VOV4.Jarai - Thun blan rơgao, yua thâo tŭ mă hơdôm tơlơi gêh gal mơng tơring glông, mơnuih ngă hmua hăng anom bruă ngă hmua tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai hơmâo akŏ pơjing anih pơtruh nao rai pơkra gơnam laih anun akŏ pơdong kual ngă hmua pioh ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao, dong mơng anun ngă pơhưč anom bơwih ƀong tuh pơ plai. Mơng anun, pơđĭ tui tơlơi rơgơi pơkra gơnam mơng neh met wa laih anun jai hrơi ngă hmua klă hloh hăng boh thâo phrâo.

Mah ƀơi anai hơmâo lu mơnuih djuai ania Bahnar hơdip, samơ̆ ră anai, să Glar jing kual ngă kơphê ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao prong hloh mơng tơring glông Đăk Đoa. Yap kơplah wah thun 2022, đang ngă kơphê tui hơnong pơkă 4C, Rainforest, UTZ ƀơi anai prong truh hơdôm rơbâo ha laih. Ơi Lê Hữu Anh - Khua anom ngă ƀong hrŏm Ngă hmua hăng Bơwih brơi Lam Anh (tơring glông Đăk Đoa) brơi thâo, lơ̆m pơtruh ngă hrŏm hăng ană plơi ƀơi să Glar, anom bruă bưp lu tơlơi tơnap, yua dah ană plơi juăt laih hăng hơdră ngă hmua mơng đưm hlâo, mă yua ia jrao gun, kmơk pruai jrao. Tơlơi anai ngă kơ ayuh hyiăng lŏn tơnah, tơlơi suaih pral ăt sat tui mơn, kơphê ƀu hơđong, ƀơi mơboh, ƀơi ƀŭ, tơlơi hơdip ăt dŏ tơnap na nao.

Khă hnun hai, tơdơi kơ hrăm bruă, hla tui hơbô̆ bruă ngă kơphê pioh sĭ kơ dêh čar tač rơngiao, ƀuh anŏ klă amăng djŏp mơta kah hăng: pơgang ayuh hyiăng lŏn adai, kơphê mơboh, klă kơ tơlơi suaih pral, anih hơdip jum dar ƀing ta...mơnuih ƀon sang gum ngă hrŏm jai hrơi lu tui. Ră anai, hơdôm boh sang ngă kơphê tui hơnong pơkă UTZ mơng anom ngă ƀong hrŏm juăt laih hăng hơdră ngă hmua plai ƀiă yua kmơk jrao, mă yua kmơk pơkra mơng djah djâo, biă ñu ƀu mă yua jrao pơdjai rok ôh. Ơi Lê Hữu Anh - Khua anom ngă ƀong hrŏm Lam Anh brơi thâo:

“Hơmâo brơi arăng nao čuă lăng hơbô̆ bruă, juh alum adơi ayong ngă klă, giong anun nao pơ đang hmua hơdôm boh sang kiăng ngă hrŏm krăp lăng, djru brơi hơdôm boh sang rơkâo mut hrŏm đah mơng thâo rơđah hơdră ngă bruă, ngă tui amăng ƀrư̆, sem lăng boh than pơplih phrâo, hăng pơplih hơdră ngă bruă hơđăp. Mơng 30 boh sang anŏ blung a hăng hơdôm đang hmua ngă gru, neh met wa hăng hơdôm kual jê̆ giăm hmư̆ hing, giong anun mut ngă hrŏm. Truh mông anai, bơyan thun 2021-2022 anai, hơmâo rơbêh 200 boh sang anŏ pơplih ngă tui hơdră phrâo”.

Rơngiao kơ kơphê, ră anai, ƀơi tơring glông Đăk Đoa, dŏ hơmâo lu gơnam mơng hmua pơkŏn hơmâo pơkra hơdjă, dưi ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao kah hăng đang tiu, phun boh kruăi hrĕ mơng mơnuih ngă hmua hơdôm boh să Nam Yang, să Trang, Hà Bầu; pơtơi tha Nam Mỹ ƀơi să ia Pết...

Mơnuih ngă hmua tơring glông Đăk Đoa ngă hrŏm pla boh troh.

Ăt yua hơmâo kual ngă hmua pla lu sa djuai mơn, ƀơi tơring glông hơmâo pơhưč 5 anom bơwih ƀong hăng 13 anom ngă ƀong hrŏm tuh pơ plai, ngă hrŏm hăng mơnuih ngă hmua, blung a hơmâo nua gơnam mơng hmua hơđong. Ăt yua hnun mơn, mơnuih ngă hmua thâo ngă hmua tui boh thâo phrâo, mă yua măi mok pĕ, pruih phun pla, măi pruai kmơk mă hơjăn, pơkrem ƀiă prăk kăk...Amai Ka Sơn - mơnuih dŏ ƀơi să Ia Đơk, tơring glông Đăk Đoa ngă kông ñơn pla pơtơi ba sĭ kơ dêh čar tač rơngiao ƀơi să Ia Pết brơi thâo:

