VOV4.Jarai - Dak lăk glăk pơtrut bruă rông tui “pơđĭ kyar mơtah”, pơhlôm hơđong, tŭ yua amăng bruă ngă hmua. Bruă rông gơnam glăk pơplih mơng rông anet, jing rông ƀơi tơdron prong rơnuk rơnua, hơdjă, hơmâo tơlơi ngă hrŏm kơplah wah anom bơwih ƀong sĭ djuai hăng gơnam čem hăng hơdôm boh sang anŏ. Khă hnun, hrơi blan giăm anai, tơlơi ngă hrŏm anai jing tơhneč hĭ, ƀu mơ-ak ôh, lơ̆m anom bơwih ƀong pơplih mă hră pơkôl ngă hrŏm, jing ngă mơnuih ƀon sang rơngiă prăk. Bruă rông mơnŭ ngă hrŏm mơ̆ mơnuih ƀon sang Dak Lăk ngă kĭ hăng Kông ti TNHH Japfa Comfeed Việt Nam jing tơlơi ƀing ta pơhmu nao.

Lu blan rơgao, anih rông mơnŭ mơng sang anŏ amai Hoàng Thị Cúc (să Hòa Thắng, plơi prong Buôn Ma Thuột, Dak Lăk) krư̆ bah amăng. Hơdôm mơta gơnam pioh rông mơnŭ glŏm lui sak sai gah rơngiao, hlŭ, ƀui klep. Lăng tơdron rông mơnŭ phrâo tuh pơ plai rơbêh 2 klai 500 klăk prăk lui hĭ soh sel, amai Cúc rơngôt biă mă. Amai Cúc ruai glăi: thun 2019, ñu ngă hrŏm hăng Kông ti TNHH Japfa Comfeed Việt Nam pơkra anih rông mơnŭ hơmâo rơbêh 15.000 drơi. Dua hnưr blung a ñu hơmâo lơi mơn, ñu čan prăk pok prong tui dong, jing rông truh 30.000 drơi, tơdah huăi hơmâo tơlơi hnun hnai lĕ amăng 3 thun amra pơhrui glăi laih prăk tuh pơ plai blung a. Samơ̆, mơng tal 3 ñu rông, amai Cúc jai rông jai rơngiă prăk đôč đač. Tui hăng amai Cúc, amăng hră kĭ hăng Kông ti Japfa, rông mơnŭ 90 hrơi lĕ dưi sĭ laih. Samơ̆ mơng blung a đôč ba sĭ djơ̆ hrơi pơkă, bơ hơdôm tal rông tơdơi dong, đa rơbêh 130 hrơi. rơngiao kơ anun, blung a Kông ti pơkă mrô mơnŭ djai, rơngiă hĭ hnun hnai mơng 5 truh 7%, samơ̆ mơng lơ 1/7/2021, trun dŏ glăi kơnong 3,5%. Truh mông anai, hnưh dong yua rông mơnŭ ngă hrŏm rơbêh 3 klai prăk laih.

“Ră anai kâo tŭ lui soh tla prăk kơ sang bruă prăk mơn tâ̆o hloh kơ rông mơnŭ mơ̆ rơngiă rơbêh 100 klăk prăk/ lơ̆m sa wơ̆t rông, wơ̆t hăng prăk rơngiă hăng kông ti dong. Yua dah lơ̆m rông mơnŭ, kông ti mă lui 50 klăk pơhlôm hlâo lơ̆m sa war, dua war lĕ 100 klăk, rim wơ̆t rông kah hĭ 20 klăk, prăk anun lĕ tơdah ta ƀu hơmâo djŏp mrô mơnŭ mơ̆ ta ƀu tla prăk kơ kông ti. Kâo ba sĭ mơnŭ ƀu hơmâo prăk yơh, ră anai dŏ hnưh kơ prăk hlok čem, kông bơhlưh prăk hlok čem, 1 kĭ ñu phăk kơ ta 18.000 prăk”.

Ƀu ataih lui mơng anun, anih rông mơnŭ mơng amai Dương Thị Yên ăt rơngiă prăk mơn tơdơi kơ hơdôm tal rông blung a hơmâo ƀong lơi. Amai Yên lăi, bruă rơngiă prăk lĕ yua kông ti ƀu blơi tañ, pioh mơnŭ tha đơi:

“Dua anih rông anai rơngiă lu prăk biă mă, rơbêh 1 klai ƀơ̆i. Ƀu thâo hiư̆m kông ti ngă, truh 130 hrơi kah kông ti mơng nao blơi sĭ brơi, amăng anun mơnŭ mơboh tơket tơkeng, ta kân kĭ kah mơng dưi, ƀu anăm yap hăng tơngan ôh. Ha hrơi hơmâo mơn ha kơthung boh mơnŭ. Bơ ta glăk rông mơnŭ kiăng tañ sĭ, samơ̆ pioh lui truh kơ mơnŭ čeh mơboh hĭ đôč, kông ti ngă tui anai jing kâo ƀu thâo hluh dong tah”.

Tui anun mơn, ayong Lương Văn Hùng (dŏ ƀơi să Ea Na, tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lăk) ăt hyu čan rơbêh 2 klai prăk pioh rông mơnŭ ngă hrŏm hăng kông ti Japfa Comfeed Việt Nam mơng thun 2020. Samơ̆ blung a đôč hơmâo ƀong, rông tui dong ƀu hơmâo dong tah, mơnŭ ñu djai lu, rơngiă prăk kơtang biă.

“Mơng blung a rông dưi dăi mơn, tơdơi kơ anun ƀu ƀong dong tah. Mơnŭ djai rơrŭ. Gơñu lăi yua ta rông bu klă, samơ̆ ngă pơđao mơnŭ mơ̆ rơngiă truh 30 boh gas, apui lơtrik, hơdăng dong. Jrao ta blơi mă mơn, amăng hră hơmâo mơn lăi djru ia jrao samơ̆ mơnŭ ƀu-ai lu đơi jing tua khŏm đuăi nao blơi mă ia jrao yơh hŏ, dŏ tơguan jrao gơñu brơi kaih đơi hŭi mơnŭ djai mơn, brơi pơgang klin sa kg 3 klăk. 5 wơ̆t rông rơngiă 2 klai hơdôm ƀơ̆i, ha wơ̆t rông rơngiă hơdôm klăk prăk”.

Tui hăng mrô jŭ yap mơng Anom bruă rông hlô - ia jrao tơring čar Dak Lăk, ră anai hơmâo giăm 100 boh sang anŏ ngă hrŏm hăng Kông ti Japfa Comfeed Việt Nam hăng giăm 2 klăk drơi rim thun. Tui hăng yă Trần Thị Thủy, Kơ-iăng khua anom bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring glông Buôn Đôn, tơring glông hơmâo lu sang anŏ rông mơnŭ ngă hrŏm, anai jing hơdră ngă bruă djơ̆ tui tơlơi pơplih mơng tơring glông. Samơ̆ lơ̆m hơmâo lu sang anŏ rơngiă prăk, krư̆ hĭ anih rông lĕ ta khŏm lăng glăi.

“Hăng anom bruă hmua lơ̆m hmư̆ tơlơi lăi glăi jing hơmâo nao lăng pơ rim boh sang đah mơng thâo sit. Tơdơi kơ anun, kâo lăng glăi hră kĭ pơkôl, hơmâo hră sit mơ-it kơ kông ti. Kơplah wah mơnuih rông hăng anom bơwih ƀong khŏm djru nao rai dong”.

Bruă pơplir hơbit amăng rông hlô mơnong kơplah wah mơnuih ƀon sang hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô ƀơi tơring čar Dak Lak ăt dŏ bưp lu tơlơi tơnap tap hăng bruă pơlir hơbit kơplah wah mơnuih ngă hmua, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, kơnuk kơna ăt aka ƀu hơđong kjăp ôh. Mông bơră ruai hăng ơi Trần Ngọc Sơn, Kơ-iăng khua anom bruă rông hlô mơnong tơring čar Dak Lak amra lăi nao rơđah dong hơdôm boh tơhnal bơdjơ̆ nao bruă pơlir hơbit amăng rông hlô mơnong hăng hơdôm hơdră pơsir hĭ tơnap tap ƀơi ƀon lan.

- Ih dưi lăi pơthâo mơn kơ bruă rông hlô mơnong pơlir hơbit kơplah wah mơnuih ƀon sang hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô ƀơi Dak Lak ră anai hiưm pă ñu ?

- Ơi Trần Ngọc Sơn: Bruă rông hlô pơlir hơbit ră anai lĕ sa amăng hơdôm anŏ pơplih phrâo amăng rông hlô mơnong ƀơi Dak Lak. Amăng đơ đam tơring čar ră anai hơmâo 8 boh kông ti rông hlô pơlir hơbit anun lĕ rông un, rông mơnŭ kơplah wah mơnuih ƀon sang hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hăng giăm 400 anih rông hăng prong abih tih giăm 200.000 drơi un laih dong 3 klăk drơi mơnŭ. Lơ̆m mut hrŏm pơlir hơbit kơplah wah mơnuih ƀon sang hăng hơdôm kông ti rông hlô mơnong, mơnuih ƀon sang plai ƀiă bưp tơnap tap yua kơ klin kheng pơhmu hăng rông tui rĭm boh sang anŏ hăng hơdôm drông war đơđet pơkŏn. Mơnuih ƀon sang amra hơmâo arăng pơhlôm blơi mut hơđong, dưi pơhrui glăi lu hloh tơdah ngă tui djơ̆ hơnong pơkă arăng jao tui tơlơi pơkôl hăng ƀu kiăng gơnang nao nua sĭ pơkŏn kơ hlô rông kah hăng gơnam pioh yua amăng rông hlô mơnong. Bơ tơlơi tơnap tap lu kông ti sĭ tui hluai hor hăng aka ƀu hơmâo anăn apăn sĭ mơdrô, aka ƀu ĕp anih sĭ mơdrô hơđong.

