VOV4.Jarai - Ƀơi tơring čar Kontum kơman pơčrăm phun sâm Ngọc Linh ră anai lar hyu prong ngă răm rai prong gah bơwih ƀong, biă ñu hăng hơdôm bôh sang anô̆ djuai ania ƀiă ƀun rin tơnap tap. Lăng ƀuh ƀu mơ-ak pran jua ƀơi anăp anô̆ răm rai mơng mơnuih ƀôn sang, amăng mông jơnum tal 8 Grŭp mă bruă Ping gah tơring čar tal 16 phrâo dưi hmâo Ping gah tơring čar Kontum pơphun, Khua git gai Ping gah tơring čar, Khua Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Kontum hmâo jao laih bruă gơgrong kơ gơnong bruă đang hmua.

Sang anô̆ amai Y Bắp, plơi Đăk Viên, să Tê Xăng lĕ sang anô̆ mơnuih pla lu sâm Ngọc Linh hloh tơring glông Tu Mrông, tơring čar Kontum. Amai Bắp brơi thâo, lơm phun sâm hmâo eh akan kơman ngă lĕ hla ñu kơñĭ ƀudah gliu, kuai lăng ƀơi phun ñu lĕ hơbơi ñu brŭ ha bơnah ƀudah abih bang. Tơlơi phun sâm Ngọc Linh hmâo eh akan kơman ngă glăk răm rai prong biă hăng bruă bơwih ƀong mơnuih ƀôn sang. Ră anai, rim phun sâm Ngọc Linh sa thun hmâo sĭ ƀơi anih sĭ mơdrô năng ai ñu 300 rơbâo prăk hăng phun mơng 3 thun hăng lu hloh lĕ hơdôm klăk prăk. Khă ƀu mơ-ak amăng pran jua lơm ƀuh phun sâm Ngọc Linh kơman ƀong djai hĭ hăng tơlơi anai hmâo lu blan hăng anai laih, samơ̆ sang anô̆ amai Bắp ăt kah hăng hơdôm bôh sang anô̆ pơkon ƀơi plơi Đăk Viên ăt glăk luk puk mơn amăng bruă ĕp jơlan pơtlaih brơi phun sâm Ngọc Linh:

“Hiưm thâo pơtlaih ñu anai? Neh wa kuai đĭ hơbơi hơpă mơ̆ ñu brŭ lĕ gơñu klơi mă phun anun pla pơ̆ bok pơkon ƀu pla hrom ƀơi anai kiăng dlăng lăng hiưm ñu. Neh wa lĕ kơnong kơ thâo hơdră ngă tui anun ƀu thâo hơdră ngă hiưm hơpă ôh. Kơnong kơ klơi mă phun ñu pla pơ̆ anih pơkon, anăm pla giăm hơdôm phun ñu klă hiam ôh”.

Sa phun sâm Ngọc Linh djơ̆ kơman ngă

Să Măng Ri, tơring glông Tu Mrông lĕ anih anom hmâo mrô phun sâm Ngọc Linh djai luh hloh hăng 20.000 ƀĕ phun. Kiăng pơtlaih brơi kơ phun sâm, Ping gah hăng gong gai să Măng Ri ăt kơnong kơ phrâo pơdơi mă ƀơi bruă pơtô brơi mơnuih ƀôn sang sa dua bruă mă amuñ đôč, kah hăng pơkra bơbung pơgang kiăng plai ƀiă ayuh hyiăng ƀu klă ngă hăng phun sâm. Ơi A Sỹ, Khua git gai Ping gah să Măng Ri, tơring glông Tu Mrông, brơi thâo:

“Hăng phun sâm lĕ hơjan lu đơi ñu ăt ƀu klă mơn. Ƀing gơmơi pơtô brơi neh wa ngă pra pơgang kiăng plai ƀiă djơ̆ ia hơjan kơ phun sâm anun kah phun sâm mơng plai ƀiă brŭ akha”.

Khua git gai Ping gah, Khua Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Kontum Dương Văn Trang lăi kơ anô̆ răm rai mơng mơnuih ƀôn sang lơm pla phun sâm Ngọc Linh kơman ngă

