Hơdră anai hơmâo djru kơ hơdôm rơbâo sang anŏ djuai ƀiă pơklaih mơ̆ng ƀun rin rĭm thun hơđong pran jua, hur har mă bruă hrưn đĭ akŏ pơdong tơlơi hơdip mơda jai hrơi hiam klă hloh.

Dua ƀĕ tơngan hmar beč bal hăng pŏ hĭ akă kôl pŏ rơ̆k amăng đang,  Rčom Čon, thun tơkeng 1977, plơi Mrong Ngŏ 3, să Ia Ka, tơring glông Čư̆ Pah, brơi thâo: rơmô ania mơ̆ kơnuk kơna brơi kơ sang anŏ ñu rông, yua tơring glông jao mơ̆ng thun 2021, ƀiă tuh ană hlông tal dua yơh anun wai lăng tong ten. Ăt tui hăng Čon mơ̆n, kơnuk kơna djru hrom hăng ñu tal anun, hơmâo 4 boh sang anŏ pơkŏn dơ̆ng ƀơi plơi prong Mrong Ngŏ, djop sang hơmâo rơmô ană, đai phrâo tuh soh. Hăng Čon lĕ, rơmô ñu kah hăng kông ngăn pioh lui, yua sang anŏ gơñu hơmâo dơ̆ng prăk pơhrui glăi 10 klăk lơ̆m sa blan yua kơ sang anŏ gơñu hơmâo dua cô mut ngă kông ñơn kơsu. Ơi Čon hơđong ƀiă laih pran jua mă bruă bơwih ƀong huă sang anŏ:

“Kơnuk kơna brơi kơ ta sa drơi rơmô, sa boh sang hăng brơi ană bơnai nao mă bruă reh kơtăk kơsu. Sa čô sa blan hơmâo mơ̆n mơ̆ng 4-5 klăk prăk. Sa črăn blơi braih, 1 črăn blơi pơjeh, blơi kmơ̆k pruai kơ phun pla. Kơñ pơgi, sang anŏ gơmơi blơi măi ƀôp ia, blơi pơjeh kơphê, wai lăng đang hmua klă hloh kiăng hơđong tơlơi hơdip mơda”.

Ƀơi plơi prong mrong Ngŏ 3, să Ia Ka, tơring glông Čư̆ Pah, khul mơnuih man pơdong, pơdong brơi sang kơ amai Rčom Thui, thun tơkeng 1983, hlăk ngă giong kiăng tañ hmao čơkă têt thun phrâo. Amai Thui brơi thâo, arăng djru sang anŏ ñu 70 klăk prăk mơ̆ng keh prăk pơhrŏ ƀun rin, rơkơi bơnai ñu čan dơ̆ng dua bơnah kơnung djuai hơmâo 40 klăk pioh man pơdong sang rơhaih ƀiă năng ai 50 met karê. Sang mah aka prong ôh samơ̆ rơgoh hăng kjăp, sang anŏ hơđong yơh mă bruă bơwih ƀong huă, hơmâo anih dŏ hơđong laih anun gir pơmin nao kơ tơlơi bơwih ƀong huă, hơđong bruă mă hơdip mơda:

“Kâo phrâo pơdong giong sang mơak biă mă. Amăng plơi hơmâo tơlơi djru ba, hơmâo gơnam hơgĕt lĕ gơñu pơpha soh kơ sang anŏ gơmơi. Ră anai arăng djru man pơdong sang hiam piho ta dŏ, mơak biă mă. Kơñ pơgi, kâo gir run ngă hmua ia, ngă hmua kơphê, hrăm tui mơ̆ng phung wang amăng plơi kiăng plai ƀiă tơnap tap”.

Mơ̆ng thun 2016, lơ̆m hơdră dêh čar pơtrun kiăng djru pơhrŏ ƀun rin hơđong kjăp dưi pok pơhai, truh ră anai, rĭm thun, djop sang anŏ ƀun rin ƀơi să Ia Ka, tơring glông Čư̆ Pưh dưi djru hơdôm rơtuh klăk prăk pioh pok pơhai bruă mă pơhrŏ ƀun rin hơđong kjăp. Kiăng rơnoh prăk tuh pơ alin tŭ yua, jơnum min mơnuih ƀôn sang să ngă hrom tong ten hăng anom bruă djuai ania, djop plơi brơi jŭ yap sang anŏ ƀun rin, sem lăng yua hơgĕt dŏ ƀun rin laih anun ƀing abih ƀun rin glăi ƀun rin dơ̆ng, đah mơ̆ng hơmâo hơdră djru ba tŭ yua hloh.

