VOV4.Jarai - Lâm Đồng hơmâo lăng kah hăng tơring čar ba akŏ amăng dêh čar kơ pơđĭ kyar ngă hmua hăng boh thâo phrâo. Gơnam mơng hmua ƀơi tơring čar Lâm Đồng hơmâo ba sĭ ƀơi djŏp anih sĭ mơdrô amăng dêh čar wơ̆t hăng pơ čar rơngiao. Khă hnun, yua prăk blơi gơnam ngă hmua pơmă, ba sĭ hai ƀu hơđong, anun bơbeč djơ̆ biă mă ngă hmua mơng mơnuih ƀon sang. Kiăng pơsir hĭ hơdôm tơlơi gêh gal anai, tơring čar Lâm Đồng glăk pơƀut ngă tui kơčăo bruă pơtruh nao rai, ngă hrŏm pơkra hăng ba sĭ gơnam mơng hmua tui Tơlơi pơsit mrô 98 mơng kơnuk kơna. Tơdơi kơ 3 thun ngă bruă, ngă hmua mơng Lâm Đồng amăng ƀrư̆ pơđĭ tui anŏ kkă, pơđĭ tui prăk pơhrui kơ mơnuih ngă hmua.

Bơyan pla añăm hla rok mah klă biă mă yơh, nua hơđong mơn, samơ̆ ơi Phan Tùng Châu, mơnuih ngă hmua ƀơi plơi Nghĩa Hiệp 2, să Ka Đô, tơring glông Đơn Dương (Lâm Đồng) ăt ƀu mơ-ak mơn yua prăk pơhrui glăi aset biă mă pơhmu hăng hlâo adih. Hơmâo bruă anai lĕ yua prăk tuh pơ plai ngă hmua, kmơk pruai, măi mok lêng kơ pơmă soh, lơ̆m anun gơnam ba sĭ nua rơgêh đôč, aka ƀu pơtruh nao rai ngă hrŏm pơkra gơnam hơđong kơjăp.

“Ră anai nua gơnam pioh ngă hmua pơmă đơi, prăk tuh pơ plai ngă hmua lêng kơ đĭ soh. Lơ̆m anun, añăm pơtăm ba sĭ rơgêh soh, bruă sĭ mơdrô ƀu hơđong ôh yua dah juăt sĭ kơ ƀing hyu mơdrô đôč yơh”.

Phara hăng ơi Phan Tùng Châu, mah bơbeč djơ̆ mơn yua prăk ngă hmua pơmă samơ̆ yua arăng blơi pơmă, hơmâo anih sĭ mơdrô hơđong mơn yua dah pơtruh nao rai pơkra gơnam tui tơlơi rơkâo blơi hlâo, lu mơnuih ngă hmua pơkŏn ƀơi tơring čar Lâm Đồng ăt pơhlôm hơmâo prăk pơhrui lu mơn. Tui hăng anih pla sầu riêng klă ƀơi să Lộc An, tơring glông Bảo Lâm (Lâm Đồng), yua pơtruh nao rai klă amăng bruă pơkra, ba sĭ gơnam tui tơlơi pơsit mrô 98 mơng Kơnuk kơna, hơdôm rơtuh čô mơnuih pla sầu riêng pơ anai hơmâo anih blơi hơđong, prăk hơmâo lu mơn.

Ơi Võ Hữu Long, Khua kông ti TNHH pơkra gơnam sĭ mơdrô Long Thủy, thôn 6, să Lộc An brơi thâo, mơng thun 2014 truh ră anai, anih sĭ mơdrô sầu riêng tơring čar Lâm Đồng hơđong biă. Aka ƀu hơmâo ôh thun sầu riêng trun yŭ 40.000 prăk/kg ƀudah jak iâu arăng djru blơi yua ƀu hơmâo pô blơi. Biă ñu, yua pơtruh nao rai hơđong, tŭ yua kơplah wah anom bơwih ƀong hăng mơnuih ngă hmua, sầu riêng pơ anai ăt dưi pơđĭ kyar dong mơn lơ̆m dưi ba sĭ sit nik pơ dêh čar tač rơngiao. Ơi Võ Hữu Long brơi thâo:

“Boh sầu riêng ta ba sĭ pơ čar rơngiao ƀu djơ̆ ta hor pruih ia jrao lĕ pruih, ƀudah pĕ boh mơda lĕ pĕ ôh, yua dah lơ̆m ta mut hrŏm anom ngă ƀong hrŏm ta khŏm pĕ sầu riêng djơ̆ tui anom bơwih ƀong kiăng. Laih anun kâo ba sĭ pơ dêh čar arăng ñu hơmâo nua, dưi pơhno hăng arăng, dưi bơrơsua hăng Thái Lan. Lơ̆m ngă hrŏm ba sĭ gơnam hơmâo tơlơi kĭ pơkôl tui anun, anun yơh mơng hơmâo nua pơmă. Bơ neh met wa ngă mă pô, drơi pơ ngă, pô anai ngă klă, bơ pô adih ngă sat, tuč rơnuč ñu jing gơnam ƀu hiam soh. Yua hnun, gum ngă hrŏm pơkra gơnam jing klă hloh kơ bruă ta ngă mă ha čô hơjăn, ƀu hơmâo pô wai lăng”.

Tui hăng Gơnong bruă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Lâm Đồng, bruă pơtruh nao rai pơkra hăng ba sĭ gơnam tui Tơlơi pơsit mrô 98 mơng Kơnuk kơna kơ hơdră djru pơsur ngă ƀong hrŏm, pơtruh nao rai pơkra hăng ba sĭ gơnam hơmâo ngă amăng 2019 truh pơ thun 2023, prăk pioh ngă bruă năng ai 270 klai prăk, amăng anun hơmâo rơbêh 51% prăk kơnuk kơna pioh man pơdong plơi pla phrâo hăng pơmut hrŏm mơng hơdôm jơlan hơdră, kơčăo bruă pơkŏn; giăm 49% mrô prăk dŏ glăi lĕ prăk mơng anom bơwih ƀong, anom ngă ƀong hrŏm hăng mơnuih ƀon sang djru. Tơdơi kơ 3 thun ngă bruă, Lâm Đồng hơmâo akŏ pơjing hăng pơđĭ kyar 182 anom bruă pơtruh nao rai ngă ƀong hrŏm, hăng giăm 16.000 boh sang anŏ pla gơnam hăng 2.445 boh sang anŏ rông hlô. Nua ba sĭ tui hơdră ngă hrŏm anai amăng thun 2021 hơmâo 14 rơbâo 378 klai prăk, dưm dưm 20% mrô prăk mơng anom bruă ngă hmua tơring čar. Kơnong añăm hla rok, boh troh săt đĭ tui mơng 20 truh 25% nua gơnam pơhmu hăng bruă ba sĭ tui hơđăp.

Bruă pok pơhai ngă tui kơčăo bruă ngă hrom ngă hmua pla pơjing, pơkra ming hăng ba sĭ mơdrô boh troh đang hmua tui Hră pơtrun mrô 98 mơ̆ng kơnuk kơna hơmâo djru pơđĭ tui rơnoh ngă hmua pla pơjing tui hơdră hơđong kjăp. Tui anun Lâm Đồng hơmâo anăp ngă bruă, akŏ bruă tum teč pơpă pioh ngă tui tŭ yua ba glăi boh tơhnal amăng kơčăo bruă anai pơ anăp adih, tơlơi bơ ră ruai hăng ơi Nguyễn Văn Châu, Kơ-iăng Khua Gơnong bruă Đang hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring čar Lâm Đồng.

 -Ơ ơi, rơkâo ih lăi pơthâo boh tơhnal pok pơhai ngă tui kơčăo bruă lir hơbit ngă hmua pla pơjing hăng sĭ mơdrô boh troh mơ̆ng đang hmua tui Hră pơtrun mrô 98 mơ̆ng kơnuk kơna pơtrun ƀơi tơring čar Lâm Đồng ?

-Ơi Nguyễn Văn Châu: Tơdơi kơ hơmâo Hră pơtrun mrô 98 mơ̆ng Kơnuk kơna kơ bruă lir hơbit ngă hmua pla pơjing hăng pơkra ming si mơdrô gơnam tam, tơring čar Lâm Đồng hơmâo ngă hră pơtrun mrô 104 thun 2018 kơ jơlan hơdră djru bruă lir hơbit ngă hmua pla pơjing hăng sĭ mơdrô boh čroh đang hmua amăng tơring čar Lâm Đồng. Laih dơ̆ng, Gơnong bruă Đang  hmua hăng Pơđĭ kyar plơi pla lăi pơthâo hăng Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Lâm Đồng pơkra hơdră djru kơ bruă lir hơbit anai, kiăng pơkra ming hăng blơi ba sĭ boh čroh đang hmua amăng tơring čar mơ̆ng thun 2019-2023. Sit mơ̆n ta lăi, rơgao 3 thun pok pơhai ngă tui kơčăo bruă hơmâo ngă tui sit amăng tơlơi hơdip mơda, lu jơlan hơdră djru anun hơmâo ba glăi boh tơhnal tŭ yua. Ƀuh rơđah abih thun 2021, đơ đam tơring čar hơmâo 182 khul ngă hrom lir hơbit ngă hmua pla pơjing, hăng rơbêh 18.300 boh sang anŏ mut hrom ngă ding kơna.

Hnong ngă hrom lir hơbit amăng bruă pla pơjing năng ai 30 rơbâo ha, rơnoh pơhrui glăi truh kơ 392 rơbâo 938 tơn, laih anun amăng bruă čem rông hlô mơnong lĕ hơmâo 850 rơbâo drơi. Amăng mrô anai hơmâo 62 khul pơlir hơbit hơmâo prăk kơnuk kơna djru, dŏ glăi lir hơbit ngă hmua, anom ngă ƀong hrom pơkra hơdră hăng pơđĭ kyar kơnang mơ̆ng anŏ bơngač mơ̆ng hơbô̆ lir hơbit tơdơi kơ ƀuh hơmâo ba glăi boh tŭ yua, rơnoh sĭ mơdrô đĭ yôm sit ngă hrom amăng khul.

-Ơ ơi, mah ră anai hơmâo pơđĭ kyar laih lu hơdră lir hơbit ngă hrom pla pơjing samơ̆ ăt dŏ ƀiă đơi pơkă hăng anŏ kiăng mơ̆ng tơring čar, tui anun pơ anăp anai anom bruă ngă hmua Lâm Đồng amra ngă hơgĕt pioh pơđĭ kyar hăng pok pơhư prong hơdră lir hơbit ngă hmua hăng pla pơjing pơkŏn dơ̆ng ?

-Ơi Nguyễn Văn Châu: Sit mơ̆n ta dưi lăi boh tơhnal dưi ngă amăng 3 thun rơgao lĕ kơčăo bruă anai dưi ngă tŭ yua laih anun ăt dŏ ngă dơ̆ng truh thun 2023. Ƀing gơmơi ăt git gai, ngă hrom djop tơring glông plơi pla ngă tui klă kơčăo bruă anai, hrom hăng jơlan hơdră kơnuk kơna djru kơ tơring čar ngă tui hơdră lir hơbit, sĭ mơdrô gơnam tam.

Lu mơnuih ngă hmua ngă hrom sang bruă sĭ mơdrô, anom ngă ƀong hrom laih anun sĭ mơdrô sa dơnuai dơ̆ng mơ̆ng ngă hmua, pla pơjing, truh pĕ boh pơkra ming hăng ba sĭ mơdrô. Laih anun hơdôm gơnam pơkra ming tui ruăi khul ngă hrom hơđong sĭ mơdrô hơmâo anih sĭ mơdrô rơnoh yôm, pơhlôm hơđong boh tŭ yua, pơgang hơdjă rơgoh mơnong ƀong huă yua ngă tui djơ̆ hơdră pơkă akŏ tlôn, lăi pơthâo tong ten anih anom pơkra ming ngă djơ̆ tui anŏ kiăng mơ̆ng anih sĭ mơdrô.

Khă hăng boh tơhnal dưi ngă tui anun samơ̆ boh čroh mơ̆ng đang hmua ăt kah hăng pơđĭ kyar bruă đang hmua tui hơdră phrâo ia rơgơi mơ̆ng tơring čar jai hrơi đĭ tui, tơlơi kiăng mơ̆ng bruă ba sĭ mơdrô kơnang kơ bruă lir hơbit ăt prong mơ̆n. Lơ̆m anun rơnoh prăk mơ̆ng kơnuk kơna hơmâo mă ƀiă đôč. Bruă ngă tui akŏ bruă anai ăt kiăo tui jơlan hơdră hăng akŏ bruă pơblih dăp glăi bruă ngă hmua pla pơjing mơ̆ng thun 2022-2025, phrâo anai tơring čar hơmâo pơsit brơi laih, brơi mă yua ƀiă rơnoh prăk pioh pok pơhư prong hơdôm ruăi bruă lir hơbit laih anun pơđĭ kyar lu ruăi bruă khul phrâo dơ̆ng.

