VOV4.Jarai - Pla phun kơbuă rông hlăt jing tơlơi bơwih ƀong phrâo amăng bruă pla kyâo, rông hlô mơng lu neh met wa ƀơi tơring glông Dak GLong, tơring čar Dak Nông. Hăng ayuh hyiăng lŏn adai ƀơi anai rơ-ơ̆, hơdôm blah đang kơphê tha ƀu mơboh lĕ neh met wa čuh sur pơkra ming lŏn pioh pla phun kơbuă rông hlăt suai mrai, hơmâo prăk lu biă. Phun kơbuă lĕ phun pla ba glăi lu prăk kăk kơ neh met wa ƀơi anai.

Hơdôm thun giăm anai, kơphê thun nua, tiu djai rơrŭ yua hlăt kman ƀong phun pla, jing ngă sang anŏ ayong Phạm Văn Hiệp ƀơi thôn Dak Lang, să Quảng Khê ƀu hơmâo prăk đơi dong tah. Amăng ha wơ̆t nao pơ tơring Lâm Đồng čuă kơnung djuai, ƀuh ană plơi ƀơi anai pla kơbuă rông hlăt klă, hơmâo prăk biă. Anun jing ayong Hiệp pơplih hơdôm blah đang kơphê tha hơdai pla phun kơbuă hơmâo than prong. Tơdơi kơ 4 thun pla, phun kơbuă čăt hiam, hơmâo lu hla, laih anun hơmâo ƀing rông hlăt blơi pơmă yua. Ƀuh anŏ tŭ yua tui anun, ayong Hiệp mă rơbêh 1 ektar đang kơphê hơdai pla phun kơbuă čem hlăt.

Ayong Hiệp brơi thâo, pla kơbuă rông hlăt suai mrai hơmâo prăk lu hloh kơ phun pla pơkŏn. Blung a sang anŏ ñu pơkra sang rông hlăt năng ai 50m2 đôč, truh ră anai hơmâo pok prong sang rông hlăt giăm 250m2.

“Hlâo adih kâo pla kơphê lăng hơmâo prăk aset đôc, lơ̆m anun kơphê rơgêh dong, jing kâo hơdai pla phun kơbuă soh. Kâo lăng pla kơbuă hơmâo prăk lu 2 wơ̆t hmu hăng  ngă kơphê. Blung a kâo rông 2 kơthung hlăt ngă djuai, truh ră anai kâo hơmâo rông lu truh 20 kơthung laih rim blan. Kâo lăng phun kơbuă thun anai hiam mơn, bruă rông hlăt suai mrai hơmâo prăk lu biă. Ră anai amăng plơi hơmâo hơdôm pluh boh sang anŏ hla tui ngă”.

Sang rông hlăt mơng sang anŏ ayong Phạm Văn Hiệp.

Tui anun mơn, mơng hrơi pla kơbuă, rông hlăt suai mrai, rim blan sang anŏ amai Hồ Thị Thảo, thôn 8, să Quảng Khê ăt pơhrui glăi rơbêh 33 klăk prăk. amai Thảo brơi thâo, ră anai sang anŏ ñu mă rơbêh 4 ektar đang kơphê, đang boh troh jing pla phun kơbuă rông hlăt dong yơh. Pla kơphê, tiu lĕ rơnuč thun kah mơng pĕ pơhrui, bơ pla phun kơbuă lĕ hơmâo pơhrui na nao mơtăm, biă ñu lĕ hlăt suai mrai hơmâo hơdôm hơpă lĕ ƀing hyu mơdrô nao blơi hơdôm anun.