Mrô yap mơng dua tơring glông Đăk Glei hăng Tu Mrông, tơring čar Kontum brơi ƀuh, truh mông anai hmâo laih năng ai ñu 50.000 ƀĕ phun sâm Ngọc Linh răm rai. Amăng anun mrô phun sâm kơman ngă ƀơi tơring dlông Đăk Glei lĕ rơbêh kơ 10.000 ƀĕ phun hăng tơring glông Tu Mrông rơbêh kơ 39.000 ƀĕ phun. Anom wai lăng bruă tơjŭ pla hăng pơgang phun pla tơring čar Kontum ăt hmâo pơtô brơi laih, pơtă mơnuih ƀôn sang pơgang hlôm hlâo kơ phun sâm, kah hăng: Agaih phun pla kiăng plai ƀiă bơdjơ̆ nao kơman; hăng phun hmâo kơman pơčrăm hơdai nao pla pơ̆ anih pơkon kiăng plai ƀiă lar hyu kơ phun pơkon; mă yua hơdră sinh học pơsir... Khă hnun hai bôh nik brơi ƀuh ăt kơnong kơ hơdôm bruă ngă lơm kiăng, jăng jai akă dưi pơsir pơđut kiăng tơlơi kơman pơčrăm phun sâm Ngọc Linh hăng mơnuih ƀôn sang ăt glăk luk puk mơn amăng bruă ĕp jơlan pơtlaih brơi kơ phun sâm Ngọc Linh kiăng plai ƀiă răm rai kơ bruă bơwih ƀong.

Amăng mông jơnum tal 8 Grŭp mă bruă Ping gah tơring čar tal 16 phrâo dưi hmâo Ping gah tơring čar Kontum pơphum Khua git gai Ping gah, Khua Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Kontum ơi Dương Văn Trang brơi thâo, răm rai gah bruă bơwih ƀong lĕ prong biă, biă ñu hăng hơdôm bôh sang anô̆ djuai ania ƀiă ƀun rin tơnap tap:

“Nua prăk yua kơ sa phun pla lu biă mơ̆ kual lŏn pla anai biă ñu kual neh wa djuai ania ƀiă ƀun rin. Neh wa djuai ania ƀiă hmâo prăk lĕ plơi pla, ƀu hmâo prăk lĕ čan 50 klăk prăk, 100 klăk prăk Sang prăk gah hơdră bruă pioh pla. Ră anai ƀu bưng lĕ kơman ngă mơ̆, kơman ngă tui anai rơngiă pưh tơngan mơtăm, ƀu tlaih ôh gơ̆”.

Mơnuih ƀôn sang să Tê Xăng hăng phun sâm Ngọc Linh kơman ngă

Ƀơi anăp tơlơi kơman pơčrăm phun sâm Ngọc Linh lar hyu, ngă răm rai prong kơ bruă bơwih ƀong hăng bruă pơlar phun jrao yôm anai mơng tơring čarm amăng mông Jơnum tal 8 Grŭp mă bruă Ping gah tơring čar tal 16, Khua git gai Ping gah tơring čar, Khua Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Kontum ơi Dương Văn Trang hmâo jao laih bruă gơgrong hăng Gơnong bruă đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring čar. Ơi Nguyễn Tấn Liêm, Khua Gơnong bruă lăi lĕ, anom hmâo gơgrong hlâo amăng tơlơi pơsir kơman ngă phun sâm Ngọc Linh. Gah bôh than ba truh kơman pơčrăm phun sâm Ngọc Ling, ơi Nguyễn Tấn Liêm, brơi thâo:

 “Ƀing gơmơi hmâo pơsit laih yua kơ 2 djuai pơmao ba truh ngă phun sâm djai. Lăng nao rai hăng bôh tơhnal mơng akô̆ bruă kơsem min pơgang pơgăn arong hlăt ƀơi phun sâm Ngọc Linh mơng Gơnong bruă kơsem min bôh thâo hăng hơdră phrâo măi mok Kontum lăi pơthâo lĕ, đang pla djơ̆ kơman ngă djai lĕ, rơngiao kơ anun hmâo sa dua phun djơ̆ kơman ngă brŭ akha hăng kơñĭ hla. Gơnong bruă ăt hmâo pơtă mơn hơdôm tơring glông, kiăng tơring glông mơ-ĭt kơ hơdôm bôh să pơgang pơgăn”.

Ƀu tŭ ư abih bang hăng tơlơi pơblang mơng Khua Gơnong bruă đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring čar, Khua git gai Ping gah, Khua Khul pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Kontum Dương Văn Trang pơsit, hmâo laih mơnuih, hmâo laih anih anom lui raih, ƀu hmâo tơlơi gơgrong ƀơi anăp anô̆ răm rai mơng mơnuih pla sâm Ngọc Linh ba truh tơlơi kơman lar hyu prong răm rai kơtang biă mă. Tơlơi pơhing mơng gong gai tơring glông Tu Mrông, kual pla sâm Ngọc Linh phun mơng Kontum ăt brơi ƀuh mơn, hơdôm hrơi rơgao gơnong bruă đang hmua tơring čar hmâo pơdah luk puk amăng bruă wai lăng kơman ngă ƀơi phun sâm Ngọc Linh./.

Khoa Điềm: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang