Tơlơi kiăng khăp mơng mơnuih mă bruă tơhan pơgang guai dêh čar hmâo tô̆ tui laih tơlơi čang rơmang nao sang hră kơ čơđai muai ƀun rin kual čư̆ siăng, yap wot čơđai muai dêh čar Lao gah kơdih guai dêh čar.

Nô Clâu Ân djuai ania K’tu ƀơi să Tr’hy, tơring glông Tây Giang, tơring čar Quảng Nam drit druai mơng muai. Sang hmâo 3 adơi ayong, Ân lĕ ană tal 2 amăng sang anô̆. Djop mơta bruă amăng sang leng kơ sa čô yă ñu tha rơma rơbêh kơ 70 thun bơwih brơi. Mông ƀong huă mơng ƀing yă tơčô kơnong kơ asơi luk hăng añăm dlai, lom yă gơñu duam ruă ƀu dưi nao pơ̆ đang hmua lĕ ƀu hmâo gơnam hơget ƀong ôh. Păp kơ tơlơi hơdip mơda yă tơčô nô Ân, ƀing arăng iao gah ba nao braih, añăm dlai pioh gum djru. Tơlơi nao hrăm hră mơng nô Ân sit nik ƀu amuñ ôh.

Thun 2020, Puih kơđông pơgang guai dêh čar A Xan mă bruă hăng sang anô̆, plơi pha kiăng čơkă rông ba Ân ngă ană rông. Nao hơdip hrom hăng ƀing ling tơhan pơgang guai dêh čar, Clâu Ân dưi pha brơi anih dô̆ rơhaih, hmâo anih pioh hrăm hră tum djop gơnam mă yua hăng gơnam mă yua lom kiăng... Clâu Ân dưi hmâo ama rông kiăng khăp, bơwih brơi rim gơnam ƀong huă, đih pit hăng pơtô juăt, pơtô brơi hrăm hră. Ân glăk hrăm anih 8 sang hră đom lom djop djuai ania ƀiă dô̆ glăi tơhrơi pơ̆ sang hră, Sang hră gưl 2 Lý Tự Trọng. Ân lăi:

 “Tơlơi hơdip mơda sang anô̆ kâo tơnap tap biă, dưi hmâo ƀing ling tơhan rông ba mơ-ak biă. Ƀing ling tơhan bơwih brơi asơi huă ia mơñum hăng pơhrăm hră lĕ sa bôh sang anô̆ mơng kâo. Kâo bơni kơ ƀing met tơhan lu biă. Ƀơi anai kâo dưi ƀong huă djop, hmâo sum ao, ƀing ling tơhan Pơgang guai dêh čar pơtô brơi kâo hrăm hră”.

Ƀu khin hơtai kah hăng ayong Clâu Ân, Hốih Đức Hữu ƀu hơdeč pral ôh. Sang anô̆ Hữu ăt gah sang anô̆ ƀun rin mơn. Ama Hữu khom pơjrao bôh ƀleh lu thun hăng anai. Gơnam ƀong, sum ao buh amăng sang anô̆ kơnong kơ gơnang kơ amĭ ñu. Thun 2019, Hữu dưi hmâo Puih kơđông pơgang guai dêh čar A Xan čơkă ba glăi ngă ană rông. Hơdôm hrơi blung a nao hơdip mơda ƀơi pruih kơđông pơgang guai dêh čar Hốih Đức Hữu ƀu ai buai hăng juăt hning kơ sang rơkâo glăi.

Ƀing mă bruă tơhan, ling tơhan Puih kơđông pơgang guai dêh čar A Xan jê̆ giăm hăng ñu na nao, pơsur pran jua, djru ñu juăt tui ƀơƀrư̆ hăng tơlơi hơdip phrâo. Glăi pơ̆ anai, ƀing ling tơhan, ƀing ayong leng kơ lăng 2 gơñu kah hăng ană bă amăng sang anô̆. Dua “ling tơhan anet” hrăm hră, nao rai dŏ dŏng ƀong huă tơpă ƀu pha ra ôh hăng ƀing ling tơhan, laih anun thâo lŏp băn khăn rơguăt dong.

