Thun blan rơgao hơmâo lu jơlan hơdră djru ba kual mơnuih djuai ƀiă hơmâo čih pơkra ngă tui, kiăng pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda, pơblih rơđah bơwih ƀong huă mơ̆ng mơnuih ƀôn sang laih anun tuh pơ alin brơi pơđĭ kyar čuk pơkra jơlan, man pơdong sang bruă, ngă atur pơtrut kơtang bơwih ƀong huă mơnuih mơnam amăng kual.

Lu thun hăng anai, ƀu ƀiă ôh plơi pla ala ƀôn, hmua pơdai ƀơi kual mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă jing anih tuai hyu ngui, ĕp lăng amăng dêh čar hăng tuai mơ̆ng tač rơngiao mut hyu ĕp. Lŏn mơnai glai klô, čư̆ siăng hiam, mơak, gru grua hiam phara, tơlơi phiăn đưm klă mơ̆ng 53 djuai ania adơi ayong, mơnuih djuai ƀiă arăng hor ĕp lăng hơduah tơña kiăng thâo, tơlơi phiăn mơ̆ng đưm kông ngăn gru grua yôm phara pioh kơ ƀing tuai či rai pơ Việt Nam nao ĕp lăng. Kah hăng tơlơi ră ruai mơ̆ng ơi Tráng A Cao, dŏ pơ plơi Hua Tạt, tơring glông Vân Hồ, tơring čar Sơn Lan tui anai:

“Vân Hồ anai anih adai rơ-ot, bơnga hăng boh čroh lĕ rĭm blan hơmâo soh hrup hăng boh mận đào, añăm pơtam hơbơi pơtơi. Ƀing tuai rai ngui, hyu pĕ boh, pĕ añăm amăng đang hmua, blơi tŭ jai hrơi lu. Dưi mơ̆n đơ đa, tuai glăi truh pơ Hà Nội iâu telephôn đôč, gơmơi mơ-it nao hăng pĕ pơdŭ pơgiăng, mơ-it rơdêh pơgiăng tuai ba truh pơ Hà Nôị, brơi kơ tuai”.

Hơdôm anih hlâo adih, ngă hmua pla pơjing kơnong hơjăn păn amăng kual aka ƀu thâo ba hyu sĭ mơdrô pơ ataih ôh, ră anai thâo pơtruh nao rai hăng lu jơlan hơdră, jing anih anom pla boh čroh, añăm pơtam hơbơi pơtơi sĭ mơdrô arăng hor blơi yua gơnam hơdjă rơgoh. Anŏ gêh găl mơ̆ng kual čư̆ siăng, plơi pla mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă dưi tŭ mă rơnoh yôm yua hơmâo ring bruă apui lơtrik dăng nao, jơlan glông čuk pơkra hiam, sang hră, sang ia jrao, sang dăng kông truh pơ să, plơi pla ataih laih....anun djru pơblih tơlơi hơdip mơda. Kơnong yap mă mơ̆ng thun 2011-2020, kơnuk kơna hơmâo đing nao djru rơnoh prăk dêh čar tuh pơ alin kơ tơring glông ƀun rin, să, plơi pla tơnap tap pơ ataih hloh gah Kơdư yŭ dêh čar, kual Dap Kơdư, kual Dơnung yŭ dêh čar hăng giăm 1.700 klai prăk, tơdah yap rơnoh prăk djru hăng iâu pơčruh djru hrŏm amăng mơnuih mơnam dêh čar, yap abih tih truhh 16.700 klai prăk.

Truh rơnuč thun 2020 hơmâo hơdôm hơpluh rơbâo ring bruă čuk jơlan, man pơdong sang bruă dưi ba yua laih, abih bang să kual ataih hai hơmâo jơlan rơdêh, ôtô dưi nao tơl să, hơdôm rơbăn km jơlan djop mơta, dưi truh pơ plơi pla hơmâo ngă giong....Tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang kual djuai ƀiă hlăk pơblih phrâo tui ƀơ ƀrư̆, lu kual jing anih pơhưč arăng nao tuh pơ alin prăk kăk ngă bruă sĭ mơdrô, ƀu ƀiă ôh mơnuih lui ƀôn prong, rŏng nao pơ kual plơi pla ataih, djru hrŏm pơđĭ kyar bơwih ƀong huă ƀơi plơi pla. Hơdră brơi čan prăk, djru kơmlai hrŏm hăng bruă pơtô brơi hơdră boh thâo ia rơgơi phrâo amăng bruă mă, lu sang anŏ mơnuih djuai ƀiă tuh pơ alin tŭ yua hơdră pơkra ming, sĭ mơdrô ba glăi boh tŭ yua anun dưi pơklaih mơ̆ng ư̆ rơpa ƀun rin hrưn đĭ ngă pơdrong. Kah hăng sang anŏ bơn Ngin plơi Đak Yă, tơring glông Mang Yang, Gia Lai:

“Hlâo adih sang anŏ gơmơi tơnap tap biă mă, yua hơmâo čan prăk mơ̆ng sang bruă prăk, ăt hơmâo nao hră hơdră arăng pơtô tuh pơ alin wai lăng phun pla anun yơh phun kơphê đĭ hiam hăng bruă rông rơmô, sang anŏ plai ƀiă bơwih ƀong huă tŭ yua klă hloh kơ hlâo”.

Ƀuh ƀơi anăp kơ tơlơi anun, đơ đam lŏn ngă hmua jai hrơi anet yua kơ bruă pok anih tuh tia pơkra ming, pơdong plơi prong lu tui, djop ding jum, anom bruă, tơring čar đing nao biă mă ngă gêh găl kơ lu plơi pla mơnuih djuai ƀiă, ngă hrom lu sang bruă sĭ mơdrô djru pơsir bruă mă, đing nao kơ ană tơčô mơnuih djuai ƀiă plơi pla nao mă bruă apah, ngă kông ñơn. Mơ̆ng anun djru kơ lu mơnuih hơmâo bruă mă hăng rơnoh prăk pơhrui glăi hloh. Ơi Nguyễn Chí Nhân, Kơ-iăng khua sang hră pơtô bruă boh thâo ia rơgơi hăng bơwih ƀong huă tuh tia pơkra ming tơring čar Thai Nguyên brơi thâo:

“Ƀing adơi đeh čơđai sang hră glăi hrăm pơ sang hră gơmơi lĕ hrăm giong anih 9+, amra hơmâo anih dŏ, anih huă ƀong. Amăng thun blan hrăm bruă, sang hră ĕp brơi anih pioh pơphun brơi nao hrăm mă bruă sit nik, kiăng găn rơgao hlâo thâo bruă, tơdah ngă bruă tŭ yua ƀong prăk blan pioh gơñu ĕp prăk yua apah ƀong huă, anih dŏ”.

Lu jơlan hơdră mơ̆ng ping gah, kơnuk kơna pơđĭ kyar kual mơnuih djuai ƀiă thun blan rơgao hơmâo ba glăi boh tŭ yua rơđah rơđong biă mă. Hnong pơđĭ kyar bơwih ƀong huă amăng kual plơi pla djuai ƀiă hăng čư̆ siăng mơ̆ng thun 2016-2028 pơkă dưm dưm 7% hăng đĭ tui na nao rĭm thun. Mrô sang anŏ ƀun rin hrŏ trun 4% sa thun. Hơmâo 27 boh tơring glông kual mơnuih djuai ƀiă hăng čư̆ siăng amăng 31 boh tơring čar, ƀôn prong ngă giong tơhnal pơkă man pơdong plơi pla phrâo. Đơ đam dêh čar hơmâo 316 boh sang hră đôm lăm kơnuk kơna čem rông ba hăng rơbêh 109 rơbâo čô čơđai sang hră. Mơ̆ng thun 2016-2020, hơmâo rơbêh 800 rơbâo čô mơnuih djuai ƀiă dưi hrăm bruă, pơsir bruă mă kơ hơdôm rơtuh rơbâo čô mơnuih.

