VOV4.Jarai -  Thun anai, klin Covid-19 ngă tơnap biă hăng bruă ngă hmua ƀơi hơdôm boh tơring čar kual Dap Kơdư lăi hrŏm hăng tơring čar Dak Nông lăi hơjăn. Bruă pơgiăng hyu gơnam tơnap, khŏm pơdơi hĭ mơn ngă lu gơnam mơng hmua ƀu thâo ba nao sĭ; klin kheng hơmâo ƀơi hơdôm boh sang măi hăng sang čơ pơtruh nao rai mơnuih blơi sĭ, ngă đom hĭ mơn bruă pơkra gơnam sĭ mơdrô. Samơ̆, amăng tơlơi tơnap tap mơng klin ngă, gong gai djŏp gưl, anom bơwih ƀong hăng rim čô mơnuih hơmâo lu tơlơi gir run, laih anun blung a dưi ngă bruă kiăo tui tơlơi pơplih phrâo laih, plai ƀiă ngă rơngiă prăk kăk, dram gơnam.

Anom  ngă ƀong hrŏm Ngă hmua pla kyâo, phun jrao Thịnh Phát ƀơi ƀon R’But, să Quảng Sơn, tơring glông Dak Glong, tơring čar Dak Nông phrâo găn rơgao hrơi blan tơnap tap hloh dong mơng hrơi hơmâo akŏ pơdong. Bưp tơnap tap hơmâo mơng blan 5, lơ̆m gơnam mơng hmua yua anom bơwih ƀong hrŏm ƀu thâo ba hyu sĭ, nua trun kơtang mơn. Truh blan 7 hăng blan 8 lơ̆m anih sĭ mơdrô ƀơi ƀon prong Hồ Chí Minh hăng lu tơring čar kual Dơnung ƀu thâo sĭ mơdrô mơn, jing gơnam mơng Thịnh Phát dŏ đom glăi, ƀu thâo ba sĭ dong tah. Yă Nguyễn Thị Toản, Khua anom ngă ƀong hrŏm Dak Nông, tơring glông Dak Glong hăng Gơnong bruă Ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring čar hơmâo pơtruh nao rai laih anun mơng ƀrư̆ djru anom ngă ƀong hrŏm ĕp ƀuh anih sĭ gơnam. Boh añăm bơi hơmâo anih blơi laih, añăm bơi anung, sa lač ăt pơmă mơn pơhmu hăng hlâo hrơi klin Covid-19 hơđu đĭ. Biă ñu, khua mua tơring čar nao tơl anih pơkra gơnam sem lăng, pơhmư̆ tơlơi rơkâo  hăng djru anom ngă ƀong hrŏm ngă giong bruă pơkra gơnam, dưi bơwih ƀong amăng hrơi blan klin covid-19 amuñ kơtang hloh amăng hrơi blan pơ anăp:

“Anom ngă ƀong hrŏm hơmâo rơkâo đĭ hăng Khua Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar tŭ ư djru prăk pơkra sang mơnil hrŏm hăng lan pioh čơamu boh añăm bơi. Tui hăng hrơi anai, boh añăm bơi pơmă glăi laih, dưm kơnar hăng añăm bơi anung mơtăm, tui anun jing ƀu thâo jŭ yap dong tah. Sit tui anin, anom ngă ƀong hrŏm glăk pơplih glăi, rơgao 2 hrơi amra pla 5 sao, či pơhlôm huăi kơƀah añăm, ăt huăi rơbêh đơi lơi. Tơring čar hơmâo pơkra 1 kual 26 hectar kiăng anom ngă ƀong hrŏm ngă tui anun”.

Tơlơi gum djru mơng gong gai djŏp gưl hăng anom bruă tơring čar Dak Nông hơmâo tơlơi djru kiăo tlôn mơng abih bang anom bruă mơng tơring čar pơkŏn, či pơtruh nao rai sĭ mơdrô gơnam. Yă Nguyễn Thị Xuân Hương, pô git gai kông ti TNHH pơkra hăng bơwih brơi bruă ngă hmua Hương Cao Nguyên, tơring čar Dak Lăk brơi thao, tui hăng tơlơi pơtruh nao rai, Kông ti Hương Cao Nguyên hơmâo ĕp ƀuh laih anih pơkra añăm prong krên dên ƀơi Dak Song. Samơ̆, hrơi blan pĕ añăm glăk amăng hrơi hơmâo klin Covid-19 kơtang anun jing ƀu hơmâo pô mă bruă. Anun ăt jing hrơi glăk hơjan promg mơn, jơlan nao rai, pơgiăng hyu gơnam ƀơi kual lŏn mriah Bazan tơbor, lŏn glut biă mă. Yă Nguyễn Thị Xuân Hương ăt brơi thâo: amăng mông hơmâo lu tơlơi tơnap tap, anom bơwih ƀong hơmâo pơhiăp tom Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla Dak Nông, laih anun bruă pĕ, anung gơnam, ba hyu hơmâo prăp lui klă. Kual pla añăm Dak Nông hơmâo ba sĭ gơnam tañ yơh:

“Tui hăng kông ti anai, blung a kâo apah sa anom bruă hơmâo hră pơ-ar dưi ngă bruă brơi kơ ta kah hăng pơkra, anung gơnam, samơ̆ ăt ƀu dưi lơi. Tơdơi kơ anun, kâo pơhiăp tom hăng Gơnong bruă ngă hmua Dak nông pơtruh nao rai hăng anom ngă ƀong hrŏm hmư̆ hing ƀơi hơdôm boh tơring glông juăt pơkra gơnam kâo kiăng. Kơnong kơ sa blan đôč, gơnam hơmâo pơkra rai 1 hrơi 100 tơn, dưi pơsir brơi lu tơlơi tơnap ba sĭ gơnam”.  

Hăng tơlơi gum ngă mơng gong gai djŏp gưl, mơnuih ƀon sang hăng anom bơwih ƀong, bruă ngă hmua Dak Nông plai ƀiă laih tơlơi răm rai, rơngiă prăk kăk. Truh ră anai, hơdôm boh tơring čar, ƀon prong amăng dêh čar hơmâo pơkra gơnam tui hơđăp laih, bruă sĭ mơdrô amuñ hloh mơn, djru bruă ngă hmua plai ƀiă hơmâo tơlơi truh. Bruă ngă hmua Dak Nông blung a dưi găn rơgao tơlơi tơnap đah mơng pơđĭ kyar rơnuk rơnua amăng hrơi blan pơ anăp.

Gơnong bruă ngă hmua tơring čar Dak Nông hơmâo găn rơgao hrơi blan tơnap tap yua bơbeč mơng klin Covid-19 hăng tơring čar glăk pơphun bruă kiăng hluai tui tơlơi sit nik anun lĕ pơlir hơbit 3 bơnah: Kơnuk kơna, mơnuih ngă hmua hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô. Yua anun, pơ anăp anai, gơnong bruă bơdjơ̆ nao tŏ tui hơmâo hơdră bruă hiưm pă kiăng kơ hrưn đĭ klă dong lơ̆m hluai tui tơlơi sit nik mơng gơnong bruă ngă hmua ? Ơi Phạm Tuấn Anh, Khua gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Dak Nông amra lăi pơthâo rơđah kơ tơlơi anai amăng mông bơră ruai kiăo tui anai.

- Ơ ơi Phạm Tuấn Anh, lơ̆m hơdai nao hơdip hrŏm rơnuk rơnua hăng klin, gơnong bruă ngă hmua Dak Nông hơmâo pơplih hiưm pă hăng dŏ tơlơi hơget glăk ngă tơnap tap ră anai ?

Phạm Tuấn Anh: “Tơdơi kơ hơđong amăng pơgang klin Covid-19, gơnong bruă ngă hmua hơmâo git gai, črâo ba mơnuih ƀon sang đing nao pla pơjing amăng bơyan puih phang anai, pơtrut tañ amăng bruă pĕ pơhrui gơnam amăng bơyan yan hăng pĕ pơhrui giong kơphê, tui jŭ yap: Pĕ pơhrui kơphê amăng bơyan yan thun 2021 truh ră anai giăm giong laih, tañ ƀiă tui tơđar thun hlâo; bruă pla amăng bơyan puih phang thun anai giăm 86,9%, aset ƀiă pơhmu tui tơđar thun hlâo 2.746, 4 ektar. Hrŏ trun lŏn hmua pla pơjing, đing nao bơwih brơi phun pla, pĕ pơhrui hơdôm phun kyâo boh troh sĭ glăk hơmâo nua, amăng anun hơmâo kơphê, tiu …Amăng thun blan klin Covid-19 hơđut đĭ tal 4 laih rơgao bơbeč nao kơtang nao bruă pla pơjing, sĭ mơdrô gơnam đang hmua, mơng anun ngă kơ mơnuih ngă hmua ƀu gưt tuh pơ alin pok prong ƀudah pla glăi dong tah. Gơnong bruă ngă hmua amăng tơring čar bưp lu tơnap tap, tơlơi lông , anun lĕ:

+ Nua blơi ia jrao, kmơk đĭ nua, anun lĕ: Nua kmơk, dong mơng akŏ thun truh ră anai đĭ mơng 8-70%; Nua ia jrao pruih phun pla, đĭ mơng 10-15%; nua gơnam ƀong kơ hlô rông đĭ na nao, mơng rơnuč thun 2020 truh ră anai mơng 30-35%. Hrŏm hăng anun nua ia săng, ia jâu ăt đĭ nua kơtang mơn yua anun bơbeč nao bruă blơi gơnam tuh pơ alin ngă đang hmua.

+ Ƀơi tơring čar Dak Nông lăi phara hăng hơdôm tơring čar kual Dap kơdư hnun mơn, ră anai glăk yak nao bơyan pĕ pơhrui kơphê; bruă kơƀah mơnuih pĕ kơphê (mơnuih pĕ kơplê ƀơi djop anih dưm dưm 50%), yua anun nua prăk apah đĭ 1,5 wŏt pơhmu hăng thun hlâo.

­- Amăng hrơi blan laih rơgao, gơnong bruă ngă hmua hăng Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar ƀu djơ̆ kơnong djru brơi mơnuih ngă hmua, anom bơwih ƀong hrŏm pơlir hơbit lơ̆m sĭ mơdrô gơnam, ĕp anih sĭ mơdrô gơnam đang hmua, pơsir hĭ tơnap tap đôč ôh mơ̆ ăt tañ jao hră pơsit kual pla pơjing, djru tuh pơ alin amăng pơkra pơjing, djă pioh gơnam tam. Samơ̆, rơnoh prăk kiăng yua ăt lu biă mă. Pơ anăp anai tơring čar amra pơsir hĭ hơdôm tơlơi tơnap tap anai hiưm pă ñu ?

Phạm Tuấn Anh: “Amăng tơring čar ră anai hơmâo 24 mrô kual pla pơjing yua kơ anom bruă wai lăng phun pla pơsit brơi hăng amăng hrơi blan laih rơgao Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan hơmâo ngă tui bruă jao hăng ngă ha amăng plĕ sa, dua jơlan hơdră, akŏ bruă laih dong djru brơi sa, dua hơbô̆ bruă kiăng pơđĭ kyar amăng pơkra pơjing, djă pioh gơnam đang hmua anun lĕ: Djru man pơkra sang rơ-ơ̆ pioh dưm gơnam, sang amu gơnam, tơdron amu gơnam, sang măi, sang uă kơphê hăng sa, dua boh măi mok, gơnam tam pơkŏn….samơ̆ pơhmutu hăng tơlơi kiăng sit nik, rơnoh djru ăt dŏ aset, khul grup, anom bruă djru brơi aka ƀu ƀuh lu ôh.

Amăng thun 2021, Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan hơmâo pơphô bruă brơi Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar hăng hơmâo hră pơ-ar mơ-it nao Ding jum kơčăo bruă hăng tuh pơ alin rơkâo rơnoh prăk tui jơlan hơdră djru, pơđĭ kyar bơwih ƀong huă tui khul grup, anom bơwih ƀong hrŏm mơng ngăn drăp kơnuk kơna rơwang thun 2021-2025, amăng anun hơmâo hơdôm bruă djru brơi sang djă pioh gơnam tam, sang amu gơnam… samơ̆ glăk dŏ tơguăn Ding jum kơčăo bruă hăng tuh pơ alin sem lăng kiăng kơ kah brơi prăk kak.

Laih dong, Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan pơphô bruă brơi Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar mơ-it nao Ding jum ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan akŏ bruă pơđĭ kyar kual pla pơjing kơphê klă hloh pioh pơkra pơjing hăng ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao rơwang thun 2021-2025 amăng tơring čar, amămg anun hơmâo hơdôm boh tơhnal pơjing kual pla kơphê, djru tuh pơ alin man pơkra anih anom, gơnam măi mok djru amăng bruă pơkra pơjing, sĭ mơdrô hăng pơdŭ pơgiăng hyu gơnam sĭ mơdrô.

Pơ anăp anai, Gơnong bruă ngă hmua pơsit bruă tui anai:

- Pel ĕp glăi, pơsit tong ten kual pla pơjing, biă mă ñu lĕ kual pla phun kyâo boh troh kiăng kơ prap lui djru brơi anom bơwih ƀong sĭ mơdrô pơjing kual pla phun kyâo boh troh, pơkra brơi mrô kual pla pơjing kiăng kơ dưi ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Tơring čar amra pơhưč tuh pơ alin ha amăng plĕ mơng hơdôm jơlan hơdră, akŏ bruă, hơdră pơđĭ kyar bơwih ƀong huă- mơnuih mơnam, jơlan hơdră mă yua boh thâo măi mok; rơnoh prăk pơhưč tuh pơ alin djơ̆ tơlơi phiăn; ngăn drăp Kơnuk kơna hơmâo kah brơi rĭm thun brơi kơ ƀon lan, anom bruă. Pơhưč gum pơgôp mơng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, khul grup, mơnuih ƀon sang tui tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn kiăng kơ ngă tui; pơsur hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô tuh pơ alin mă pô, pơhưč prăk tuh pơ alin kiăng kơ pơkra pơjing, sĭ mơdrô gơnam đang hmua.

- Kơnuk kơna, amăng hơdôm thun laih rơgao hơmâo hơdră pơtrut pơlir hơbit amăng ngă hmua, samơ̆ aka ƀu ba glăi tŭ yua djơ̆ hăng tơlơi kiăng. Mơng anai pơ anăp, khŏm pơtrut pơlir hơbit hluai tui tơlơi sik nik, tơring čar amra ngă hiưm pă amăng bruă anai, ơ ơi ?

Phạm Tuấn Anh: “Pơlir hơbit amăng bơwih ƀong sĭ mơdrô lĕ yôm biă mă kiăng pơđĭ kyar bruă ngă hmua, djru ba glăi tơlơi dưi mơng djop bơnah, sit biă ñu brơi mơnuih ƀon sang; plai ƀiă bruă bơwih ƀong raih daih, lu tui dong gơnam hơmâo pơkra pơjing. Amăng pơlir hơbit, Kơnuk kơna hăng tơring čar hơmâo laih sa, dua hơdră bruă. Truh ră anai, amăng tơring čar hơmâo 64 anih pơlir hơbit bơwih ƀong sĭ mơdrô, kơplah wah Kông ti, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, anom bơwih ƀong hrŏm hăng rơbêh 9.500 boh sang anŏ mut hrŏm. Amăng hrơi blan anai, Gơnong bruă glăk prap lui ngă tui anai:

Đing nao pơtrut djru pơđĭ kyar bơwih ƀong tui hơdră pơlir hơbit, sit biă ñu lĕ ngă hmua hơdjă hăng tui hơdră hữu cơ, pơgôp pơtrut pơplih bruă ngă đang hmua, hơmâo lu dong hăng hơđong prăk pơhrui kơ mơnuih ƀon sang.

Tŏ tui pel ĕp, pơƀut glăi hăng rơkâo đĭ anom bruă bơdjơ̆ nao pơtrun hơdôm hơdră bruă kiăng pơsur pơđĭ kyar ngă hrŏm, pơlir hơbit amăng bơwih ƀong hăng sĭ mơdrô gơnam đang hmua tui tơlơi pơsit mrô 98/2018/NĐ-CP lơ 5/7/2018 mơng Kơnuk kơna, lăp djơ̆ hăng tơlơi sit nik ƀơi ƀon lan.

Đing nao tuh pơ alin pơđĭ kyar ha amăng plĕ man pơkra anih anom, jơlan glông ngă gêh gah brơi bruă ngă hmua, ƀon lan: Gum hrŏm hăng hơdôm gơnong bruă hăng ƀon lan pơphô bruă Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar pơtrut hơdôm bruă kiăng pơsur tuh pơ alin amăng ngă hmua, pơsur hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hơmâo akŏ bruă sui thun amăng pơjing kual pla gơnam tam ƀơi ƀon lan kah hăng tuh pơ alin pơkra pơjing gơnam sĭ nua yôm mơng đang hmua”.

- Hơdôm bruă pơlir hơbit hơmâo ba glăi boh tŭ yua, tui ih pơmĭn, khŏm hơmâo hơdră djru hiưm pă kiăng pơtrut pơsur pok prong đang hmua pla pơjing, pơhư prong brơi tŭ yua tui hlâo anun ?

Phạm Tuấn Anh: “Hăng hơdôm hơbô̆ bruă pơlir hơbit tŭ yua, Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan pơtrut pơsur djop anom bruă tŏ ngă tui, pok prong bruă pơkra pơjing, ngă đang hmua. Tui hăng hơdôm hơdră bruă hơmâo pơtrun hăng amăng thun blan ngă tui bruă jao mơng gơnong bruă, pơphun ngă pơplih nao rai tui hơdôm hơdră bruă, jơlan hơdră … Gơnong bruă amra sem lăng, pơhlôm lăp djơ̆ kiăng tŏ tui djru tui djơ̆ tơlơi pơkă mơng tơlơi phiăn”.

- Hai! Bơni kơ ih hŏ!

Siu H’Mai-Siu Đoan: Pơblang