Yă Phan Thị Sương, sang ñu pơ Thôn 1, să Ia Tơi, tơring glông Ia H’Drai, tơring čar Kon Tum brơi thâo: dua rơkơi bơnai ñu ngă kông ñơn kơsu, hơmâo prăk hơđong. Ñu čan prăk tui rim tal brơi čan, rim tal hơmâo 150 klăk prăk, rơkơi bơnai ñu blơi rơmô tuh ană dong, giong anun pla 2,5ha kơphê, rơbêh 3ha boh troh...Yua hnun rim thun kah hĭ prăk tuh pơ alin, sang anŏ ñu dŏ glăi mơ̆ng 250 truh kơ 300 klăk prăk:

“Sang anŏ kâo tơnap biă mă samơ̆ ăt khin čan prăk mơ̆ng sang bruă prăk rông rơmô kiăng bơwih ƀong đĭ ƀiă. Yua hơmâo prăk brơi čan mơn, kâo dưi blơi rơmô, hơmâo prăk tuh pơ alin pla sầu riêng, kơphê, phun boh troh, jing ră anai tơlơi bơwih ƀong mơ̆ng sang anŏ kâo đĭ tui laih. Tơdah ƀu hơmâo prăk čan mơ̆ng sang bruă prăk wơ̆t hăng hơmâo gong gai ƀơi anai lăng ba thơ, sang anŏ gơmơi ƀu hơmâo gơnam hnă tui anai ôh”.

Jing tơring glông ƀơi guai dêh čar mơ̆ng tơring čar Kon Tum, bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă - mơnuih mơnam, pơđĭ tui tơlơi hơdip mơda mơnuih ƀôn sang jing bruă yôm phun hơmâo ping gah, gong gai tơring glông Ia H’Drai pơƀut ngă hlâo. Djru mơnuih ƀôn sang hơmâo prăk čan pơđĭ kyar bơwih ƀong, lu sang anŏ rin, giăm tin amăng tơring glông hơmâo pran jua pơđĭ kyar ngă hmua bơwih ƀong huă hăng hơđong tơlơi hơdip. Ơi Đinh Văn Trung, Khua sang bruă prăk djru mơnuih ƀôn sang ƀơi tơring glông Ia H’Drai, brơi thâo:

“Prăk brơi čan djru mơnuih ƀôn sang tơnap hơmâo pơsir brơi rơbêh kơ 2.000 boh sang anŏ rin hăng mơnuih dưi čan pơkŏn dong hăng mrô prăk rơbêh 173 klai prăk. Mơ̆ng mrô prăk anai, sang anŏ rin hok mơ-ak tuh pơ alin blơi anah, pla phun djơ̆ hăng kual lŏn. Mơ̆ng mrô prăk hơmâo čan, hơdôm boh sang anŏ ngă tui djơ̆ hơdră pơkra gơnam sĭ mơdrô, ba glăi boh tŭ yua”.

Ƀơi Gia Lai, mơ̆ng akŏ thun truh ră anai hơmâo rơbêh 13 rơbâo akŏ sang anŏ djuai ania ƀiă hơmâo djru brơi čan prăk. Prăk čan anai djru bơwih ƀong, pơđĭ tui tơlơi hơdip kơ neh met wa djuai ƀiă ƀơi hơdôm plơi pla tơnap tap. Sang anŏ ayong Đinh Văn Hiơp, dŏ ƀơi Plei Dơng, tơring kual Kông Chro, hlâo adih sang anŏ ñu rin. Tơdơi kơ 3 thun hơmâo čan 40 klăk prăk mơ̆ng Sang bruă prăk djru mơnuih tơnap tap bơwih ƀong, rông gơnam, ră anai sang anŏ ñu hơmâo 9 drơi rơmô. Amăng mrô anai, 6 drơi hơmâo tơkeng rai mơ̆ng 3 drơi rơmô ania blung a. Ñu đăo gơnang, pơgi kơdih anai, ƀu sui dong tah, sang anŏ ñu amra bơwih ƀong đĭ hloh:

“Hlâo adih ngă pơdai, tơnap biă, kâo kiăng rông rơmô dong. Bưng mơn kâo hơmâo čan 40 klăk prăk. 40 klăk prăk blơi 3 drơi rơmô, dŏ 5 klăk dong pơkra war. Rông hlô mơnong jai hrơi hơmâo, ta pla rok dong kiăng rông rơmô hơđong ƀiă”.