Hrŏm hăng anun, rĭm črăn, ping gah ta hơmâo jơlan hơdră rơđah rơđong đing nao kơ rĭm kual. Rơnuč thun 2022, Ding jum kơđi čar hơmâo Hră pơtrun mrô 23 kơ hơdră pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam hăng pơgang tơlơi rơnuk rơnua dêh čar, wơ̆t amăng kual Dap Kơdư truh thun 2030, lăng nao pơ anăp truh thun 2045, pơtong rơđah tơhnal pơkă, truh thun 2030 kual Dap Kơdư jing anih pơđĭ kyar hmar, hơđong kjăp kơnang kơ tơlơi bơwih ƀong huă mơtah mơda, pơblih nao rai klă; pơđĭ tui anih hơmâo gru grua hiam, djuai ania, anih pơhưč tuai nao ngui amăng dêh čar hăng tuai dêh čar tač rơngiao. Pơđĭ kyar bơwih ƀong huă ngă hmua ba glăi boh tŭ yua lu. Pơsir klă bruă lŏn mơnai, anih dŏ, lŏn ngă hmua pla pơjing kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă. Kiăng dưi ngă jơlan hơdră anai, mơ̆ng akŏ thun 2023, Hră pơtrun mơ̆ng khua mua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar brơi lông ngă lăng hơdôm jơlan hơdră, tơlơi phiăn phara pioh pơđĭ kyar plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt, tơring čar Dak Lak, jing anih anom phun kual Dap Kơdư ngă anŏ pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong huă amăng kual dưi pok pơhai, hơmâo tơlơi tŭ ư hrŏm amăng mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Lak. Pô pơ ala ơi Trần Văn Tiến, grup pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ƀơi tơring čar Vĩnh Phúc brơi thâo:

“Bruă ngă hră pơtrun mơ̆ng khua mua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar brơi lông ngă lăng hơdôm jơlan hơdră phara pioh pơđĭ kyar plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt ăt khom ngă, kiăng pơtrut hmar man pơdong plơi prong Ƀuôn Ma Thuôt jing plơi prong phun amăng kual Dap Kơdư laih anun pran kơtang pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam amăng kual Dap Kơdư, anai lĕ anih anom yôm biă mă, pơgang tơlơi rơnuk rơnua dêh čar hăng kual plơi pla mơnuih djuai ƀiă dŏ, samơ̆ tơlơi bơwih ƀong huă dŏ kaih pơđĭ kyar anun kiăng hơmâo sa jơlan hơdră djơ̆ lăp phara pioh pơtrut bơwih ƀong huă mơnuih mơnam amăng kual anai pơđĭ kyar”.

Truh ră anai, jơlan hơdră djru kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă hăng kual čư̆ siăng hơmâo pơtlep hrŏm jơlan hơdră amăng Hơdră tơhnal pơkă mơ̆ng dêh čar pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam kual djuai ƀiă hăng kual čư̆ siăng mơ̆ng thun 2021-2030 kiăng pơđĭ kyar hlom bom amăng kual djuai ƀiă. Him lăng rơnoh tuh pơ alin ngă tui Hơdră mơ̆ng ră anai truh thun 2025 hơmâo rơbêh 137 rơbâo klai prăk. Bruă pok pơhai ngă tui hơdră tơhnal pơkă mơ̆ng dêh čar pơtrun dưi hơmâo Ping gah, Kơnuk kơna, khua mua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar pơsir tui laih, kiăng pơtrut ngă tui tañ. Khua ding jum, Khua anom bruă djuai ania ơi Hầu A Lềnh brơi thâo:

“Hơdră dêh čar pơkă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam kual mơnuih djuai ƀiă hăng kuăl čư̆ siăng mơ̆ng thun 2021-2030 dưi ming pơkra hăng 10 kơčăo bruă črăn ngă bruă, pok pơhai amăng 51 boh tơring čar kual mơnuih djuai ƀiă hăng kual čư̆ siăng kơnang kơ hơdôm jơlan hơdră hơmâo ngă tui mơ̆ng thun 2016-2020 hăng hlâo kơ anun đơ đa yua aka ƀu ngă tui djop, kiăng pơ alin ngă hrŏm sa hnong abih jơlan hơdră, tŭ ư sa bruă, amuñ git gai wai lăng, pơpha bruă mă rơđah rơđong, kiăng djop pran jua mơnuih tuh pơ alin djơ̆ găl, phun yôm kơ kual tơnap tap hloh amăng djop khul mơnuih djuai ƀiă hlăk amăng anih tơnap tap plơi pla djuai ƀiă dŏ”.

Mơ̆ng jơlan hơdră ngă tui tŭ yua lu thun rơgao mơ̆ng Ping gah, kơnuk kơna hlăk hơmâo djru hrŏm hăng pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda pran jua mơak kơ mơnuih ƀôn sang, ngă tơlơi gêh găl pran kơtang pioh kơ kual mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă pơblih phrâo hiam mơak hloh, djru hrom rơnoh pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam dêh čar.