Mơ̆ng anun, pok pơhai hơdră gêh găl hăng anŏ kiăng, pơtô mă bruă, pơtô hơdră pơblih phrâo pơjeh phun pla, djru prăk pơdong sang, blơi ană rơmô rông, djru măi mok rơdêh kai hmua....hơdră djru lĕ, kiăng ană plơi pla hơmâo gơnam yua mă bruă ngă hmua, hơdră ĕp ƀong huă, pơblih hơdră ngă hmua hơđăp, pơjing pran kơtang pơtrut mơnuih ƀôn sang hrưn đĭ mă bruă kiăng pơklaih mơ̆ng ƀun rin hơđong kjăp. Rčom Nglai khua plơi Mrong Ngŏ 3, să Ia Ka, tơring glông Čư̆ Pah lăi, hlâo adih amăng plơi dŏ 21 boh sang anŏ, ră anai hrŏ tui 6 boh sang anŏ ƀun rin.

“Plơi Mrong Ngŏ 3 hơmâo 20 boh sang anŏ ƀun rin. Thun 2022, hrŏ 5 boh sang anŏ ƀun rin. Kâo kiăng kơnuk kơna djru dơ̆ng kơ ană plơi pla sang anŏ ƀun rin dưi hơmâo sang, hơmâo ană rơmô rông, hơmâo pơjeh phun pla kiăng ngă hmua pơđĭ kyar, hơđong tơlơi hơdip mơda”.

Ngă tui hơdră dêh čar pơtrun pơhrŏ ƀun rin hơđong kjăp mơ̆ng thun 2016 truh thun 2022, tơring čar hơmâo brơi čan 1.400 klai pioh djru tuh pơ alin pơkra jơlan nao rai truh pơ djop tơring glông ƀun rin hăng plơi pla ataih.

Rơnoh prăk ngă tui djop kơčăo bruă anet prong, djru hơdră ngă hmua pla pơjing, kiăng pơblih klă kơ bruă ngă hmua tui hơbô̆ hơdjă rơgoh ayuh hyiăng; pơtrut bruă pơtô hrăm, pơsir bruă mă; djru sang dŏ kơ mơnuih ƀun rin hăng giăm ƀun rin...Boh tơhnal mơ̆ng thun 2016-2021, đơ đam tơring čar Gia Lai hrŏ rơbêh 15% mrô sang anŏ ƀun rin. Biă mă ñu, mrô sang anŏ mơnuih djuai ƀiă hrŏ rơbêh 5% rĭm thun. Ơi Phạm Trần Anh, Kơ-iăng Khua gơnong bruă Bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam tơring čar Gia Lai:

“Anom wai lăng bruă mă, tơhan rơka hăng mơnuih mơnam lăi pơthâo gong gai kơnuk kơna, djop gưl ping gah kiăng hơmâo hơdră rơđah rơđong hloh, djru ba mơnuih ƀun rin. Laih dơ̆ng, mă yua rơnoh prăk dêh čar djru kơ mơnuih ƀun rin; ngă hrom djop mơnuih tơpuôl, khul grup anom bruă kơđi čar, mơnuih mơnam pơtum mơ̆ng anom bruă sĭ mơdrô, mơnuih ƀôn sang djru ba tuh pơ alin kiăng mơnuih ƀun rin hơmâo prăk tuh pơ alin bơwih ƀong huă pơđĭ kyar”.

Hăng tơlơi ngă khut khăt hloh, djop anom bruă ping gah ngă hrom gong gai djop plơi pla, gum tơngan hrom laih anun tơlơi gir run mơ̆ng mơnuih ƀôn sang, tơlơi ƀun rin ƀơi Gia Lai hlăk tañ mơ̆n pơtrut đuăi hĭ. Thun 2022 bưp lu tơlơi tơnap tap, samơ̆ hnong pơđĭ kyar bơwih ƀong huă ăt dưi ngă 9,3% lu hloh akŏ bruă jao. Tơlơi anun brơi ƀuh, mơnuih ƀôn sang djop djuai ania ƀơi Gia Lai hlăk găn rơgao lu tơlơi tơnap tap, ngă bruă ba glăi boh tŭ yua bơwih ƀong huă jai hrơi pơđĭ kyar, tơlơi hơdip mơda jai hrơi đĭ tui.