Ayong Nguyễn Đức Thành lăi pơthâo, thun 2017 khin hơtai “lông lăng” rông hơdang grông amăng dơnao ia gah tlôn sang, hăng čang rơmang ba glăi lu prăk hloh. Khă hnun hai, yua kơ akă hmâo tơlơi găn rơgao, dua tal rông blung a lui ruh, mrô hơdang hơdip ƀiă ba truh lup lăp. Ƀu hơtah hơtai, ñu yua prăk blơi 30.000 drơi hơdang ană ba glăi rông dong hăng juăt nao pơ̆ hơdôm bôh dơnao rông akan pơ̆ tơring čar Tiền Giang hrăm tui dong hơdră rông. Hrăm tui na nao hăng mă tŭ tơlơi găn rơgao, ayong Thành hmâo sit nik truh kih laih. Ră anai hăng 6 bôh dơnao rông, abih bang prong 10.000 m2, rim hnưr rông 200.000 drơi, ñu pơhrui hmâo 400 klăk prăk, kah tơbiă prăk mă yua rông kơmlai hmâo năng ai ñu 50%. Tui hăng ayong Thành, kiăng rông hơdang grông truh kih amăng dơnao ia lĕ, khom đing nao bruă ruah djuai hơdang rông, pơhlôm gơnam ƀong hăng ia amăng dơnao rông khom hơdjă pơhlôm rơnoh pơkă.

“Lơm hơdang rông pơphun čeh bôh lĕ khom rông amăng anih hmâo ia khơkhar, hmâo rơnoh mơxin mơ̆ng 7-15/1.000. Lơm pô pơhrăm brơi hơdang ba glăi rông ƀơi Dak Lak lĕ rơnoh mơxin kơnong giăm ƀudah dưm kơnar bơhmu hăng ia ƀlăng, tlaih hơdang rông. Bôh than phun dong lĕ ia, pô khom pơsir. Bơhmutu ñu ayuh sat khom ngă brơi ñu abih, đô̆ pH mơ̆ng 6,5 – 7,5 lĕ klă hloh. Ia khom hmâo djop”.

Hăng sa amăng hơdôm bôh sang anô̆ rông hơdang grông dưi hmâo ayong Thành djru mơ̆ng 4 thun hlâo, ơi Nguyễn Xuân Hùng, să Dăk Sôr, tơring glông Krông Nô, tơring čar Dak Nông ră anai glăk rông 500.000 drơi hơdang ƀơi 3 bôh dơnao ia hăng dơnao prong 35.000m2. Ơi Hùng lăi pơthâo, anô̆ klă mơ̆ng hơdang grông lĕ juăt klă hăng ayuh hyiăng, lŏn mơnai bơi Dap Kơdư. Hơdang brô̆ prong tañ, rơnoh prong ñu prong hloh; mơnong hơdang jơman, hmâo lu vitamin B12, omega 3, axit blik hăng jing gơnam hmâo nua yôm. Anô̆ ƀu gal mơ̆ng hơdang grông lĕ prăk mă yua lu, hơdră rông tŏng ten hăng amuñ lui ruh tơdah mơnuih rông ƀu tui djơ̆ hơdră rông. Tơlơi găn rơgao mơ̆ng ơi Nguyễn Xuân Hùng brơi thâo, brơi hơdang ƀong lu ăt ƀu klă mơn:

 “Hơdang juăt brơi ñu ƀong amăng mơguah hăng akô̆ mông čơtlăm. Kâo kơnong kơ kiăng đing nao brơi ƀong amăng 2 wot anai. Gơnam ƀong lĕ rơngiao kơ blơi pơ̆ anom sĭ mdrô, dô̆ brơi ƀong dong hơdôm gơnam hơtuk mă mơ̆ng kơtor hăng rơtă nañ mah săn hăng plĕ nao hơbơi čin kiă rơpih. Rơngiao kơ anun, 2 hrơi sa wot brơi hơdang ƀong dong akan tă añĕ amăng mơguah. Ta khom đing nao, ƀu brơi hơdang ƀong lu đơi ôh, kơnong kơ brơi ƀong găp ƀrô, kiăng bĕ gơnam rơbêh ngă sat akô̆ ia".

