VOV4.Jarai - Dak Lăk ră anai glăk hrưn đĭ jing tơring čar dong tal 2 kơ lŏn pla sầu riêng amăng dêh čar, tơdơi kơ tơring čar Tiền Giang, hơmâo năng ai 15.000 ektar. Anai jing tơlơi gêh gal mơng Dak Lăk lơ̆m Ding jum bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan Việt Nam hăng Anom bruă wai lăng tơlơi nao rai sĭ mơdrô dêh čar Khač kiăo tui hră kĭ pơkôl “Tơlơi kiăng sem lăng hlăt kman hăng sầu riêng mơng Việt Nam ba sĭ kơ dêh čar Khač”, tơlơi anai jing dêh čar Khač sit nik pok amăng blơi djuai boh anai. Tui anun, Dak Lăk hơmâo prăp lui hiư̆m pă kơ boh sầu riêng đah mơng dưi ba nao pơ anih sĭ mơdrô hơmâo 1 klai 400 klăk čô mơnuih ƀon sang. Tơlơi čih lăi pơthâo mơng Hương Lý, dŏ ƀơi kual Dap Kơdư.

Sang anŏ ơi Trần Văn Chiến, dŏ ƀơi ƀuôn Jung, să Ea Yông, tơring glông Krông Pač hơmâo 4,7 ektar đang sầu riêng. Găn rơgao lu tơnap tap, gir hăng djuai sầu riêng Dona rơbêh 18 thun anai, ñu hok mơ-ak biă lơ̆m hmư̆ hing dêh čar Khač tŭ ư blơi sầu riêng mơng Việt Nam. Ơi Trần Văn Chiến ăt thâo mơn, anai jing tơlơi gêh gal prong samơ̆ ăt hơmâo tơlơi lông mơn kơ sầu riêng Dak Lăk lơ̆m mơnuih blơi yua ƀơi dêh čar Khač ƀu amuñ tui hlâo dong tah, gơñu hơmâo hơnong pơkă anŏ hơdjă gơnam ƀong huă kơtang hloh.

“Ƀu kơnong hơjăn pô kâo ôh mơ̆ bruă ba sĭ sầu riêng pơ dêh čar tač rơngiao hơmâo abih bang mơnuih ngă sầu riêng mơ-ak, yua dưi ba hyu sĭ hăng nua pơmă. Tui hơnong pơkă VietGap gơmơi hơmâo ngă laih. Anun jing 1 amăng hơdôm hơnong pơkă dưi ba sĭ pơ čar rơngiao. Tal 2 lĕ mrô kual pla gơnam, gơmơi glăk ngă kiăng ba sĭ tañ ƀiă”.

Ƀu kơnong mơnuih ngă hmua pla sầu riêng đôč ôh mơ̆ anom bơwih ƀong sĭ sầu riêng ăt thâo prăp mă pô mơn. Hmư̆ hing lĕ Kông ti pơčruh ngăn sĭ mơdrô gơnam hăng čar rơngiao Dũng Thái Sơn (Dak Lăk). Rơngiao kơ ngă giong hră pơ-ar pơsit kual pla hăng anih anung gơnam djơ̆ tui hơnong pơkă mơng dêh čar blơi gơnam, kông ti glăk ječ ameč pơtruh hăng hơdôm boh sang anŏ, anom ngă ƀong hrŏm mă yua mrô kual pla gơnam. Ră anai, kông ti hơmâo akŏ pơdong 33 mrô kual pla gơnam kơ rơbêh 1.000 ektar mơ-it kơ dêh čar Khač hơmâo pơsit mơng thun 2021. Thun 2022, kông ti hơmâo pơtruh hăng 20 anom ngă ƀong hrŏm amăng tơring čar hơmâo akŏ pơdong 3.000 ektar mrô kual pla (amăng anun hră pơ-ar hơmâo ngă giong lĕ 2.500 ektar), truh abih thun anai, kông ti amra akŏ pơdong thim 5.000 ektar dong. Rơngiao kơ anun, kông ti hơmâo 17 anih anung gơnam mơng Tiền Giang truh pơ Dap Kơdư. Ơi Lê Minh Tâm, Kơ-iăng khua Kông ti pơčruh ngăn sĭ mơdrô hăng čar rơngiao Dũng Thái Sơn brơi thâo:“Anom bơwih ƀong gơmơi prăp lui laih mrô pơsit anih anung gơnam hăng mrô kual pla. Kiăng bơwih brơi bruă ba sĭ pơ dêh čar Khač gơmơi prăp lui bruă mă tŏ tui lĕ man pơdong thim 12 anih anung boh troh ba sĭ pơ dêh čar Khač. Hơmâo akŏ pơdong thim hơdôm mrô pơsit kual pla kơ hơdôm boh tơring glông mơng Dak Lăk kah hăng Čư̆ M’gar, Krông Ƀuk, Krông Năng...kiăng djơ̆ hơnong pơkă hăng anih anung gơnam”.