“Hlâo adih kâo pla phun boh troh, giong anun ngă kơphê samơ̆ ăt amuaih pla phun kơbuă mơn yua pla amuñ, huăi hrŏ prăk pla đơi ôh. Kâo lăng phun kơbuă tañ hơmâo prăk, hơmâo đơ aset ôh dưi pĕ sĭ baih, pĕ nao pĕ rai mơ-ai mơtăm yơh, hlơi hlơi lêng dưi pla soh. Rông hlăt ƀơi anai hơmâo biă, yua dah adai rơ-ơ̆. Kâo yap lăng mrai hlăt sĭ hơmâo 120.000 prăk/kg, amăng 4 ektar đang kơbuă, rim thun kah hĭ prăk rông, dŏ glăi rơbêh 400 klăk prăk. Tơdah neh met wa kiăng pla kơbuă lĕ pla yơh, anăm bơngơ̆t kơ anih ba sĭ ôh yua hơmâo lu mơnuih blơi biă”.

Đang phun kơbuă mơng sang anŏ amai Hồ Thị Thảo (gah hnuă)

Ră anai, ƀơi să Quảng Khê hơmâo 157 boh sang anŏ laih mă 100 ektar đang hmua pioh pla phun kơbuă rông hlăt. Amăng anun pơƀut lu ƀơi thôn 8, thôn 7, thôn 3, plơi Dăk Lay hăng plơi Tân Tiến, rim boh plơi neh met wa pla mơng 20 truh 30 ektar. Hrŏm hăng anun, lu sang anŏ pơkra ming lŏn ƀu hiam pioh pla phun kơbuă pĕ hla, sĭ kơ hơdôm sang anŏ rông hlăt ƀơi anai.

Ơi Phạm Văn Duẩn, Khua Jơnum min mơnuih ƀon sang să Quảng Khê brơi thâo, pơhmu hăng djuai phun pơkŏn kah hăng kơphê, tiu, boh troh lĕ prăk tuh pơ alin blung a huăi lu ôh. Hrŏm hăng anun, gơnam rông hlăt amuñ mơn, blơi rơgêh, djuai hlăt, djuai phun hơmâo anom bruă ngă hmua djru ba mơn, pơtô ba mơn yua hnun bruă rông hlăt jing amuñ biă. Kiăng neh met wa gir pla kơbuă rông hlăt, tơring glông glăk pơtruh nao rai hăng anom bơwih ƀong đah mơng djru prăk rông, pla, blơi gơnam kiăng neh met wa hơđong bruă bơwih ƀong.

“Amăng 3 thun giăm anai, phun kơbuă djru kơ lu sang anŏ mơng să Quảng Khê hơđong pơđĭ kyar bơwih ƀong laih anun hơmâo lu sang anŏ hrưn đĭ tơbiă anăn mơng sang anŏ rin yua hơmâo jơlan bơwih ƀong klă hăng bruă pla kơbuă rông hlăt. Hăng giăm 14.000 ektar lŏn pioh lui soh hăng giăm 10.000 ektar lŏn pioh ngă hmua, tơring glông ƀuh bruă pơđĭ kyar pla kơbuă rông hlăt amra djru ană plơi dưi pơđĭ kyar bơwih ƀong hăng jak iâu mơnuih mă bruă amăng plơi pla. Laih dong, Anom bruă djru boh thâo kĭ thuâ̆t mơng tơring glông ăt djru ba plơi pla ƀơi lu anih pơtô hrăm bruă pla kơbuă rông hlăt”.

Bruă pơblih pơjeh djuai phun pla pơhrua pla phun kơbuă amăng đang kơphê tha laih pơ să Quảng Khê, tơring glông Dak Glong, tơring čar Dak Nông lĕ hơmâo boh tŭ yua sit nik. Tơlơi bơ ră ruai hăng ơi Mai Văn Tùng, Khua anom bruă Nga hmua hăng Pơđĭ kyar plơi pla tơring glông Dak Glong lăi nao kơ boh tŭ yua anun, pơblih pơjeh phun pla, kiăng hơmâo anih sĭ mơdrô lăi pơthâo rơđah anăp ngă bruă mơ̆ng tơring glông anai.

-Rơkâo kơ ih brơi thâo hơdôm tơlơi pơblih phrâo phun pla mơ̆ng tơring glông Dak Glong anăp nao kiăng hơmâo nua hloh gơnam sĭ mơdrô đang hmua ?