Puih kơđông pơgang guai dêh A Xan ră anai čơkă rông ba 2 čô čơđai ƀơi puih kơđông hăng djru brơi 7 čô čơđai tơnap pơkon glăk dô̆ hăng sang anô̆. Thiếu Tá Nguyễn Văn Lợi, apăn bruă kơđi čar, Puih kơđong pơgang guai dêh čar A Xan, tơring glông Tây Giang brơi thâo:

 “Hăng ƀing čơđai gah ană rông puih kơđông, ƀing gơmơi glăk čơkă rông 2 čô čơđai tơnap tap biă mă, ƀing gơmơi ba glăi pơ̆ anai hmâo tơlơi gal pioh brơi kơ ƀing čơđai lĕ pơđĭ tui drơi jăn pran jua hăng hmâo tơlơi gal hrăm hră klă hloh. Ƀing čơđai hmâo mut hrom klă, hrăm hră thâo hloh kơ hlâo. Mơng jơlan hơdră anun pok pơhai hăng pơhư prong tơbiă, hăng ngăn rơnoh mă yua mơng gưl dlông pha brơi hăng mơnuih mă bruă ling tơhan amăng abih bang khul tơhan gum hơgôp djru rim blan 600.000 prăk kơ a čô čơđai”.

Hơdôm bôh Puih kơđông pơgang guai ƀơi tơring čar Quảng Nam glăk čơkă rông 18 čô čơđai tui jơlan hơdră “Ană rông puih kơdông pơgang guai”. Ƀing čơđai ƀong huă ƀơi puih kơđông hlao, dưi gum hrom hơdôm bruă mă lu mơnuih, ngui ngor pơdơi pơdă kiăng pơhrăm brơi dong bôh thâo pioh hơdip mơda, ngă tui bôh thâo mơng pô, tơlơi pô hor. Puih kơđông pơgang guai dêh čar djă pioh tơlơi rô nao rai kơjăp hăng plơi pla, sang anô̆ hăng sang hră anih ƀing čơđai glăk dô̆ hrăm, lăi pơthâo nao rai tơlơi pơhing, thâo tơlơi hrăm hră, pơhrăm mơng rim čô čơđai. Jơlan hơdră “Čung ba čơđai nao sang hră” mơng hơdôm puih kơđông Pơgang guai dêh čar Quảng Nam dô̆ djru ba 164 čô čơđai sang hră tơnap tap, amăng anun, 6 čô čơđai sang hră dêh čar Lao. Rim čơđai dưi djru 500.000 prăk sa blan truh kơ hrăm giong anih 12. Hơdră “Ană rông puih kơđông pơgang guai” hmâo tơhnal klă dơlăm, pơjing anih gơnang kơjăp kơ ƀing čơđai sang hră tơnap tap, hrom hăng hơdôm gưl, hơdôm gơnong bruă, gong gai plơi pla pơđĭ tui bôh thâo kơ mơnuih ƀôn sang, pơplih phrâo tơlơi hơdip mơda ƀơi kual guai dêh čar. Đại tá Hoàng Văn Mẫn, Apăn bruă Ping gah Ling tơhan pơgang guai trơring čar Quảng Nam pơsit:

 “Anai lĕ sa jơlan hơdră tŭ yua biă, yua anun ƀing gơmơi glăk pơphun dong hơdôm bôh puih kơđông gum hrom hăng hơdôm bôh plơi pla hơdôm bôh sang hră pel ĕp ruah mă hăng tŭ mă ƀing čơđai tơnap tap kiăng ngă ană rông mơng puih kơđông. Mơng anun ngă gal brơi bruă hrăm hră, dô̆ dŏng ƀong huă klă hloh pơhlôm hloh pioh ƀing čơđai hmâo pơgi kơdih bơngač rơđah hloh. Hluai tui jơlan hơdră kơplah wah khul ling tơhan gưl Ping gah Puih kơđông pơgang guai dêh čar hăng plơi pla laih anun mơnuih ƀôn sang 2 ară jơlan guai dêh čar mut hrom kơjăp hloh hăng hmâo pran jua thâo khăp hloh”.

Jơlan hơdră “Ană rông puih kơđông pơgang guai” hăng “Čung yak tơkai čơđai nao sang hră” mơng mơnuih mă bruă ƀơi puih kơđông pơgang guai dêh čar sit nik jing anih gơnang kơjăp kơ ƀing čơđai sang hră drit druai djuai ania ƀiă tơnap tap ƀơi kual asuek, ataih. Ƀing čơđai anun amra prong đĭ amăng tơlơi kiăng khăp hăng hmâo sa pơgi kơdih anai klă hiam hloh. Hơdôm tơlơi ruai kơ “Ană rông puih pơđông pơgang guai” jai hrơi jai jă rơđah pran gum hrom hơbit kơplah wah ling tơhan hăng mơnuih ƀôn sang kual guai dêh čar./.