Ƀơi tơring glông Krông Nô, tơring čar Dak Nông hăng hơdôm bôh tơring glông Ea Sup, Čư̆ Mgar, plơi prong Buôn Hồ hăng plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Dak Lak, ră anai hmâo 20 bôh sang anô̆ rông hơdang grông, dơnao prong năng ai ñu 200.000 m2, mrô hơdang hmâo rim thun him lăng hmâo 45 tơn. Mrô anai ƀiă biă bơhmu hăng anih anom pioh sĭ ha rơtuh tơn rim thun ƀơi Dak Lak. Ră anai ayong Nguyễn Đức Thành hmâo pơjing Anom mă bruă hrŏm rông hơdang grông Dap Kơdư, djru mơnuih rông pơdjuai hơdang, hơdră bơwih brơi, gơnam ƀong hăng blơi abih bang gơnam hmâo mă mơ̆ng hơdang.  

Ơi Trần Ngọc Sơn, Kơ-iăng Khua anom bruă wai lăng rông akan hơdang tơring čar Dak Lak lăi pơthâo kơ bruă rông hơdang mơng ruah djuai hơdang rông, gơnam čem brơi hăng sa, dua kman juăt ƀuh ƀơi hơdang grông kiăng neh met wa thâo rơđah, pơhlôm brơi bruă rông ba glăi tŭ yua hloh.

- Ơ ơi, rơkâo ih lăi pơthâo kơ tơlơi gal mơng bruă rông hơdang grông ƀơi tơring čar Dak Lak ră anai ?

Ơi Trần Ngọc Sơn: Amăng hơdôm thun giăm anai bruă rông hơdang grông ƀơi tơring čar Dak Lak glăk pơđĭ kyar klă, đing nao hơdôm boh ƀon lan anun lĕ tơring glông Čư̆ Mgar, Ea Sup, Buôn Đôn hăng plơi prong Buôn Hồ. Ră anai hơdang rông tui tơlơi rơkâo mơng anih anom sĭ mơdrô lu biă mă, samơ̆ hơdang pơhrui amăng tơring čar aka ƀu djơ̆ hăng tơlơi kiăng, hơdang lêng kơ blơi mut mơng ƀon lan pơkŏn dong. Nua sĭ mơdrô tui ƀing gơmơi kiăo tui lăng mơng 170.000-180.000 prăk sa kĭ, anai lĕ nua lu biă mă ba glăi kmlai lu brơi mơnuih rông akan hơdang.

- Kiăng rông hơdang grông tŭ yua, tơlơi blung a mơnuih rông kiăng prap lui anun lĕ dơnao ia, yua anun kiăng prap lui hiưm pă ñu, ơ ơi ?

Ơi Trần Ngọc Sơn:  Hlâo kơ yak nao bơyan rông phrâo, neh met wa kiăng pơkra glăi dơnao rông, bruă pơkra ming dơnao kiăng tong ten hăng khŏm pơđoh đuăi abih ia amăng dơnao kiăng pơgang kman, tơdơi kơ sui hrơi kah mơng pơmut nao ia amăng dơnao. Ƀing ta kiăng pơhlôm brơi djop kiềm hăng pH. Ƀơi tơring čar Dak Lak tui kiăo tui lăng ƀing gơmơi ƀuh kiềm amăng sa, dua boh dơnao ƀơi hơdôm kual dơnung dŏ aset, yua anun neh met wa kiăng pruai nao vôi gah ngă hmua kiăng pơhlôm brơi kiềm, hăng pơhlôm brơi dơnao ia brơi rông hơdang. Bruă wai lăng, čem rông, neh met wa kiăng dưm wŏt măi bluh oxy amăng dơnao brơi kơ klă, hăng dưm gơnam amăng dơnao brơi hơdang čur nao lơm lôk drơi, anăm brơi hơdang ƀong tơdruă ƀudah gơnam pơkŏn ƀong, tơlơi anai ta kiăng răng kơđiăng.

- Ƀơi tơring čar Dak Lak ră anai aka ƀu hơmâo anih sĭ hơdang grông pioh rông, mơnuih rông lêng kơ blơi mơng hơdôm boh tơring čar kual Yŭ dơnung, ih dưi lăi pơthâo mơn hăng ƀing mơnuih rông kiăng răng kơđiăng hơget lơm blơi hơdang ba glăi rông, ơ ơi ?

Ơi Trần Ngọc Sơn: Amăng tơring čar Dak Lak ră anai aka ƀu hơmâo anih sĭ hơdang grông pioh rông, ƀing ta blơi mơng hơdôm boh tơring čar Tiền Giang, Long An. Ƀing gơmơi kiăng pơtă brơi neh met wa kơđiăng lơm ruah hơdang blơi glăi, kiăng hơmâo anih anom wai lăng kơ akan hơdang pơsit amăng hră pơ-ar djơ̆ tơlơi pơkă brơi anih rông akan hơdang. Bruă pơgiăng glăi, ƀing ya kiăng răng kơđiăng khŏm trăm adung dưm hơdang amăng dơnao mơng 10-15 mơnit kiăng kơ hyuh amăng adung hăng gah rơngiao bơkơnar, pơhlôm lơm pok adung tuh amăng dơnao. Tơdah dưi, mơnuih rông kiăng blơi hơdang anet ba glăi rông ƀơƀrư̆ mơng 15-30 hrơi, lơm hơdang prong juăt hăng dơnao phrâo amra tuh gah rơgiao, ngă tui anun amra hơmâo lu hơdang hơdip hăng ba glăi tŭ yua amăng bruă rông hơdang.

- Ih phrâo lăi pơthâo kơ bruă pơkra dơnao ia, bruă ruah hơdang rông, bruă čem hơdang hiưm pă ñu kiăng hơdang tañ prong hăng pơhlôm huăi djai lu, ơ ơi ?

Ơi Trần Ngọc Sơn: Gơnam ƀong lĕ sa amăng hơdôm bruă yôm phăn lơm rông, yua nua gơnam ƀong truh pơ 70% rơnoh rông hơdang. Ƀing gơmơi pơtă tui anai, mơnuih rông kiăng yua gơnam ƀong arăng pơkra hlâo laih. Neh met wa blơi gơnam ƀong ƀơi hơdôm anih hmư̆ hing, hơmâo hră pơ-ar arăng pơsit brơi hăng sit biă ñu đing nao thun blan mă yua kiăng pơhlôm klă hloh. Hơdang grông juăt ƀong amăng mơmŏt mlăm, yua anun ha hrơi brơi ƀong dua wŏt mơguah hăng mơmŏt. Lơm anun mơmŏt ƀong truh pơ 70% gơnam ƀong amăng ha hrơi, tơlơi juăt mơng hơdang grông lĕ rui hyu amăng mơmŏt mlă, tơhrơi rui hyu ƀiă đôč.

- Sa tơlơi đing nao dong mơng mơnuih rông hơdang griang mơtah lĕ kman, rơkâo ih dưi lăi pơthâo kơ tơlơi anai mơn ?

Ơi Trần Ngọc Sơn: Amăng tơring čar Dak Lak, bruă rông hơdang grông juăt ƀuh hơdôm kman yua mơng dơnao ia ba glăi. Lu hloh lĕ kman ngă rơpih hruh drơi hăng juăt ƀuh lơm bơyan tơkuh nao rai. Lơm hơjan amra ngă pH amăng dơnao trun, ngă hơdang tơdu amăng pơgang kman, pơhŭi hlâo mơnuih rông kiăng pruai nao vôi gah ngă hmua kiăng pơhlôm brơi kiềm hăng pH brơi kơ hơdang añrăng hăng tañ bơbrô̆ prong. PH lăp djơ̆ hloh amăng bơyan hơjan hlim amăng dơnao mơng 6,5-8 lĕ klăk hloh hăng kiềm mơng 80-120 kiăng hơdang pơđĭ kyar klă hloh, bơ tơdah kiềm trun kơtang đơi amra ngă hơdang djai lu.

- Hai, bơni kơ ih hŏ!