pơkă tong ten samơ̆ hơmâo pơsit kơ bruă pla pơjing laih. Mơng pel ĕp, lăng glăi hơdôm đang hmua, ƀuh hơmâo lu tơlơi gal, laih anun pơtô pơblang brơi mơnuih ƀon sang plih hĭ sa, dua phun pla pơhrui aset hơdai nao pla boh ƀro vải kiăng kơ pơjing sa kual pla pơƀut glăi ha anih.

Tơdah ƀu hơmâo tơlơi pơkă kơ anih pla sit nik phun boh vải tui ih phrâo lăi nao, amra ƀuh kơ bruă mơnuih ƀon sang pla mă hơjăn phun boh vải  ƀơi hơdôm kual lŏn mơnai ƀu lăp djơ̆ ngă kơ phun pla pơhrui glăi ƀu hơmâo ?

Ơi Lê Văn Thành: “Ră anai phun boh ƀro vải him lăng rơnoh pơhrui glăi amăng bơwih ƀong huă ngă hmua lu biă mă, samơ̆ kiăng kơ bruă guang dar anih pla, mah wŏt tơlơi pơmĭn mơng mơnuih ngă hmua, kiăng thâo tong ten kual lŏn anai dưi pla phun hơget ñu, pơhmtu kar hăng kual lŏn drŏt bazan phun pla lu hloh anun lĕ kơphê, boh ƀơr, sầu riêng, bơ hơdôm kual lŏn dưi pla boh ƀro vải lŏn mơnai ñu phara mơn, ƀu djơ̆ kơnong pla ƀơi kual lŏn drŏt bazan đôč ôh. Ră anai pơhmtu ƀơi Mdrak, ƀudah Ea Kar arăng ăt pla ƀơi kual lŏn čuah pơtâo, hăng kơčong čư̆. Kâo pơmĭn tơdah phun boh vải anai dưi bluh đĭ hiam amra pla ƀơi hơdôm đang hmua lŏn ƀu hiam. Yua anun mơnuihngă hmua amra ruah hơdôm kual lŏn pla phun kyâo boh troh pơhrui glăi hơmâo hmăi kar hăng sầu riêng kiăng kơ pla phun boh vải.

Hrŏm hăng bruă  ruah kual lŏn lăp djơ̆ kiăng kơ pla phun boh vải,  anom bruă bơdjơ̆ hơmâo ba tơbiă hơdôm hơdră pơđĭ kyar hiưm pă kiăng kơ bĕ hĭ bruă pla raih daih kar hăng phun pla hlâo adih ?

Ơi Lê Văn Thành: Tơlơi anai, gơnong bruă ngă hmua ƀing gơmơi glăk prap  pơphô bruă kiăng kơ ba trun sa akŏ bruă pơđĭ kyar kual phun kyâo boh troh lăi hrŏm, hăng amra črâo brơi tong ten kual pla phun hơget thơ brơi kơ lăp djơ̆ hăng ayuh hyiăng lŏn mơnai ƀơi rĭm boh ƀon lan hăng him lăng amăng blan 9 amra pơgiong akŏ bruă anai.

Tui ih, amra hơmâo hơdôm tơlơi gal hăng tơnap tap hiưm pă kiăng pơđĭ kyar pla phun boh vải ƀơi Dak Lak ?

Ơi Lê Văn Thành: Kơ tơlơi gal mơng phun boh ƀro vải Dak Lak lĕ phun pla juăt tơsă tañ pơhmu hăng sa, dua boh tơring čar kual Kơdư giăm 30-40 hrơi. Dua dong lĕ  boh ƀro vải ƀơi Dak Lak đuh pal ƀiă pơhmu hăng kual pơkŏn yua anun bruă djă pioh hăng pơdŭ pơgiăng huăi răm hăng gêh gal mơn. Tơlơi ngă tơnap tap ră anai lĕ Dak Lak lĕ sa boh tơring čar pla tơdơi pơhmu hăng hơdôm tơring čar kual kơdư yua anun glăk tơnap mă yua boh thâo pla pơjing mơng neh met wa ngă hmua kah hăng aka ƀu đing nao bruă pla pơjing. Tơlơi ngă tơnap tal dua dong lĕ boh vải lĕ gơnam ba sĭ mơdrô pơ dêh čar Khač hăng bruă ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao kiăng kơ hơmâo mrô kual pla pơjing, samơ̆ bruă pơsit mrô kual pla pơjing ră anai glăk pơkă brơi đang hmua pla 10 ektar pơ glông, bơ Dak Lak glăk pla pơplah ƀudah pla phun vải samơ̆ aka ƀu djơ̆ hăng hơnong pơkă kơ kual pla pơjing yua anun glăk ngă tơnap tap.

Hai! Bơni kơ ih hŏ!

Siu H’ Prăk - Siu Đoan: Pơblang