-Ơi Mai Văn Tùng: Tơring glông Dak Glong hơmâo đơ đam ngă hmua pla kơphê năng ai truh 17 rơbâo ha. Thun blan rơgao, bruă ngă hmua pla kơphê ƀu tŭ yua đơi ôh, rơnoh trun ƀu hơđong anun yơh tơring glông pơblih hơdră ngă hmua pla pơjing, pơblih đơ đam phun kơphê tha laih, ƀu boh ôh, pla phun pla pơkŏn kah hăng boh troh, phun boh kơbuă rông hlăt mrai. Hrom hăng anun, hơdôm hmua pla tiu djai hĭ ăt pơblih pla phun kơbuă hăng pla anăm pơtam, hơbơi pơtơi, hơmâo pơhrui glăi lu hloh hăng hlâo. Ră anai đơ đam phun boh kơbuă amăng tơring glông hơmâo pla truh 353 ha, boh troh pơkŏn 1.800 ha, pĕ pơhrui ƀuh hơđong mơ̆n.

Bruă pla phun boh pơjeh phrâo, hơmâo Anom bruă Ngă hmua hăng Pơđĭ kyar plơi pla djru pơtô brơi hơdră pla pơjing laih anun anom bruă pla pơjing mơ̆ng tơring čar djru pơtô brơi ruah pơjeh pla tŭ yua, dua lĕ ngă tui boh thâo phrâo ia rơgơi, klâo lĕ pơkra hơbô̆ bruă lông ngă hlâo ƀuh tŭ yua brơi pơlar tui. Truh ră anai, đang boh troh, phun boh kơbuă, hơdôm pơjeh djuai ƀiă hrơi kah hăng añăm pơtam, hơbơi pơtơi ñu djơ̆ hăng kual lŏn mơnai, glai klô ayuh hyiăng amăng tơring glông Dak Glong.

-Hnun hă, rơkâo kơ ih brơi thâo dơ̆ng amăng bruă pơblih pơjeh djuai phun pla ră anai ƀơi tơring glông anŏ tŭ yua tong ten biă hiư̆m pă?

-Ơi Mai Văn Tùng: Ră anai hăng hơdôm hơbô̆ bruă phrâo pla phun boh kơbuă rông hlăt suai mrai, pla boh sầu riêng ƀudah pla phun pla ƀiă blan kah hăng añăm pơtam, hơbơi pơtơi, boh troh lĕ tŭ yua hloh kơ pla kơphê amăng sa blah đang hlâo kơ anun, rơnoh đĭ hloh mơ̆ng 4-5 wơ̆t. Anai lĕ boh tơhnal ƀuh sa tơlơi mơak. Hăng hơdôm hơbô̆ pla phun kơbuă rông hlăt suai mrai ră anai tŭ yua kơ tơlơi bơwih ƀong huă lu biă mă, pok pơhai ngă tui hăng anih sĭ mơdrô ăt hơđong mơ̆n. Phun kơbuă rông hlăt suai mrai dưi pla amăng đang anet raih daih tơdah pla kơphê, tiu pơhrui glăi ƀiă đơi.

Hăng phun boh kơbuă lĕ dưi mă yua djop anih kah hăng ƀơi hang dơnao rông akan tŭ mơ̆n, kơtuai war pơga lan sang dưi pla plah wah hăng phun boh troh pơkŏn lơ̆m aka ƀu sir. Ta dưi mơ̆n mơneč  mă pla hrom plah wah kiăng pơđĭ kyar klă.

-Bruă pơđĭ kyar tañ djop mơta boh troh, phun boh kơbuă ngă tơnap tap hăng gleh pơmin hiư̆m pă kơ anom bruă wai lăng đang hmua tơring glông amăng bruă djru blơi gơnam mơnuih ƀôn sang sĭ mơdrô?