“Khŏm ngă hơdjă, dăp boh pơtơi djơ̆ glông kah mơng huăi brŏp, huăi pơčah. Tui hluai kơ anih mơn, ƀơi anŏ ñu sĭ kơ dêh čar Japan, Khač, Hàn Quốc ta khŏm ngă rơnang, tŏng ten ƀiă. Tơdah soh, arăng ba glăi mơtăm. Ta ngă kơphê lĕ 1 thun pĕ sa wơ̆t, ƀu hơmâo prăk rim blan ôh. Ngă bruă pơ anai, hơmâo prăk apah rim blan, hơmâo prăk ƀong huă. Pơ anai, djơ̆ biă hăng adơi amai amăng plơi pla, jơlan nao rai rơnuk rơnua hloh kơ nao pơ plơi prong adih”.

Ơi Trương Trọng - khua pơ ala anom bơwih ƀong tuh pơ plai gah bruă hmua mă yua măi mok phrâo sĭ mơdrô kơ tač rơngiao ƀơi Đăk Đoa brơi thâo tơlơi pơplih phrâo mơng ană plơi ƀơi anai:

“Blung a, arăng ƀu ngă tui tơlơi pơkă mơng kông ti, ƀu ngă tui tơlơi kông ti kiăng, samơ̆ tơdơi kơ hơdôm blan ngă bruă, gơñu lăng bruă hơmâo lu prăk, gơnam pơkra hơmâo lu mơn, tal dua dong, anom bơwih ƀong djru brơi mơn tơdah mơnuih mă bruă hơmâo ngă rơbêh 22 hrơi amra hơmâo apah thim dong prăk triang. Ƀing mă bruă klă, pơkra gơnam lu, hơmâo kĭ hră ngă hrŏm rim thun mơtăm hăng kông ti, hơmâo djru brơi prăk pơhlôm nua, hơdôm tơlơi gêh gal pơkŏn dong. Sit hnun mơn, hơmâo ngă pơhưč mơnuih mă bruă kơ kơčăo bruă anai”.

Hrŏm hăng kual ngă hmua pla sa djuai, anom bơwih ƀong tuh pơ plai pơkra gơnam ba sĭ kơ čar rơngiao, mơnuih ngă hmua ƀơi Đăk Đoa, Gia Lai juăt bruă laih, pơplih phrâo laih anun glăk ngă bruă klă pơđĭ tui nua gơnam. Anai ăt jing phun tơhnal pơplih bruă ngă hmua ƀơi tơring glông, mơng pơđĭ kyar prong jing dlăm tui, nua gơnam pơmă tui mơn.

Kiăng hluai tui hơdôm tơlơi gal mơng ayuh hyiăng laih dong lŏn mơnai lăp djơ̆ hăng hơdôm djuai phun pla pĕ pơhrui lu hloh, sit biă ñu lĕ kơphê, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai glăk pok pơhai tui jơlan gah pơđĭ kyar ngă hmua hơdjă mă yua boh thâo phrâo. Ơi Nguyễn Kim Anh - Khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring glông Đăk Đoa amra lăi pơthâo dong kơ tơlơi anai.

- Ơ ơi, amăng hrơi blan laih rơgao, tơring glông Đăk Đoa hơmâo đing nao hiưm pă kơ bruă pla pơjing hơdôm phun pla pơhrui lu hloh amăng tơring glông kiăng kơ ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao?

- Ơi Nguyễn Kim Anh: Tơring glông Đăk Đoan lĕ tơring glông hơmâo lŏn ngă hmua prong hăng rơbêh 45.000 ektar lŏn ngă hmua, lu hloh lĕ lŏn drơ̆t bazan, lăp djơ̆ hăng lu djuai phun pla. Phun pla lu hloh amăng tơring glông Đăk Đoa lĕ phun kơphê hăng đơ đam rơbêh 28.000 ektar, tiu rơbêh 2.000 ektar; laih dong, phun boh kruăi hrĕ lĕ giăm 1.000 ektar; phun kơphê ƀing gơmơi hơmâo pơlir hăng 5 boh anom bơwih ƀong sĭ mơdrô kiăng kơ pla pơjing tui hơnong pơkă 4C, Rainforest. Lŏn ngă hmua tui hơnong pơkă kiăng ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao lĕ rơbêh 10.000 ektar hăng kơphê. Hăng phun kruăi hrĕ, ăt hơmâo pơlir hơbit hăng hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô amăng ƀon lan laih dong mơnuih ƀon sang ăt čih anăn mă mrô pla pơjing tui hơnong pơkă VietGAP, djơ̆ hăng tơlơi rơkâo mơng anih anom sĭ mơdrô. Tiu ƀing gơmơi glăk pla pơjing pơlir hơbit hăng anăp nao bơwih ƀong hrŏm lĕ pla pơjing tui hơnong pơkă hiam hơdjă hăng đơ đam rơbêh 40 ektar.