Dak Lăk ră anai hơmâo rơbêh 15.000 ektar sầu riêng, dưm dưm hăng 17,6% mrô lŏn pla mơng dêh čar laih anun jing tơring čar dong tal 2 (tơdơi kơ Tiền Giang); gơnam pơhrui amăng thun 2022 him lăng hơmâo 150.000 tơn laih anun truh thun 2025 amra hơmâo 300.000 tơn. Hăng tơlơi gêh gal yua hơmâo lŏn tơnah, ayuh hyiăng lăp djơ̆, hơdôm djuai sầu riêng hơmâo mơnuih ƀon sang Dak Lăk pla lu kah hăng Ri6, Dona....jing pơhrui glăi lu prăk biă. Ơi Vũ Đức Côn, Kơ-iăng khua gơnong bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring Dak Lăk brơi thâo, anom bruă ngă hmua Dak Lăk gơñăm pơđĭ kyar kual pla gơnam kơjăp dong mơng hrơi Hră kĭ pơkôl hơmâo ngă. Hrŏm hăng anun, Anom bruă hmua Dak Lăk hơmâo ngă hrŏm hăng Anom bruă pơgang phun pla (Ding jum bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan) hyu pôr pơthâo, pơtô brơi hăng brơi mrô kual pla, mrô anih anung boh troh săt pioh sĭ kơ čar rơngiao. Truh ră anai, Anom bruă hmua hơmâo akŏ pơdong kual pla sầu riêng pơƀut hrŏm pioh sĭ kơ dêh čar tač rơngiao hăng rơbêh 1.500 ektar, laih anun 24 mrô anih anung gơnam ƀơi tơring čar.

Khă hnun, tui hăng ơi Vũ Đức Côn, Tơlơi kĭ pơkôl sit nik jing tơlơi kiăng gah kĭ thuâ̆t khŏm kiăng dêh čar ba sĭ ngă tui. Yua hnun, kiăng sầu riêng Dak Lăk ba sĭ kơ dêh čar Khač sui, hơđong, rim plơi pla, anom bơwih ƀong, mơnuih ngă hmua khŏm pơđĭ tui anŏ klă, apăn bruă sĭ mơdrô đah mơng ngă djơ̆ tui tơlơi kiăng mơng Hră kĭ pơkôl.

“Mrô pơsit anih pla, mrô anih anung gơnam hơmâo dêh čar Khač tŭ ư hrŏm hăng hră kĭ pơkôl hơmâo kĭ kơnong jing tơlơi dưi blung a đôč, bơ kiăng gơnam ƀing ta dưi ba nao truh khŏm pel ĕp, pơsit glăi kah mơng dưi. Kiăng sầu riêng dưi ba sĭ pơ dêh čar Khač hơđong kơjăp, ta khŏm gir mơng bruă pơkra, anung gơnam truh bruă ba nao, khŏm kiăo tui tơlơi kiăng mơng dêh čar blơi gơnam”.

Ta ƀuh laih, Dak Lăk hơmâo prăp lui tŏng ten laih kơ sầu riêng dưi ba sĭ sit nik pơ čar rơngiao. Tơlơi kĭ pơkôl jing kơđŏm gru yôm kiăng boh sầu riêng Việt Nam dưi hrưn đĭ hloh. Khă hnun, kiăng dưi ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao, biă ñu lĕ pơ dêh čar Khač hơđong hloh, Dak Lăk ăt dŏ lu bruă khŏm ngă anun lĕ ngă pơhưč kiăng arăng hmư̆ hing, mă yua boh thâo phrâo, rơguăt bruă hloh amăng bruă pơtruh nao rai pơkra gơnam...

