VOV4.Jarai - Ƀơi kual lŏn juăt không phang, kơƀah ia, mơnuih ƀon sang ƀơi să H’Bông, tơring glông Čư̆ Sê, Gia Lai hơmâo pơđĭ kyar đang pla tơbâo, jing hơmâo prăk hơđong, ƀơƀrư̆ hrưn đĭ ngă pơdrong.

Jing sa amăng hơdôm čô mơnuih nao hlâo pla tơbâo ƀơi să H’Bông, ayong Đinh Văn Tạ (tơkeng thun 1986), dŏ ƀơi Plơi Kte, să H’Bông, tơring glông Čư̆ Sê ră anai hơmâo rơbêh 40 ektar đang tơbâo laih. Ñu brơi thâo, thun 2007 sang anŏ ñu mơng tơring Phú Thiện nao dŏ pơ H’Bông pla phun kơsu hăng tiu. Samơ̆ phun pla djai hĭ yua lŏn tơnah ƀơi anai ƀu djơ̆ hăng phun pla ôh. Ƀu hơƀlă pran ôh, ñu čan prăk pla tơbâo dong. Hăng lu thun blan tơnap tap, năng ai amăng 5 thun anai, ayong Đinh Văn Tạ hơmâo pơhrui glăi hơdôm klai prăk rim thun.

“Ră anai sang anŏ gơmơi hơmâo pla 40 ektar đang tơbâo, ƀơi anăp lĕ hơmâo pơhrui ƀơi 12 ektar, kah hĭ prăk pioh ngă tơbâo lĕ rim ektar hơmâo ƀong lơi mơng 40 truh 45 klăk prăk. Kâo pla tơbâo rơbêh 10 thun anai laih, mơng anun truh mông anai hơđong mơn, nua tơbâo rơgêh biă mă hai ăt hơmâo mơn kiăng neh met wa gir ngă tơbâo sui hloh. Kâo hơmâo pơkra sang dŏ nua 900 klăk prăk ăt hơmâo mơng prăk ngă tơbâo mơn”.

Anih ngă tơbâo hơđong kơjăp djru mơnuih ƀon sang ƀơi H’Bông huăi rin rơpa.

Sang anŏ ơi Nay Vang, djuai ania Jarai dŏ ƀơi plơi Ia Sa, să H’Bông hơmâo rơbêh 1,5 ektar lŏn samơ̆ lêng kơ boh pơtâo, čuah rơga, phun kơtor, phun plum ăt ƀu hiam mơn. thun 2017, ñu hơmâo arăng djru pla tơbâo mơng Kông ti TNHH sa ding kơna Thành Thành Công Gia Lai, mơng anun ñu hơdai pla tơbâo dong. Hơdôm thun hlâo adih, sang anŏ ñu tơnap biă, prăk pơhrui hơmâo mơng 1,5 ektar đang kơtơr đôč yơh, samơ̆ ƀu hơđong lơi, thun ƀơi thơ ayuh hyiăng lăp, nua pơmă lĕ hơmâo rơbêh 9 klăk, bơ djơ̆ anŏ kơtor ƀu mơboh kơnong hơmâo mă 2 - 3 klăk đôč. Rim hrơi dua ung mô̆ ñu nao mă bruă arăng apah đah mơng hơmâo prăk ƀong huă hăng čem rông 4 čô ană glăk hrăm hră. Ơi Nay Vang ră ruai:

“Hlâo adoh pla kơtor, hơbơi plum, lơ̆m pla kơtor, pla plum ƀu ƀong dong tah jing kâo pla tơbâo dong yơh. Kâo lăng phun tơbâo hơmâo biă, rim 1 ektar ƀong lơi 50 klăk. Thun phrâo rơgao, 5 ektar hơmâo 250 klăk. Ră anai kâo pla thim 3 ektar dong. Kâo lăng phun tơbâo ñu dưi lŏm lui tơlơi rin rơpa ƀơi să H’Bông anai. Djuai anai Jarai gơmơi hlâo adih rin biă, ră anai arăng thâo pla tơbâo, rim boh sang hơdôm ektar, jing pơdrong tui laih”.

Mơnuih ƀon sang să H’Bông glăk koh tơbâo.

Ơi Trần Thanh Hải, Khua anih wai lăng bruă ngă hmua mrô 1 - Kông ti TNHH Thành Thành Công Gia Lai brơi thâo: amăng lu thun laih rơgao, anom bruă lêng gum hrŏm hăng mơnuih ngă hmua să H’Bông amăng bruă pơđĭ kyar phun tơbâo. Kiăng hơmâo kual pla tơbâo hơđong, kông ti hơmâo djru djuai, boh thâo măi mok kĭ thuâ̆t ngă tơbâo, ăt kah hăng blơi tơbâo hlao đah mơng pơhlôm prăk kăk kơ pô ngă tơbâo.

