Bruă kơtưn djru tơlơi pơhing kơ mơnuih arăng đăo kơnang jing jơlan hơdră djơ̆ lăp, sa gơnam djru ngă rơđah tui jơlan hơdră, tơlơi phiăn mơ̆ng Ping gah, kơnuk kơna pioh kơ djop tơlơi mơnuih djuai ƀiă hăng bruă mă wai lăng gah djuai ania; pơdah rai bruă ngă gleng nao mơ̆ng Ping gah, Kơnuk kơna hăng mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă lăi hrom laih anun mơnuih arăng đăo kơnang hnun mơ̆n.

Tơ tă anai, abih bang mrô mơnuih arăng đăo kơnang amăng kual djuai ƀiă lĕ 29.567 čô, mrô jŭ yap thun 2021. 0Hơdôm thun rơgao, bruă čih pơkra hăng pok pơhai lu jơlan hơdră pioh djru kơ mơnuih arăng đăo kơnang kiăng pơđĭ tui tơlơi thâo hluh kơ mơnuih mơnam thâo hluh tơlơi glăm ba, bruă ngă mơ̆ng ƀing arăng đăo kơnang lĕ mơnuih djuai ƀiă hăng tơlơi gơgrong ba mơ̆ng djop sang bruă, djop mơnuih amăng bruă wai lăng, jak iâu mơnuih ƀôn sang djă piong pơgang ba tơlơi rơnuk rơnua hơđong amăng dêh čar.

Bruă hyu tơña bla, jak iâu, djru gơnam hăng pran jua kơ mơnuih arăng đăo kơnang amăng thun blan rơgao dưi đing nao lu, git gai hăng ngă tui hmao kru djop djel. Jơlan hơdră pioh kơ mơnuih arăng đăo kơnang amăng plơi pla mơnuih djuai ƀiă hơmâo ngă gêh găl pioh kơ djop anom bruă Ping gah, gong gai kơnuk kơna, anom bruă, khul grup mơnuih mut phung amăng plơi pla biă mă ñu ƀing ngă bruă wai lăng djuai ania, mơneč mă tơlơi jak iâu hăng pơđĭ tui kơnuih tơlơi kơdrưh kơ mơnuih arăng đăo kơnang đut tơhnal jing bruă mă yôm biă mơ̆ng ƀing gơñu.

Mơ̆ng anun, gơñu amra ngă abih pran jua, tơlơi glăm ba djru hrom djop bruă mơnuih mơnam, hơmâo tơlơi pơgôp hrom tŭ yua amăng bruă bơkơtưn mă bruă khăp kơ lŏn ia, pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, lui rơmŏn kŏn rin, man pơdong tơlơi hơdip mơda gru grua, kơtưng khul gum pơgôp djuai ania, pơgang tơlơi rơnuk rơnua kơđi čar, pơgang rơnuk rơnua plơi pla hăng pơgang ayuh hyiăng anih dŏ hiam mơak amăng kual plơi pla djuai ƀiă.

Amăng mông bưp mơak klă phrâo anai hăng mơnuih arăng đăo kơnang, ơi Đỗ Trọng Hưng, Khua git gai ping gah tơring čar Thanh Hóa lăng yôm, bruă ngă khul mơnuih arăng đăo kơnang amăng plơi pla mơnuih djuai ƀiă hur har ngă hrom, jak iâu pơtrut mơnuih ƀôn sang, djru hrom bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam. Hăng tơlơi glăm ba, arăng đăo kơnang, tơlơi thâo thăi, găn rơgao  hăng thâo hluh lu, mơnuih arăng đăo kơnang jak iâu mơnuih ƀôn sang gơñu ba jơlan hlâo, hur har pơtô lăi ană plơi pla djuai ƀiă ngă tui djơ̆ jơlan hơdră, tơlơi phiăn mơ̆ng Ping gah, Kơnuk kơna; man pơdong khul gum pơgôp djuai ania hăng djă bong tơlơi rơnuk rơnua hơđong amăng plơi pla, pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, pơgang tơlơi phiăn hiam klă đưm djuai ania, gru grua hiam djuai ania pô djă pioh hăng pơđĭ tui. Ơi Đỗ Trọng Hưng rơkâo:

“Kâo rơkâo ƀing arăng đăo kơnang amăng plơi pla mơnuih djuai ƀiă ăt djă pioh pơđĭ tui tơlơi glăm ba, jing asar aliăng kjăp mơ̆ng pô, ba gru hlâo amăng bruă mă dŏ dong ƀong huă rĭm hrơi, jak iâu mơnuih ƀôn sang, kơnung djuai, sang anŏ anih ta dŏ brơi ngă tui djơ̆ tơlơi phiăn, jơlan hơdră mơ̆ng Ping gah, kơnuk kơna, hur har ngă hrom djop bruă mă pơkơtưn khăp kơ lŏn ia, pơtum ngă hrom pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, pơtrut mă bruă ngă hmua pla pơjing, hrưn đĭ pơklaih mơ̆ng ƀun rin hơđong, hơduah ĕp, ba yua boh thâo ia rơgơi kiăng tuh pơ alin kơ hơbô̆ bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă hơmâo boh tŭ yua hloh, mơ̆ng anun djru pơtô brơi kơ mơnuih ƀôn sang ngă hrom.