Tơlơi pơkôl hơmâo kĭ kơplah wah Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan Việt Nam hăng Anom bruă wai lăng sĭ mơdrô tač rơngiao dêh čar Khač lĕ sa tơlơi yak nao yôm phăn brơi bruă sĭ mơdrô boh sầu riêng tui jơlan phun nao pơ dêh čar Khač. Yua anun hrơi mông bơkơtuai kĭ pơkôl hơmâo pơphun hiưm pă ñu, hơdôm boh tơhnal yôm amang tơlơi pơkôl anai hiưm pă hăng boh sầu riêng Việt Nam kiăng pơhlôm djơ̆ hăng hơdôm tơlơi rơkâo hơget kiăng dêh čar Khač blơi mut. Kiăng kơ lăi glăi hơdôm tơlơi tơña anai, pô mă tơlơi pơhing phrâo črăn hơdră hơmâo mông bơră ruai hăng ơi Nguyễn Quang Hiếu, Khua anom bruă ngă hrŏm jar kmar hăng pôr pơhing, anom bruă wai pơgang phun pla, Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan.

- Ơ ơi, ih dưi brơi ƀing gơmơi thâo hơdôm boh tơhnal amăng hơdôm tal jơnum bơkơtuai kơplah wah Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan hăng Anom bruă wai lăng sĭ mơdrô pơ tač rơngiao dêh čar Khač kiăng hơmâo tơlơi kĭ pơkôl “Rơkâo pơhlôm hơdjă gơnam đang hmua hăng boh sầu riêng mơng dêh čar Việt Nam lơ̆m ba sĭ pơ dêh čar Khač” ?

- Ƀing ta lêng kơ ƀuh tơlơi dưi mơng boh sầu riêng ba glăi hơmâo khua mua Ding jum, anom bruă pơsit tong hlâo kơ thun 2018. Yua anun, ngă tui tơlơi git gai khut khăt, ƀing gơmơi ječ ameč čih pơkra hră pơ-ar kơ boh sầu riêng kiăng kơ mơ-it nao hơdôm anih anom sĭ mơdrô pơ dêh čar Khač. Tơdơi kơ 4 thun bơkơtuai  hăng lu wŏt jơnum pơčrông sai gah boh thâo, hơdôm tal pel ĕp, tuč rơnuč lơ 11/7 Khua mua Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan hăng anom bruă wai lăng sĭ mơdrô tač rơngiao dêh čar Khač hơmâo kĭ hră pơkôl anai. Anai ăt jing pok rai thun blan pơplih phrâo brơi gơnong bruă boh sầu riêng Việt Nam.

- Tui anun, tơlơi pơkôl anai hiưm pă ñu hăng hơmâo boh tơhnal hơget ƀing ta kiăng đing nao amăng tơlơi pơkôl anai, ơ ơi ?

- Kơ hơdôm tơlơi rơkâo amăng tơlơi pơkôl anai, anun lĕ sa hră pơ-ar kiăng ngă tui sit nik hơdôm tơlơi pơkă mơ̆ gah dêh čar Khač ba tơbiă. Sit biă ñu amăng tơlơi pơkôl anai ƀing ta kiăng đing nao sa, dua boh tơhnal phun anun lĕ: Blung hlâo, đơ đam đang hmua pla boh sầu riêng, hơdôm anih pơkra dưm amăng kơthung kiăng čih anăn hăng hơmâo tơlơi tŭ ư mơng Anom bruă wai lăng sĭ mơdrô pơ tač rơngiao dêh čar Khač kah hăng Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan Việt Nam hlâo kơ ba nao sĭ mơdrô. Ƀơi hơdôm anih pơkra dưm amăng kơthung hăng hơdôm kual pla pơjing kiăng kơ hơmâo mơnuih črâo ba boh thâo, ngă hiưm pă kiăng wai lăng brơi gơnam hiam hơdjă tui tơlơi rơkâo amăng hră kĭ pơkôl. Gah hơdôm anom bruă wai lăng ngă tui kah hăng anom bruă wai lăng phun pla, ƀing gơmơi amra hơmâo jơlan hơdră pơtô hrăm kiăng kơ črâo ngă tui hơdôm tơlơi pơkă anai tañ hloh hăng pok prong ƀơi djop ƀon lan, laih dong truh pơ hơdôm boh să, hơdôm kual amăng đơ đam dêh čar. Laih dong hơdôm anih anom pơkra dưm amăng kơthung đing nao bruă sĭ mơdrô pơ tač rơngiao boh sầu riêng.

