VOV4.Jarai - Phrâo anai, Ding jum bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan ngă hrŏm hăng Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar Dak Lăk pơphun Jơnum pơtŏng glăi bruă pla phrâo phun kơphê thun 2014-2020, pok pơhai kơčăo bruă pla glăi phun kơphê amăng thun 2021-2025. Tui anun, hơdôm boh tơring čar amăng kual Dap Kơdư hăng sa dua boh tơring amăng dêh čar ta tŏ tui ngă kơčăo bruă pla glăi phun kơphê. Anăp nao truh thun 2025, dêh čar ta hơmâo pla phrâo hăng pơtlep pơplih phrâo djuai năng ai 107 rơbâo ektar đang kơphê, amăng anun hơmâo lu ƀơi tơring čar kual Dap Kơdư.

Dêh čar ta ră anai hơmâo 710 rơbâo ektar đang kơphê, jing phun pla sui thun yôm hloh mơng Việt Nam, dong tal 2 mrô lŏn pla, kiăo tui tlôn phun kơsu. Kơphê Việt Nam hơmâo pơhrui glăi 2,8 tơn/ektar, lu hloh rơbêh 3 wơ̆t pơhmu hăng rŏng lŏn tơnah, mrô kơphê hơmâo năng ai 1,8 klăk tơn, dong tal 2 ƀơi rŏng lŏn tơnah tơdơi kơ Braxin. Ră anai hơmâo rơbêh 20 boh tơring čar pla kơphê, năng ai 90% đơ đam lŏn ngă kơphê pơƀut ƀơi kual Dap Kơdư. Thun 2021, bruă ba sĭ kơphê mơng Việt Nam hơmâo rơbêh 1,56 klăk tơn, nua ñu rơbêh 3 klai dolar Mi, hrŏ 2,75 kơ mrô pơhrui, samơ̆ đĭ 9,4% nua prăk pơhmu hăng thun 2020.

Ngă tui kơčăo bruă “Pla phrâo kơphê ƀơi hơdôm boh tơring čar kual Dap Kơdư rơwang thun 2014-2020” truh ră anai, kơphê pơtlep hơmâo giăm 150 rơbâo ektar, rơgao 30 rơbâo ektar pơhmu hăng akŏ bruă. Pơhrui glăi tơdơi kơ pla phrâo đĭ rơbêh 3 tạ/ektar.

Kơnong ƀơi Dak Lăk ră anai hơmâo rơbêh 210.000 ektar đang kơphê, pơhrui glăi rim thun hơmâo rơbêh 520.000 tơn kơphê pơjeh thu. Gơnam pơkra mơng kơphê ƀơi Dak Lăk hăng anăn laih anun anih pơkra “Kơphê Buôn Ma Thuột” hơmâo laih ƀơi 80 boh dêh čar hăng kual lŏn. Rơwang thun 2014-2022 tơring čar Dak Lăk kiăng pla phrâo giăm 41.600 ektar, samơ̆ sit biă ñu kơnong hơmâo ngă ƀơi 35.400 ektar, dưm dưm 85% pơhmu hăng akŏ bruă. Ơi Nguyễn Hoài Dương, Khua gơnong bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Dak Lăk brơi thâo:“Lơ̆m pla phrâo kiăng hơmâo sui thun či pla pơplih nao rai, yua hnun prăk pơhrui mơng neh met wa aset biă, ngă mơnuih ƀon sang dŏ djưng djư ƀu gưt pla phrâo ôh”.