Khom thâo hăng djă bong kjăp tơlơi pơtruh nao rai hăng djop anom bruă ping gah, gong gai kơnuk kơna hăng ling tơhan djop anom bruă amăng bruă pơkơdong glăi hăng tơlơi soh sat, pơgăn bruă mă hyu pơtô lăi, pơčeh mă tơlơi đăo phrâo tă tăn amăng kual mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă kual ataih čư̆ siăng, khom djă pioh hăng pơđĭ tui gru grua hiam đưm djuai ania, lir hơbit ngă bruă lui hĭ tơlơi ngă yang ƀu djơ̆ ƀu găl đăo kơ rơhung atâo, kiăng man pơdong plơi pla hiam klă gru grua, kual ƀut plơi pla thâo rơgơi, djru hrom man pơdong plơi pla pô jai hrơi thâo rơgơi, hiam mơak hloh”.

Hơdôm thun rơgao, tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang hăng tơlơi mơak amăng kual mơnuih djuai ƀiă hăng kual čư̆ siăng dưi pơblih rơđah biă mă, mrô sang anŏ ƀun rin amăng kual djuai ƀiă hrom hmar laih; mơnuih ƀôn sang đăo kơnang kơ tơlơi pơmin hăng tơlơi git gai mơ̆ng Ping gah, bruă git gai wai lăng mơ̆ng kơnuk kơna, djru hrom pơgang hơđong tơlơi rơnuk rơnua kơđi čar, tơlơi rơnuk rơnua mơnuih mơnam. Dưi hơmâo boh tơhnal anai,  yau hơmâo tơlơi djru hrom ƀu anet ôh mơ̆ng ƀing arăng đăo kơnang.

Tui hăng Hră pơtrun mrô 12/2018/QĐ-TTg, mơ̆ng kơnuk kơna khua dêh čar lĕ, mơnuih arăng đăo kơnang amra dưi djru ba gơnam yua, pơtrut pơsur pran jua mơak amăng hrơi ngă yang thun phrâo, hrơi ngă yang prong mơak amăng dêh čar ƀudah hrơi ngă yang mơ̆ng djuai ania ƀiă; hyu čuă jơmư, djru ba sit duăm ruă, tơnap tap, dưi djru tơlơi pơhing kơnang kơ anih pơtô hrăm, pơthâo kơ bruă mă, hyu čuă ngui ĕp lăng, hrăm tui bruă mă ngă hmua anih hơmâo boh tŭ yua hăng djru brơi hră pơhing či pơđok…

Hrom hăng anun, djop gưl anom bruă ping gah, gong gai kơnuk kơna, anom bruă wai lăng djop djuai ania mơnuih mơnam, khul mơnuih mut phung kơđi čar-mơnuih mơnam khom ƀơk hră pơhing Djuai ania hăng Pơđĭ kyar laih anun hră pơhing tơring čar kơ abih bang ƀing arăng đăo kơnang amăng dêh čar; pơphun brơi 4.453 wơ̆t jơnum lăi pơthâo, tơlơi pơhing; pơphun 1.882 hơdră hrăm kơ bruă, tơlơi thâo; pơphun 24.303 tal hyu čuă ngui, ĕp lăng hrăm tui bruă mă ƀơi djop tơring čar, ƀôn prong hăng ƀơi plơi prong jưh jom Hà Nội brơi kơ mơnuih arăng đăo kơnang amăng dêh čar hyu ĕp lăng.

