VOV4.Jarai - Hăng nua phun jrao hăng ba glăi lu prăk kak, bruă pơlar phun sâm Ngọc Linh dưi hmâo tơring čar Kontum đing nao pha ra. Khă hnun hai bôh nik brơi ƀuh kiăng ngă giong tơhan pơkă truh thun 2025 lŏn pla sâm mơng tơring čar hmâo 4.500 ektar kah hăng Tơlơi pơtrun pơsit Jơnum prong Ping gah tơring čar tal 16, rơwang bruă mơng thun 2020-2025 ba tơbiă lĕ glăk dô̆ lu tơlơi tơnap, tơlơi gun kiăng dưi pơtlaih tañ.

Tui hăng Gơnong bruă đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring čar Kontum, hăng nua sĭ ră anai, pla sa ektar đang sâm Ngọc Linh tơdơi kơ 8 thun kơmlai amra đĭ truh rơbêh kơ 2 klai 700 klăk prăk. Yua anun phun sâm Ngọc Linh dưi lăng lĕ phun pla hrŏ trun ƀun rin kơ neh wa djuai ania ƀiă hăng jing phun pla kơ hơdôm mơnuih tuh pơplai. Kơmlai ƀuh rơđah samơ̆ ră anai mơnuih ƀôn sang, biă ñu lĕ sang anô̆ ƀun rin tơnap tap dưi pla phun sâm Ngọc Linh yua kơ prăk tuh pơplai blung a lu đơi, yap him lăng kiăng pla 1 ektar khom hmâo mơng 10 truh kơ 13 klai prăk. Ơi Vương Văn Mười, Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông Tŭ Mrông brơi thâo, kiăng dưi pla phun sâm Ngọc Linh, khom pơphun mă yua prăk čan djru mơnuih ƀôn sang hmâo prăk tuh pơplai:

“Ră anai djuai sâm sa ƀuăt pơjeh ƀơi anih sĭ mơdrô sĭ 125 klăk prăk. Anai lĕ sa tơlơi tơnap hăng sang anô̆ ƀun rin mơ̆ kiăng pơlar lŏn pla sâm mơ̆ pioh hrŏ trun rin rơpa. Ră anai hăng ngăn rơnoh jao tui Sang prăk gah hơdră bruă lĕ rim thun ăt dưi hmâo sang prăk Kơnuk kơna jao mơn kơ tơring čar, Ping gah tơring čar jao kơ tơring glông kiăng brơi neh wa čan. Khă hnun hai mrô prăk ƀu lu ôh”.

Mă anah phun sâm Ngọc Linh mơng đang pơdjuai ba nao pla

Gun kơ Tơlơi phiăn ăt glăk jing tơlơi gun amăng bruă pơlar phun sâm Ngọc Linh mơng tơring čar Kontum. Thun 2013, tơring čar hmâo mă yua laih Tơlơi pơsit mrô 269 pơsit pơkă kual pơlar Sâm Ngọc Linh Kontum rơwang 2012-2020, tơhnal lăng truh thun 2030 hăng abih bang kual lŏn pơkă pla rơbêh kơ 31.700 ektar. Khă hnun hai hmâo rơbêh kơ ha mơkrah kual lŏn dưi pơkă pla sâm dŏng amăng kual pơgang kơjăp mơng dlai mă yua yôm, mơ̆ tui tơlơi phiăn pioh kơ dlai kyâu thun 2017, bruă bơdjơ̆ nao dlai anai lĕ ƀu dưi ôh, anun lĕ ƀu dưi pla sâm Ngọc Linh ƀơi rơgôp tơ-ui kyâu anai.

Ơi Nguyễn Tấn Liêm, Khua Gơnong bruă đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring čar Kontum brơi thâo, kiăng pơtlaih tơlơi gun, thun 2019 tơring čar Kontum pơdŏng jơlan gah pơphô hlâo, pơkă rơbêh kơ 1.200 ektar dlai kyâu amăng Kual pơgang dlai tlô Ngọc Linh pioh pơgang dlai, pơkĕ hrom hăng pơlar sâm Ngọc Linh hăng hơdôm djuai phun jrao lăi pơthâo kơ Ding jum đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan dêh čar ta, samơ̆ truh ră anai ăt akă hmâo tơlơi lăi glăi mơn. Tui hăng ơi Nguyễn Tấn Liêm kiăng hmâo hơdră kơ bruă pla sâm Ngọc Linh lăi ha jăn hăng phun jrao lăi hrom ƀơi yŭ tơ-ui kyâu mă yua yôm:

“Sit yơh pơgang dlai tlô ƀing ta khom djă pioh. Samơ̆ mơta pơkon kiăng hmâo nua yôm ƀơi yŭ tơ-ui kyâu dlai hăng phun sâm Ngọc Linh ăt kah hăng sa dua phun jrao pơkon pla ƀơi yŭ tơ-ui kyâu tơdah djơ̆ dlai mă yua yôm mơ̆ ƀu brơi hă tơnap kơ neh wa biă. Dua dong lĕ tơbiă tơlơi rung răng kơplah wah Grŭp wai lăng Kual pơgang dlai tlô Ngọc Linh hăng mơnuih ƀôn sang ƀơi anai, bruă wai lăng pơgang dlai tơnap tap kơ Kual pơgang ba. Tơlơi rơkâo lĕ amăng dlai mă yua yôm brơi tek rơwek nao hơdôm %, laih anun rơnoh hơpă kiăng brơi hmâo jơlan mơ̆ mơnuih ƀôn sang ĕp ƀong ĕp huă ƀơi yŭ tơ-ui kyâu".