Ngă tui kơčăo bruă pla phrâo phun kơphê thun 2014-2020 jing djru prong biă amăng bruă pơđĭ tui anŏ tŭ yua mơng bruă pơkra kơphê ƀơi kual Dap Kơdư hluai tui bruă mă yua djuai phrâo, boh thâo kĭ thuâ̆t phrâo. khă hnun,  ơi Đoàn Ngọc Có, Kơ-iăng khua Gơnong bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Gia Lai brơi thâo, bruă pla glăi ăt hơmâo lu tơlơi tơnap mơn, biă ñu lĕ prăk kăk: “Hrơi blan rơgao ƀing ta gir laih samơ̆ bruă mơnuih ƀon sang dưi hơmâo prăk čan ngă hmua ăt tơnap mơn. Yua dah hơdôm boh sang anŏ gơñu čan hăng mă hră yua lŏn nao čan pơ sang bruă prăk hlâo kơ anun yơh, anun mông anai lơ̆m pla phrâo phun kơphê lĕ gơñu khŏm tla prăk čan anai laih anun čan glăi dong. Sa, dua boh sang anŏ djuai ƀiă mơng hlâo ƀu kơđiăng nao ôh bruă ngă hră yua lŏn, lơ̆m ƀu hơmâo hră yua lŏn lĕ čan prăk tơnap mơn”.

Ding jum bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan kơtưn truh thun 2025 hơmâo pla phrâo hăng pơtlep phrâo năng ai 107 rơbâo ektar, amăng anun, pla phrâo 75 rơbâo ektar, pơtlep djuai 32 rơbâo ektar. Him lăng, prăk pơhrui lơ̆m 1 ektar kơphê tơdơi kơ pla phrâo hăng pơtlep than đĭ 1,5 truh 2 wơ̆t pơhmu hăng hlâo.

Tui hăng akŏ bruă, ƀơi 5 boh tơring čar kual Dap Kơdư hơmâo: Lâm Đồng, Dak Lăk, Dak Nông, Gia Lai, Kon Tum đang kơphê pla phrâo truh thun 2025 hăng ai 91 rơbâo ektar, amăng anun pla phrâo 64 rơbâo ektar, pơtlep phun lĕ 27 rơbâo ektar. Đang pla glăi dŏ glăi ƀơi hơdôm boh tơring kah hăng: Sơn La, Điện Biên, Quảng Trị, Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu.

Kiăng dưi ngă tơlơi anai, Jơnum min mơnuih ƀon sang hơdôm boh tơring čar, ƀon prong phrâo lăi nao amra ngă pơgiong hơdră pla glăi hăng pơtlep phun kơphê ƀơi tơring čar gơñu; hơdôm anom bruă, pô hlơi kiăng pla glăi hăng pơtlep phun kơphê lĕ rơkâo hăng Jơnum min mơnuih ƀon sang să hăng pơhiăp tom sang bruă prăk či čan prăk ngă kơphê.

Ding jum bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan brơi thâo, hơdră mă yua boh thâo ia rơgơi hơmâo djru ba hlâo hloh či pơđĭ tui tơlơi rơgơi kơsem min, jao glăi boh thâo pla glăi hăng pơtlep phun kơphê kơ hơdôm anom bruă boh thâo ia rơgơi gah Ding jum hăng hơdôm boh tơring. Laih dong akŏ pơjing đang pơdjuai phun pla djơ̆ hơnong pơkă, djơ̆ djuai kiăng pla glăi hăng pơtlep amăng đang kơphê. Hrŏm hăng anun lĕ hơmâo kơnuk kơna wai lăng klă hloh kơ djuai kơphê tui tơlơi phiăn, tui anun kah mơnuih ngă kơphê hơmâo mă djuai klă, nua găp ƀrô.

Rơngiao kơ anun, anom bruă hmua ăt lăng glăi abih bang, ngă giong hơdră pla glăi hăng pơtlep phun kơphê lăp djơ̆ hăng rim kual lŏn, pơđĭ tui mrô đang pla glăi hăng pơtlep phun kơphê klă; amăng ƀrư̆ pok prong tui đang kơphê lăp djơ̆ hăng lŏn tơnah, djơ̆ hăng tơlơi hơmâo. Hơdôm anom bruă, tơring čar pơtô pơblang, jao glăi boh thâo kĭ thuâ̆t pla glăi kơphê hăng pơtlep phun kơphê kơ mơnuih ngă hmua.

VOV Tây Nguyên: Čih - Siu H’Mai: Pơblang