Kông điêng mrô 71 lơ 21/7/2024 mơ̆ng Khua dêh čar rơkâo pok pơhai 10 bôh yôm phăn, amăng anun lăi rơđah; Đing nao bơkơtuai pơtlaih hmao tlôn tơlơi tơnap kơ mơnuih ƀôn sang hăng anom bơwih ƀong; Pơtrut kơtang pơsir prăk yua kơ bruă hrŏm, mă tuh pơplai bruă hrŏm pioh pơphun ba tuh pơplai, pơtrut gum hrŏm bruă hrŏm hăng bruă pô; Pơtrut kơtang bruă bơwih ƀong huă, sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao, pơđĭ kyar anih anom sĭ mơdrô, pơđĭ kyar bruă sĭ mơdrô amăng lŏn ia, pơhlôm hơđong apui yua, hơđong gơnam ƀong huă... Amra ƀuh, hơdôm tơlơi črâo ba anai pơtŏng sit dong tơhnal yôm phăn mơ̆ng bruă pơplih pơkra bruă hră pơ-ar, pơplih bruă bơwih ƀong sĭ mơdrô nao hrŏm hăng jơlan gah đing nao “ngă phrâo hơdôm pran pơtrut pơđĭ kyar phiăn juăt” mơ̆ pô apăn akô̆ Gong gai dêh čar lăi rơđah na nao amăng hơdôm hrơi jê̆ hăng anai.

 Tui hăng Nai prin tha Nguyễn Minh Thảo – Khua Grŭp kơsem min bruă sĭ mơdrô hăng tơlơi bơkơtưn, Anom kơsem min wai lăng bruă bơwih ƀong dêh čar ta (CIEM), khom pơsir hơdôm tơlơi gun dưi hmâo Gong gai dêh čar, Khua dêh čar črâo tơbiă, anun lĕ: Khom đing nao anô̆ klă bôh thâo mơnuih mă bruă amăng ngă tui nao hrŏm hăng pơgang, pơsur, pơjing tơhnal gal pioh mơnuih apăn bruă ngă tui bruă gơgrong hrŏm mơ̆ng pô.

“Kâo pơmin lĕ, anai jing sa amăng hơdôm phun than pioh ƀing ta pok tơbiă ngăn rơnoh amăng bơwih ƀong. Hơdôm hrơi phrâo rơgao ngăn rơnoh gun hĭ lu lơm anun hơdôm bruă bôh thâo hmâo tơlơi phara, ba truh hơdôm bruă tuh pơplai sĭ mơdrô ƀu dưi pok pơhai. Khua dêh čar hmâo pơjing laih Grŭp črâo ba pel ĕp glăi hơdôm mơta hră pơ-ar tơlơi phiăn hăng ƀơi anăp pơtlaih hơdôm tơlơi akă gal mơ̆ng hơdôm mơta hră pơ-ar čih tơlơi phiăn anai. Hăng kâo pơmin anai yơh sa jơlan nao ba glăi bôh tơhnal, sa hơdră wai lăng ba glăi bôh tơhnal pioh ƀing ta pơjing rai hơdră pơkă, pioh pơjing tơlơi hơđong pran jua kơ mơnuih apăn bruă lơm mơ̆ ngă tui bruă hrŏm...”.

Lăng glăi bôh tơhnal pơđĭ kyar bơwih ƀong ha mơkrah akô̆ thun 2024, pô juăt bruă bơwih ƀong, Nai prin tha Đặng Đức Anh – Kơ-iăng Khua Anom kơsem min wai lăng bruă bơwih ƀong dêh čar ta pơsit yôm tơlơi gum hơgôp yôm phăn mơ̆ng 3 jơlan bơwih ƀong “tuh pơplai”, “sĭ gơnam kơ dêh čar arăng”, “blơi sĭ gơnam” hăng hơdôm tơlơi pơplih lăp yap ba. Amăng anun, sĭ gơnam kơ dêh čar arăng hmâo đĭ laih truh kơ 14.5% bơhmu hăng thun hlâo. Lu anih anom juăt sĭ gơnam mơ̆ng hlâo “kah hăng Mi, EU, Khač...) dưi hơkrŭ glăi, kơnang kơ anun lu gơnam mă mơ̆ng măi mok sĭ kơ dêh čar tač rơngiao đĭ lu, kiăo tui anun bruă ngă rai gơnam tam amăng lŏn ia mă glăi anô̆ gơgrong hơkrŭ glăi. Kiăng 3 bôh than pơtrut pơđĭ kyar anai hơkrŭ dong hăng ba glăi bôh tơhnal klă hloh pơ̆ anăp anai, khom pơblang rơđah hơdôm tơlơi phun pioh pơ ala glăi lăp djơ̆. Pô juăt bruă bơwih ƀong, Nai prin tha Đặng Đức Anh lăi rơđah tơlơi pơmin pô:

 “Ră anai kual tuh pơplai bruă hrŏm kơnong kơ hmâo năng ai ñu 25 -26% mơ̆ng abih bang prăk tuh pơplai mơnuih mơnam, prong hloh lĕ tuh pơplai gah mơnuih ƀôn sang 58%. Yua anun ƀing ta khom hmâo hơdôm bruă pioh pơtrut tuh pơplai mơnuih ƀôn sang (mơ̆ amăng 6 blan akô̆ thun khă ƀing ta hmâo laih hơdôm pơplih klă samơ̆ rơnoh đĭ kyar mơ̆ng ñu ăt hmâo ƀơi rơnoh dưm dưm hăng ha mơkrah bơhmu hăng rơwang hlâo adih”. Sa dua jơlan mơ̆ ƀing ta hmâo ba tơbiă. Bơhmutt ñu kah hăng djă pioh dong kơmlai ƀiă, laih anun hmâo hơdôm hơdră bruă gah mă jia nua gơnam pioh djru pơtrut abih bang mrô kiăng yua, hăng mơ̆ng anun pơtrut hơdră tuh pơplai mơ̆ng mơnuih ƀôn sang. Kâo ăt čang rơmang mơn hơdôm blan rơnuč thun, hrŏm hăng bruă ƀing ta ba mut mă yua hơdôm tơlơi phiăn phrâo (kah hăng Tơlơi phiăn sang dô̆, Phiăn sĭ mơdrô lŏn sang, Phiăn lŏn drŏn hăng ăt hrŏm hăng anun lĕ hơdôm hră pơ-ar pơtô ba gah yŭ Tơlơi phiăn dưi mă yua) amra djru pơtlaih sa črăn tơlơi gun bơdjơ̆ nao truh hơdôm rơwang bruă pioh kơ bruă blơi sĭ lŏn sang ăt kah hăng pok pơhai pơsir prăk tuh pơplai hơdôm rơwang bruă phrâo lơm mơ̆ ñu rơđah hloh kơ glông jơlan nao, hră pơ-ar ăt kah hăng dưi pơsir hơdôm tơlơi gun...”.

Pô juăt bruă bơwih ƀong, Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang Phan Đức Hiếu – Ding kơna Jơnum min pel ĕp bruă mă mơ̆ng Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar lăi rơđah tơlơi rơkâo khom “ngă phrâo” hơdôm pran pơtrut pơđĭ kyar mơ̆ng hlâo (tuh pơplai – sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao – blơi yua), ăt hrŏm hăng anun mơ̆n lăi rơđah tơlơi rơkâo khom dưi lăi glăi tơña “hăng hơdră hơpă?”, hăng ba tơbiă tơlơi pơsur khom dưi ngă 3 bôh yôm phăn, anun lĕ: “Khom pơtlaih hơdôm ngăn rơnoh hmâo ră anai”; “Khom mă yua đut hlah bôh tơhnal hơdôm ngăn rơnoh hăng tơhnal gal ƀing ta hmâo” hăng “Khom ngă tui khut khăt hăng ba glăi bôh tơhnal hloh dong bruă pơplih pơkra hơdră pơkă. Khua pơ ala Phan Đức Hiếu pơblang:

 “Sa lĕ, yua hơget khom pok pơtlaih ngăn rơnoh? Tui anun tuh pơplai bruă hrŏm – thun 2022 lơm hmâo Tơlơi pơtrun pơsit 43 thơ ñu sit nik jing pran pơtrut, amăng mông kah hăng hơdôm bruă bơwih ƀong – mơnuih mơnam pơdơi jăng jai (yua kơ klin ngă) thơ tuh pơplai bruă hrŏm jing pran pơtrut. Bơ̆ ră anai, tuh pơplai bruă hrŏm ñu pơwot glăi jơlan nao hơđăp – kâo iâo lĕ ƀu hmâo hơget phara ôh – tui anun pơtlaih ngăn rơnoh jing khom mă yua đut tơhnal bôh tơhnal hăng ngă tui djơ̆, ngă tui tum djop kơčăo bruă tuh pơplai bruă hrŏm, anun hmâo pơtlaih laih hăng mă yua đut hlah bôh tơhnal. Lu rơwang bruă glăk ƀah wư – biă ñu amăng bruă lŏn sang, bruă dưi pơtlaih tơlơi tơnap, tơlơi gun pioh hmao thơ ñu jing pơtlaih ngăn rơnoh. Bơhmutu ñu hơdôm rơwang bruă prăp lui ngă tui laih, samơ̆ kơnong kơ gun pơgang pơgăn apui ƀong lĕ khom hmâo jơlan nao rơđah – iâo lĕ pơtlaih ngăn rơnoh. Dua lĕ mă yua đut tơhnal ba glăi bôh yua, ƀing ta hmâo hơdôm jơlan hơdră mơ̆ kâo čang rơmang tơdah ngă tui klă lĕ pơtrut pơđĭ kyar bơwih ƀong – mơnuih mơnam, hơđong tơlơi hơdip mơda mơnuih mơnam. Kâo mă bơhmutu ñu jơlan hơdră pơdŏng sa klăk bôh sang dô̆ mơnuih mơnam (mơ̆ng Khua dêh čar) - sa jơlan hơdră prong, pơhlôm lu tơhnal pơkă, samơ̆ truh kơ ră anai kâo lăng bôh tơhnal ñu ƀuh akă dưi ngă kah hăng čang rơmang ôh. Tui anun, lơm ƀing ta hmâo tơhnal gal mơ̆ ƀu dưi mă yua ba glăi bôh tơhnal hơdôm tơhnal gal hă, rơđah rơđông ƀing ta ƀuh pơjing rai pran pơtrut. Tui anun, pran pơtrut phrâo khom mă yua đut tơhnal gal ba glăi bôh tơhnal...”.

Pô juăt bruă bơwih ƀong, Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang Phan Đức Hiếu – Ding kơna Jơnum min bơwih ƀong mơ̆ng Khua pơ ala mơnuih ƀôn sang dêh čar ăt lăi nao rơđah mơn bruă pơplih pơkra hơdră pơkă, pơplih bruă tuh pơplai, sĭ mơdrô – hăng 3 bôh yôm khom pơsir, anun lĕ pel ĕp glăi dong, pơhrŏ trun, pel ĕp, wai lăng hră pơ-ar ngă hăng lăng yôm bruă ngă tui bruă hrŏm./.