Pla phun sâm Ngọc Linh

Dưi lăng lĕ phun “Yôm phăn” mơng Việt Nam, hơdôm thun jê̆ hăng anai hơdôm gưl gong gai hăng gơnong bruă pioh lu tơlơi đing nao kiăng pơlar phun sâm Ngọc Linh. Lơ 5/6/2017, Khua dêh čar ta mă yua Tơlơi pơsit 787 pơsit pơhrua nao sâm Ngọc Linh (Sâm Việt Nam) amăng hră čih anăn gơnam mơng lŏn ia gah Jơlan hơdră pơđĭ kyar gơnam mơng lŏn ia truh thun 2020.

Truh ră anai ƀơi 9 bôh să amăng kual pơtô anih anom ƀơi dua tơring glông Tŭ Mrông hăng Đăk Glei mơng tơring čar Kontum hmâo giăm truh 1.200 bôh sang anô̆; 30 grŭp sang anô̆, khul pơlir hrom bơwih ƀong hăng 5 bôh anom bơwih ƀong hmâo pla laih rơbêh kơ 24 klăk 800 rơkâo ƀe phun sâm Ngọc Linh ƀơi yŭ tơ-ui kyâu 1.151 ektar dlai tlô. Tui anun mơn tui hăng ơi Đoàn Trọng Đức, Kơ-iăng Khua Gơnong bruă kơsem min bôh thâo hăng Hơdră phrâo măi mok tơring čar Kontum, ră anai phun sâm Ngọc Linh ăt akă hmâo tơlơi pơkă djơ̆ rơnoh mơn mơng lŏn ia ta, tơring čar khom mă yua tơlơi pơkă hơdră pla sâm jăng jai. Tơlơi pel ĕp, hơduah tơña sâm Ngọc Linh ăt amăng tơlơi tui anun mơn:

“Ră anai ƀơi phun sâm Ngọc Linh lĕ ƀing ta akă hmâo tơlơi pơkă djơ̆ hơnong mơng lŏn ia mơn. Ră anai hơdôm tơlơi pơkă kơ pla phun sâm rim plơi pla mă yua sa glông hơdră pơkă jăng jai. Quảng Nam ăt hmâo pơkă mơn bôh thâo hăng Kontum ăt hmâo pơkă laih bôh thâo. Rơkâo Ding jum đang hmua hăng Ding jum kơsem min bôh thâo phrâo tañ mă yua tơlơi pơkă djơ̆ hơdră phrâo. Dua dong lĕ pơlar anăn sâm Ngọc Linh rơngiao kơ mă yua hơdôm glông hơdră pơkă bôh thâo kơ hơduah ĕp phun akha gơnam tam ră anai lĕ kâo dưi thâo ƀing ta ăt akă hmâo mă yua mơn tơhnal pơkă djơ̆, pơkă tui tơlơi pel ĕp, hơduah ĕp glăi phun sâm Ngọc Linh kiăng kah pha hăng hơdôm sâm pơkon”.

Phun sâm Ngọc Linh pla ƀơi yŭ tơ-ui kyâu dlai

Tơlơi pơtrun pơsit Jơnum khua pơ ala Ping gah tơring čar Kontum tal 16, rơwang bruă 2020-2025 ba tơbiă tơhnal pơkă truh abih rơwang bruă pơhư prong kual lŏn pla sâm Ngọc Linh đĭ truh năng ai ñu 4.500 ektar hăng năng ai ñu 10.000 ektar djop mơta phun jrao pơkon. Tơring čar hrưn đĭ jing kual phun jrao phun mơng lŏn ia hăng jing phun bruă pla pơkra jrao mơng akha kyâu prong hloh đơ đam dêh čar. Kiăng ngă giong tơhnal pơkă anai, phrâo anai ƀơi mông mă bruă hăng Grŭp hyu mă bruă Ding jum đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan dêh čar ta kơ tơlơi tuh pơplai pla, pơkra hăng pơsit jơlan gah pơlar phun sâm Ngọc Linh, tơring čar Kontum hmâo sit nik rơkâo đĭ hăng rơkâo Ding jum tañ pơphô brơi Kơnuk kơna pơtlaih hơdôm tơlơi gun phrâo lăi anun kiăng gal brơi amăng bruă pioh pơlar phun sâm Ngọc Linh./.   

Khoa Điềm: Čih – Siu H’ Prăk: Pơblang