- Hăng hơdôm anŏ pơplih ƀơi Đăk Đoa, sit biă ñu amăng bruă pơjing hơdôm kual pla gơnam đang hmua, tơlơi anai bơdjơ̆ nao hiưm pă amăng tơlơi hơdip mơda, bruă bơwih ƀong ngă đang hmua kơ neh met wa, sit biă ñu lĕ mơnuih djuai ania Bahnar ?

- Ơi Nguyễn Kim Anh: Mơnuih djuai ania Bahnar ăt pla hơdôm phun pla sui thun tui hơdră ngă hmua hơdjă, ngă hmua hữu cơ kiăng ƀơƀrư̆ tŭ mă laih dong djơ̆ hăng tơlơi rơkâo mơng bruă ba sĭ mơdrô gơnam pơ tač rơngiao. Bruă pơđĭ kyar ngă hmua mă yua boh thâo măi mok, pla pơjing tui hơnong pơkă, sit biă ñu hăng mơnuih djuai ania ƀiă, neh met wa glăk ƀơƀrư̆ ngă tui. Mơnuih ƀon sang lĕ ƀing kông nhơn mơng hơdôm sang măi hơmâo pơtô hrăm kiăng ƀing gơñu dưi ngă tui ƀơƀrư̆ hăng thâo amăng bơwih ƀong mơng anun amra ngă tui djơ̆ hăng jơlan gah, hăng tơlơi pơmĭn mơng neh met wa ră anai ăt glăk pơplih tui yơh. Ƀing gơñu mă yua boh thâo phrâo rơguăt hloh pơhmu hăng hlâo adih, pơkra pơjing tui hơnong pơkă hiam hơdjă, hơđong kjăp, hơdư̆ ƀiă yua ia jrao pơgang phun pla, pruai kmơk brơi kơ djơ̆ bơyan, djơ̆ hăng tơlơi pơkă.

- Pơ anăp anai, tơring glông Đăk Đoan hơmâo tơlơi črâo ba hiưm pă ñu kiăng pok prong kual pla pơjing gơnam đang hmua ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao, kiăng đĭ tui nua gơnam tam hăng tơlơi hơdip kơ neh met wa jai hrơi jơnap tui, ơ ơi ?

- Ơi Nguyễn Kim Anh: Amăng rơwang thun 2021-2025, tơring glông hơmâo pok pơhai tui akŏ bruă amăng tơring čar lĕ pơplih ngă đang hmua. Ƀing gơmơi ăt črâo ba kiăng kơ pơđĭ kyar hăng đĭ tui nua gơnam tam. Dua lĕ dong črâo ba kiăng pla pơjing gơnam hiam hơdjă, anăm đing nao pơhrui lu đôč ôh, pơhlôm pla pơjing hơđong kjăp, ƀu djơ̆ thun hơmâo, thun ƀŭ ôh. Tlâo lĕ kiăng pơjing kual pla gơnam, pơsur anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, anom bơwih ƀong hrŏm, khul mơnuih ngă hmua pơlir hơbit mơng djop anom bruă, pơhlôm blơi mut, ba sĭ mơdrô gơnam tam hơđong.

Laih dong, ƀing gơmơi hrŏm hăng hơdôm gơnong bruă, anom bruă pơtô pơblang, pơsur neh met wa ngă hiưm pă gơnam đang hmua amăng tơring glông dưi pla pơjing tui hơnong pơkă, hơmâo čih anăn pơkă tui mrô kual pla pơjing, pơhlôm hlâo lơ̆m anom bơwih ƀong sĭ mơdrô kiăng, hăng gêh gal lơ̆m ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Ƀing gơmơi glăk hrŏm hăng anom bruă wai lăng phun pla tơring čar Gia Lai pơtô pơblang, črâo brơi mơnuih ngă hmua pơsit tong mrô kual pla pơjing, hơnong pơkă pla pơjing tui VietGAP djơ̆ hăng tơlơi rơkâo. Črăo brơi mrô kual pla pơjing, ƀing gơmơi hrŏm hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô pơsit hơdôm kual jum dar pơhlôm tui hơnong pơkă, rơkâo anom bruă wai lăng phun pla tơring čar rơkâo đĭ Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tañ pơsit brơi mrô kual pla pơjing kơ neh met wa.

Bơ bruă pơtrut pơsur, ƀing gơmơi ăt đing nao pơđĭ kyar hơdôm gơnam pơkra pơjing klă hloh. Hăng tơlơi gir run lĕ gơnam đang hmua hơmâo ƀơi ƀon lan kiăng pơđĭ kyar tui gơnam OCOP djru brơi neh met wa hơmâo gơnam hiam hơdjă, djơ̆ hăng tơlơi rơkâo mơng anih anom sĭ mơdrô.

- Hai, bơni kơ ih hŏ!

Siu H’Mai - Siu Đoan: Pơblang