- Kiăng kơ pơhlôm brơi tơlơi dưi kơ mơnuih ƀon sang, gơnong bruă rông hlô mơnong tơring čar hơmâo hơdôm hơdră djru hiưm pă ñu, ơ ơi ?

- Ơi Trần Ngọc Sơn: Kiăng kơ bruă rông hlô mơnong pơđĭ kyar laih dong djơ̆ hăng tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn, laih anun dong kiăng pơhlôm brơi tơlơi dưi kơ mơnuih rông hlô pơlir hơbit, gơnong bruă rông hlô mơnong hơmâo lu hơdră djru. Sit biă ñu, blung hlâo ƀing gơmơi pơtô pơblang gum hrŏm kjăp hăng gong gai ƀon lan hăng hơdôm anom bruă wai lăng bơdjơ̆ nao kiăng kơ črâo ba, djru brơi anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hăng mơnuih ƀon sang mut hrŏm pơlir hơbit rông hlô mơnuih thâo hluh rơđah hăng ngă tui klă dong hơdôm tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn Kơnuk kơna kơ bruă rông hlô hăng wai pơgang hlô rông lĕ hơdôm tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn pơkŏn bơdjơ̆ nao. Dua dong, ƀing gơmơi ăt kơtưn amăng bruă pel ĕp hăng pơsir hĭ khut khăt hơdôm bruă ngă soh hăng tơlơi phiăn. Sit biă ñu, laih rơgao, ƀuh lu bruă bơrơjah kơplah wah mơnuih rông hlô hăng kông ti Japfa, ƀing gơmơi ăt đing nao, jak iâu ƀing mơnuih bơdjơ̆ nao rai jơnum bơkơtuai, kiăng kơ pơsir hĭ hăng pơplih pơkra hơdôm tơlơi pơkă kiăng pơhlôm bruă kơ lăp djơ̆ bơkơnar, djơ̆ hăng tơlơi dưi amăng tơlơi phăn kơ anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hăng mơnuih ƀon sang laih dong Kơnuk kơna. Ƀing gơmơi gum hrŏm hăng hơdôm anom bruă bơdjơ̆ nao kơtưn pơsur sĭ mơdrô, ngă gêh gal kiăng kơ sĭ gơnam hơđong. Sit biă ñu, amăng bruă ngă hră pơ-ar bơdjơ̆ nao rông hlô mơnong, wai pơgang hlô rông ƀing gơmơi hơmâo jao hră pơ-ar bơdjơ̆ nao, ngă brơi hră pơ-ar tañ hloh hăng hmao tlôn kiăng pơhlôm huăi gun găn brơi anom bơwih ƀong sĭ mơdrô kah hăng mơnuih ƀon sang lơ̆m kiăng ngă hră pơ-ar bơdjơ̆ nao.

- Gơnong bruă rông hlô - wai pơgang hlô rông amra pơtă pơtăn hiưm pă lơ̆m ngă tui hơdôm anŏ pơlir hơbit kơplah wah mơnuih ƀon sang hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô mơng mơnuih rông hlô mơnong ?

- Ơi Trần Ngọc Sơn: Rông hlô lĕ gơnong bruă bơwih ƀong tui tơlơi pơkă hăng tơlơi rơkâo mơng khul grup, ƀing mơnuih lơ̆m mut hrŏm amăng bruă rông hlô mơnong kiăng kơ djơ̆ hăng tơlơi pơkă mơng Kơnuk kơna. Hăng hơdôm kông ti kiăng kơsem min ƀơƀrư̆ pơjing tong ten hơdră pơđĭ kyar bơwih ƀong tui rơnoh yôm hơđong, hluai tui bruă sem lăng rơđah anih anom blơi mut, pơsit tong anih sĭ hăng nua blơi mut. Mơng anun, ƀing ta amra pơjing hơdră pơlir hơbit brơi lăp djơ̆, pơhlôm bơwih ƀong gơgrong mă pô, klă tui dong, plai ƀiă prăk tuh pơ alin, pơhlôm ngă tui hơdôm hơdră pơđĭ kyar ngă hmua mơtah mơda, hiam hơdjă hăng hơđong kjăp. Lơ̆m pơjing, pơčrông sai hră pơkôl hlâo kơ kĭ hăng mơnuih ƀon sang rơkâo djop kông ti kiăng pơhlôm brơi bơkơnar tơlơi dưi djơ̆ hăng tơlơi phiăn hăng lăp djơ̆ mơng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô laih dong mơnuih ƀon sang kah hăng kơnuk kơna tui tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn. Hăng ƀing mơnuih rông hlô mơnong, hlâo kơ ngă hrŏm pơlir hơbit kiăng kơ hluh rơđah hơdôm tơlơi pơkă mơng Kơnuk kơna  glăk mă yua ră anai, pơđok tong ten hră pơkôl hlâo kơ kĭ hăng tơdah kiăng mơnuih ƀon sang amra ĕp ƀing thâo tơlơi phiăn kiăng kơ pơ ala brơi hăng mut hrŏm pơčrông sai hrăm pơkôl lăp djơ̆ hăng tơlơi dưi sit nik.

- Hai, bơni kơ ih hŏ.

Siu Đoan- Siu H’Mai: Pơblang