Tơring čar Gia Lai ră anai hơmâo rơbêh 38.500 boh sang anŏ, hơmâo 90% amăng mrô anai lĕ mơnuih ƀôn sang djua ania ƀiă. Amăng 6 blan thun 2023, Sang bruă prăk djru mơnuih mơnm tơring čar Gia Lai hơmâo brơi čan 964 klai prăk hăng rơbêh 25.000 boh sang anŏ, amăng anun sang anŏ djuai ania ƀiă rơbêh 13.000 boh sang anŏ, mrô prăk čan giăm 500 klai prăk, hơmâo giăm 52% mrô prăk brơi čan. Giăm 1000 boh sang anŏ hơmâo djru 50 klai prăk pơplih bruă mă, lŏn dŏ, lŏn ngă hmua hăng lŏn pơdong sang...Mrô prăk čan djru ba hơdôm boh sang anŏ rin, giăm rin hăng mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă ƀơi Gia Lai pơsir hĭ hơdôm tơlơi tơnap tap amăng tơlơi hơdip, pơđĭ kyar bơwih ƀong, pơđĭ kyar tơlơi hơdip hăng tơbiă đuăi mơ̆ng ƀun rin hơđong kơjăp. Ơi Đinh Văn Nghĩa - Kơ-iăng khua Sang bruă prăk djru mơnuih mơnam tơring čar Gia Lai brơi thâo:

“Ră anai hơdôm jơlan hơdră brơi čan djru mơnuih tơnap tap hăng mơnuih rin ƀun, mơnuih hơmâo kơnuk kơna djru ba dŏng yua sang bruă prăk lăi pơthâo jing djru tơring čar ngă bruă dêh čar pơtrun kơ pơhrŏ trun sang anŏ rin hơđong, man pơdong plơi pla phrâo, pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơnuih mơnam kual mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă hăng čư̆ siăng. Mơ̆ng mrô prăk hơmâo djru kơ mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă huăi mlâo, huăi hŭi dong tah, khin pơmin, khin ngă, thâo mă prăk bơwih ƀong, lu sang anŏ djuai ƀiă hrưn đĭ, huăi rin rơpa dong tah”.

Ƀơi Dak Nông, tơdơi kơ 20 thun ngă tui Tơlơi pơtrun 78 thun 2002 mơ̆ng Kơnuk kơna kơ prăk brơi čan djru ană plơi bơwih ƀong hơmâo ƀơi abih bang plơi pla pơ kual ataih, kual asuek laih, djru ba lu sang anŏ rin hơmâo prăk bơwih ƀong, hơdip hơđong ƀiă. Ră anai, Sang bruă prăk djru mơnuih tơnap tap tơring čar Dak Nông glăk brơi čan kơ 18 jơlan hơdră djru čan prăk, hăng mrô prăk brơi čan rơbêh 3.500 klai prăk. Mơ̆ng mrô prăk anai, sang anŏ rin hăng sang anŏ pơkŏn hơmâo prăk tuh pơ alin, pơđĭ kyar bơwih ƀong, hrưn đĭ tơbiă anăn ƀun rin hơđong kơjăp. Truh ră anai, mrô sang anŏ rin ƀơi tơring čar Dak Nông dŏ kơnong kơ 11%. Mơ̆ng sa boh tơring čar tơnap tap, Dak Nông tơbiă đuăi laih mơ̆ng grup tơring čar rin, kaih đĭ kyar.