Kơnong kơ jơnum pơthâo tơlơi pơhing, mơnuih arăng đăo kơnang hmư̆ kơ tơlơi pơhing kơđi čar, bơwih ƀong huă mơnuih mơnam ƀơi djop tơring čar hlâo hăng akŏ bruă či ngă pơ anăp; dưi thâo tơlơi pơhing kơđi čar, tơlơi rơnuk rơnua mơnuih mơnam tơring čar hăng amăng dêh čar; brơi thâo hơdôm mơneč bruă sat phrâo, bruă ngă pơrung pơrăng  mơ̆ng ƀing ayăt roh kiăng phă kơnuk kơna Việt Nam hăng tơlơi gum pơgôp djuai ania, jơlan hơdră kơnuk kơna pioh kơ djuai ƀiă pơ anăp adih. Biă mă ñu, Anom bruă djuai ania tơring čar dŏ pơphun lu wơ̆t brơi mơnuih arăng đăo kơnang hyu hrăm, pơčrông sai tơlơi thâo thăi amăng bruă mă, hyu čuă lu hơbô̆ bruă pơđĭ kyar bơwih ƀon ghuă. Anai lĕ tơlơi gêh găl, pơtrut hrăm hăng glăi pơđĭ kyar hơdôm bruă ngă hiam, djơ̆ hơdră, tŭ yua amăng kual plơi pla mơnuih djuai ƀiă. Ơi Nguyễn Văn Sài, Kơ-iăng Khua anom bruă wai lăng bruă mă tơhan rơka hăng mơnuih mơnam-Djuai ania tơring glông Văn Lãng, tơring čar Lạng Sơn brơi thâo:

“Ƀing gơmơi amra gir run pơtum bruă git gai, wai lăng pơ anăp ngă hiư̆m pă pơđĭ tui kơnuih hiam mơnuih arăng đăo kơnang laiw hrom, anăp nao bruă mă kơ mơnuih arăng đăo kơnang samơ̆ thun dŏ hlăk ai pioh gơñu djă kjăp tơlơi glăm ba djru pran jua, bruă mă hơdeč hmar mơ̆ng gơñu lu hloh amăng bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă sang anŏ hăng pơphun brơi jak iâu mơnuih ƀôn sang ngă hrom”…

Kơnang kơ hơdôm anih pơtô brơi tơlơi pơhing, mơnuih arăng đăo kơnang dŏ hmư̆ lu mơta tơlơi hăng hrăm lu jơlan jơdră, tơlơi phiăn phrâo mơ̆ng Ping gah, kơnuk kơna, tơlơi pơhing bơwih ƀong huă mơnuih mơnam lir hơbit bruă mă pơgang tơlơi rơnuk rơnua dêh čar; djru ba tơlơi pơgang djă pioh gru grua hiam djuai ania hăng gum pơgôp djuai ania amăng tơring. Biă mă ñu mơnuih arăng đăo kơnang khom thâo, tong ten boh yôm phun, hơdră hyu pơtô lăi kơ mơnuih ƀôn sang amăng plơi pla, amăng kual mơnuih djuai ƀiă kiăng ngă atur tơlơi pơtô pơblang pơtum mơnuih ƀôn sang tañ hloh. Tui hăng yă Ma Thị Như Trang, Kơ-iăng Khua anom bruă wai lăng djop djuai ania mơnuih mơnam tơring glông Hàm Yên, tơring čar Tuyên Quang lăi:

“Ră anai, đơ đam tơring glông hơmâo 195 čô mơnuih arăng đăo kơnang amăng kual djuai ƀiă, anai lĕ ƀing ba gru hlâo amăng bruă ngă tui hyu pơtô lăi mơnuih ƀôn sang pơ plơi pla, kiăng ngă tui tơlơi pơtrun jơlan hơdră, tơlơi phiăn ping gah, kơnuk kơna, biă mă ñu amăng hơdră lui rơmŏn kŏn rin, man pơdong plơi pla phrâo amăng plơi pla”.

Bruă djru ba tơlơi pơhing kơ mơnuih arăng đăo kơnang lĕ ƀu djơ̆ kơnong hrup mơnong ƀong huă ngă mơak bơngăt jua đôč ôh, dŏ sa tơlơi thâo, phun ñu hơmâo rơnoh mă bruă pioh kơ mơnuih arăng đăo kơnang ngă tui klă bruă hyu pơtô lăi kơ mơnuih ƀôn sang thâo hluh jơlan hơdră, tơlơi phiăn mơ̆ng Ping gah, kơnuk kơna truh pơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀia; pơtô ba tơlơi thâo thăi tom găn rơgao kơ gơñu amăng bruă bơwih ƀong huă mơnuih mơnam, lui rơmŏn kŏn rin hăng djru djă pioh, pơđĭ tui gru grua hiam djop djuai ania amăng plơi pla...Mơ̆ng anun djru kw mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă thâo hluh lu tui, pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda gơnam yua, mơnong ƀong huă hăng pran jua kơ djop sang anŏ, plơi pla pơgang hơđong tơlơi rơnuk rơnua kơđi čar kual plơi pla djuai ƀiă, čư̆ siăng hăng guai dêh čar ataih.