- Tui hăng ih phrâo lăi nao hơdôm črăn pơplih phrâo kiăng kơ đing nao hơdôm boh tơhnal amăng hră kĭ pơkôl anai, samơ̆ tui ih pơmĭn, bruă hơget ngă tơnap tap mơ̆ ƀing ta kiăng kơ đing nao pơsir hĭ mơng anun amra djơ̆ hăng tơlơi rơkâo lơ̆m ba sĭ mơdrô boh sầu riêng pơ dêh čar Khač ?

- Hơdôm tơlơi ngă tơnap tap amăng hră kĭ pơkôl anai ƀơi hơdôm tơlơi pơplih phrâo pơhmu hăng hơdôm tơlơi pơkă hlâo adih, anun lĕ khŏm hơmâo mơnuih črâo ba boh thâo pla pơjing, ngă hiưm pă kiăng wai lăng gơnam đang hmua lơ̆m ba sĭ mơdrô. Hrŏm hăng anun hơdôm đang hmua pla pơjing kiăng kơ ngă tui hơdôm tơlơi pơkă amăng pla  pơjing gơnam hiam hơdjă tui VietGap, IBM. Tui hlâo adih, ƀing ta ngă tui sô hơđăp ñu phara, samơ̆ lơ̆m ƀing ta kĭ pơkôl, ƀing ta kiăng kơ ngă tui tơlơi pơkă amăng hră kĭ pơkôl. Kiăng pơhlôm gah dêh čar Khač tŭ ư, gah dêh čar Khač amra nao pel ĕp ƀơi anăp ƀudah rơkâo anom bruă gah dêh čar Việt Nam pel ĕp. Samơ̆ tơlơi yôm hloh lĕ kiăng pơđĭ kyar gơnong bruă boh sầu riêng hơđong, bruă ngă tui hơdôm tơlơi pơkă lĕ kiăng biă mă. Amăng hrơi blan pok pơhai ngă tui tơlơi pơkôl gah dêh čar Khač amra hrŏm hăng dêh čar Việt Nam tŏ tui pơphun krăo lăng tui tơđar, pel ĕp tô̆ tơnô̆ hăng hơdôm anih pơkra dưm amăng kơthung hăng hơdôm kual pla pơjing. Yua anun ƀing gơmơi čang rơmang hơmâo tơlơi gum hrŏm mơng djop ƀon lan kiăng tŏ tui pơhlôm djơ̆ hăng tơlơi rơkâo kah hăng pran gơgrong ngă tui mơng ƀing mơnuih ba gơnam sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Sit biă ñu kiăng hluh rơđah hơdôm tơlơi pơkă kiăng hiưm pă ƀing ta amra ngă tui djơ̆ tơlơi rơkâo mơng dêh čar Khač.

- Ơ ơi tơdơi kơ kĭ pơkôl boh sầu riêng Việt Nam kah mơng dưi ba sĭ mơdrô pơ dêh čar Khač, hăng Việt Nam hơmâo pơsit tong amra ba sĭ mơdrô boh sầu riêng tui jơlan phun pơ dêh čar Khač amăng bơyan pĕ pơhrui thun anai hă aka ?

- Ƀing ta ăt ƀuh tơlơi pơkôl anai lĕ sa tơlơi yak nao yôm phăn, yua anai lĕ tơlơi pơkôl tuč rơnuč mơng hơdôm tal jơnum bơkơtuai kiăng kơ hơmâo sa tơlơi pơkă. Tơdơi kơ hơmâo hră kĭ pơkôl ƀing gơmơi amra pok pơhai bruă čih anăn hăng gơgrong ngă hiưm pă kiăng djru brơi hmao tlôn bruă sĭ mơdrô amăng bơyan anai. Anom bruă wai lăng phun pla hơmâo mơ-it nao anăn hơdôm anom bruă mut hrŏm jơlan hơdră anai brơi kơ dêh čar Khač kiăng dêh čar Khač tañ črâo ba hăng ƀing gơmơi amra pok pơhai tui tơlơi črâo ba anai kiăng kơ hmao amăng pĕ pơhrui thun anai.

-Hai, bơni kơ ih hŏ!

Siu H’Mai - Siu Đoan: Pơblang