Sa tơlơi yôm hloh dơ̆ng lĕ mơnuih ƀôn sang, sang sĭ mơdrô brơi ƀuh boh tŭ yua ba glăi, hơdră pơkra ming khul lir hơbit hăng pơđĭ kyar lu khul lir hơbit, ba sĭ mơdrô hơđong, pơđĭ tui rơnoh pơhrui glăi, anih sĭ mơdrô hơđong lĕ, boh tŭ yua gơnam sĭ mơdrô hiam klă...rơngiao kơ anun hơdră kơnuk kơna djru kơ bruă ngă hmua, anom bruă ngă hmua mơ̆ng tơring čar hơdai gum hrom lu hơdră, jơlan hơdră pơkŏn gum hrom. Ngă hiư̆m pă khul lir hơbit anai dưi pơđĭ kyar hơđong kjăp, mrô rơnoh đĭ tui, hnong gơnam sĭ mơdrô lu sit ngă hrom amăng bruă lir hơbit ba glăi boh tơhnal lu hloh mơ̆n.

-Hnun hă, hơmâo sa tơlơi ƀuh rơđah juăt truh anun lĕ lu mơnuih lui hĭ du bla lơ̆m ngă tui lir hơbit, ƀơi anŏ ñu anih anom sĭ mơdrô sư̆ rơbư̆, nua gơnam pơmă đơi mơnuih ngă hmua hyu sĭ gơnam gơñu pơ gah rơngiao...tui anun yơh kiăng ngă kjăp glăi tơlơi đăo kơnang mơ̆ng khul lir hơbit anai, anom bruă ngă hmua ảma hơmâo tơlơi bơbeč hiư̆m pă ?

-Ơi Nguyễn Văn Châu: Sit mơ̆n lu khul lir hơbit anai lêng kơ hơmâo ngă hră sĭ mơdrô pơkôl djơ̆ rơnoh, tơdah mơnuih ƀôn sang ngă soh, yua kiăo tui kơ rơnoh sĭ gah rơngiao pơmă hloh ƀơi anăp mơta mơ̆ lui hĭ bruă ngă hơđong sui thun. Anai yơh bruă ngă hmua, ăt kah hăng khua mua tơring čar khom pơtô lăi kiăng mơnuih ƀôn sang thâo hluh. Sit mơnuih ƀôn sang sĭ gơnam gơññu pơ rơngiao, truh mông hơƀơi hrơi pơpă thơ nua pơmă glăi, lui hĭ hră pơkôl, samơ̆ truh mông nua trun lĕ anom bruă sĭ mơdrô, anom ngă ƀong hrom ƀu nao blơi dơ̆ng tah, tui anun lĕ mơnuih ngă hmua ngă tơnap mă kơ gơñu pô đôč.

Yua kơ anun, kâo čang rơmang mơnuih ƀôn sang khom thâo hluh tong ten, ƀing ta ngă hmua pla pơjing rơnuk anai khom hơmâo anom bruă, khul pơphun brơi, mut hrom khul lir hơbit hnun kah hơđong kjăp. Laih anun ngă hmua pla pơjing, ba gơnam sĭ mơdrô nao pơ anih anom sĭ mơdrô, ƀu djơ̆ găl pioh ngă tui hơbô̆ raih daih phara ba ngă, tui hluai pô ta kiăng kah hăng hlâo. Sit mut hrom khul lir hơbit ngă hmua pla pơjing, pơkra ming gơnam sĭ mơdrô tui hơdră lir hơbit tơlơi răm ƀăm pơ anăp adih ƀu lu ƀu prong ôh hăng djop sang anŏ mơnuih ngă hmua.

-Hnun yơh ih, bơni kơ ih hŏ ơi Nguyễn Văn Châu!

Quang Sáng pô čih-Nay Jek hăng Siu H’Mai pơblang