“Nua đoi đom ñu lĕ 850.000 prăk lơ̆m sa tơn tơbâo, anun lĕ nua đoi đom kông ti ƀuăn blơi tơbâo neh met wa. Bơ nua sik glăk pơmă, kông ti blơi đĭ tui mơn, ră anai kông ti blơi 1.035.000 prăk/1 tơn tơbâo. Boh thâo pla tơbâo blung a ană plơi ƀu thâo ôh, giong anun gơñu hrăm tui amăng ƀrư̆ boh thâo kĭ thuâ̆t mơng kông ti pơtô ba, wơ̆t hăng tơlơi thâo rơgơi mơng neh met wa jing pla tơbâo hơmâo lu hloh. Tui hăng thun anai, tơbâo hơmâo biă, năng ai 92 tơn/sa ektar”.

Tui hăng Jơnum min mơnuih ƀon sang să H’Bông (tơring glông Čư̆ Sê, Gia Lai), anih hơmâo lŏn tơnah prong samơ̆ ngă hmua pla pơjing tơnap biă yua hơmâo lu pơtâo, čuah, ƀu thâo pla lu djuai phun ôh. Kơtor hăng hơbơi plum jing 2 djuai phun pla arăng juăt ngă, samơ̆ ƀu hơmâo đơi ôh yua hnun mơnuih ƀon sang tơnap kơtang biă. Mơng hơmâo phun tơbâo jing tơlơi bơwih ƀong ƀơi anai pơplih laih, hăng lu tơlơi djru rơđah rơđông. Mơng bruă djru boh thâo ngă hmua truh kơ djru djuai phun pla, măi mok, rơdêh kơ mơnuih ƀon sang hăng pơtô brơi hơdră pla tơbâo. Lu sang anŏ, tơdơi kơ ngă tơbâo jing khin pok prong pla lu hloh kah hăng sang anŏ ayong Tạ, ơi Nay Vang. Ƀu kơnong huăi rin rơpa, lu sang anŏ bơwih ƀong pơdrong mơng phun tơbâo. Truh ră anai, să H’Bông hơmâo năng ai 900 ektar đang tơbâo. Ơi Bùi Văn Cường, Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀon sang să H’Bông brơi thâo, phun tơbâo djru neh met wa ƀơi anai huăi rin răm rơmon rơpa, dưi ngă truh kih bruă man pơdong plơi pla phrâo, mrô sang anŏ rin dŏ glăi 7% đôč yơh:

“Phun tơbâo jing phun pla lŏm lui tơlơi rin, ră anai prăk pơhrui mơng phun tơbâo yap hơmâo ƀiă mă lĕ 35 klăk truh kơ 40 klăk/ektar. Biă ñu mơnuih ƀon sang djuai aset ƀơi anai, djuai ania Jarai hơmâo prăk pơhrui lu, pơplih tui tơlơi hơdip mơda, djru neh met wa lŏm lui tơlơi rơmon akŏn rin. Pơkra sang dŏ, blơi rơdêh, pơkra war sang, pơkra war rơmô kơbâo pơ gah. Tơlơi klă hiam anun hơmâo ba să H’Bông amăng rơnuč thun 2021 jing să dưi ngă giong bruă man pơdong plơi pla phrâo. Kiăng pơđĭ kyar phun tơbâo klă hloh dong, Ping gah să hăng jơnum min mơnuih ƀon sang să čih pơkra tơlơi pơtrun, akŏ bruă djru ba neh met wa ngă hmua djơ̆ hơdră, pơtrut pơsur kiăng neh met wa pơđĭ kyar phun tơbâo hloh dong. Him lăng truh rơnuč thun 2022, tơbâo ƀơi să H’Bông hơmâo năng ai 1000 ektar”.

Tơdơi kơ 5 thun hơmâo pla ƀơi kual lŏn anai, phun tơbâo jing phun pla lu hloh ƀơi să H’Bông, tơring glông Čư̆ Sê, tơring čar Gia Lai. Bruă ĕp phun pla lăp djơ̆ hăng ayuh hyiăng lŏn adai ƀu kơnong pơđĭ tui tơlơi hơdip mơnuih ƀon sang ƀơi anai đôč ôh mơ̆ ăt pơđĭ kyar kual ngă hmua pla gơnam sĭ kơ sang măi hơđong kơjăp, mơng anun djru ba bruă pla tơbâo ngă sik dưi pơhno tom bruă pơkŏn.

Hoàng Qui: Čih - Siu H’Mai: Pơblang