-Ơi Mai Văn Tùng: Amăng thun blan rơgao, bruă pơđĭ kyar phun pla boh troh pơhrua kơ hơdôm đang kơphê hăng tiu tŭ yua klă mơ̆n. Samơ̆ bruă pơđĭ kyar ha amăng plĕ lu đơi laih anun pơđĭ kyar ƀu hơmâo pơkă hnong, ƀu djơ̆ kah hăng anŏ či kiăng mơ̆ng anom sĭ mơdrô ngă kơ bruă sĭ mơdrô boh troh kah hăng boh ƀơr tơnap tap biă mă. Hăng anăp pơčrâo brơi mơ̆ng anom bruă ƀơi tơring glông, pơtă pơtăn kơ mơnuih ƀôn sang ngă hmua kiăng pơđĭ kyar djơ̆ tơlơi pơkă hlâo, pơđĭ kyar lir hơbit hăng lu anom bruă sĭ mơdrô pô blơi gơnam đang hmua mơnuih ƀôn sang.

Lơ̆m ƀing ta pơtong rơđah anih anom sĭ mơdrô tong ten kah ta mơ̆ng pla. Kah hăng hrơi blan hơmâo klin kheng prong kah hăng ră anai, lu boh troh kơđông hĭ ƀu hơmâo anih ba sĭ mơdrô, ngă tơnap kơ mơnuih ƀôn sang. Gah anom bruă kơhnâo kơhnăk mơ̆ng tơring glông, gơmơi pơtong glăi blung a lĕ pơphun bruă ngă hmua tui hơdră ngă hmua klă, rogoh hnun kah mơnuih ƀôn sang amuñ hơduah ĕp anih sĭ mơdrô laih anun amuñ mơ̆n pơtruh pơ anih blơi boh troh.

Gơmơi djru ană plơi ngă tui hơbô̆ bruă rơgoh djơ̆ hnong VietGap, hơdôm tơhnal pơtrun kơ bruă ngă hmua pơkŏn pioh mơ̆ng anun dưi ĕp anih anom sĭ mơdrô klă hloh, hơmâo bruă ngă hrom pơlir hơbit sĭ mơdrô hơđong kjăp.

-Anom bruă ngă hmua tơring glông hơmâo djru kơ mơnuih ƀôn sang hiư̆m pă amăng bruă ngă hmua pla pơjing ?

-Ơi Mai Văn Tùng: Sa tơlơi phun yôm lĕ ĕp anih sĭ mơdrô, blơi ba boh troh. Ră anai, hơdôm mơta gơnam kah hăng pla phun kơbuă rông hlăt suai mrai lĕ hơmâo hơdôm boh kông ty, anom bruă gơñu ngă hră rơkâo blơi hăng khul ngă ƀong hrom mơ̆ng tơring glông pioh pơphun brơi pla ngă djơ̆ tơhnal pơkă, ƀuăn rơ̆ng laih anun blơi abih gơnam sĭ mơdrô mơ̆ng mơnuih ngă hmua.

Gah tơring glông, anom bruă kơhnâo kơhnâo bruă ngă hmua gơmơi ăt gir djru mơnuih ngă hmua tui hơdră ngă hmua hơdjă rơgoh, kiăng djru mơnuih ngă hmua ngă djơ̆ tŭ mă hră pơsit laih anun rơkâo anom bruă pơ dlông adih ĕp anih sĭ mơdrô, blơi hơđong, rơkâo ĕp anom bruă tuh pơ alin, djru prăk pla, pơjing laih anun kông ty anun hlong blơi pơhrui boh troh mơnuih ngă hmua sĭ glăi. Ngă hrom djop sang bruă mơdrô lir hơbit pla pơjing truh pĕ pơhrui ming pơkra răk pioh, ba nao sĭ mơdrô, djru kơ mơnuih ngă hmua hơmâo anih sĭ mơdrô hơđong na nao.

-Hai, bơni kơ ih hŏ !

Tuấn Anh: Čih - Siu H’Mai-Nay Jek: Pơblang