VOV4.Jarai - Ƀơi anăp bruă hơmâo lu gơnam mơng hmua trun nua, ngă tơnap biă mă kơ neh met wa. Khă hnun, yua hơmâo adai rơ-ơ̆, kual lŏn hiam djơ̆ hăng bruă pla boh troh, lu sang anŏ ƀơi Dak Nông pơplih phun pla pơkŏn, pơkra rai gơnam hiam, klă, sĭ hơmâo nua.

Ơi Lầu A Si, dŏ ƀơi plơi Phú Xuân, să Dăk Nia, plơi prong Gia Nghiã hơmâo rơbêh 36 ektar lŏn đang. Hlâo adih, đang anai ñu pla kơphê, tiu samơ̆ djai rơrŭ, nua kơphê trun mơn, yua anun ƀu ƀong đơi ôh. Ơi Si hơdai pla phun  boh mit thái, pla plah nao phun ƀơr, sâu riêng. Ơi Si brơi thâo, đang boh troh hơmâo wai lăng klă mơn, mơng anun hơmâo boh hiam, nua sĭ đĭ mơn, lu hloh hơdôm wơ̆t pơhmu hăng phun kơphê. Hăng rơbêh 15 ektar đang pla boh mit thái, 1.000 phun ƀơr hăng 5.000 phun sầu riêng pla plah amăng đang tiu, kơphê, rim thun ñu hơmâo pơhrui glăi 5 klai prăk.

“Kâo pơphun pla mơng thun 2000, lơ̆m anun pla plah tiu amăng đang kơphê đôč, bơ pla boh troh lĕ mơng thun 2004. Hơbô̆ bruă pla plah tui anai klă biă. Ră anai, phun kơphê hơmâo ngôm, ƀu mơboh đơi ôh jing hơmâo hmăi mơng phun tiu dong, phun tiu trun nua lĕ hơmâo phun boh troh dong djru brơi, pla gơnam kar hăng tơlŏ kan hơmâo 3 ƀĕ tơkai klă hloh kơ ta pla mă sa djuai phun. Hơbô̆ bruă pla plah phun boh ƀong ăt hơmâo prăk lu mơn, hơmâo 3 klai, bơ hơdôm thun mơboh, nua pơmă lĕ hơmâo truh 5 klai mơtăm”.

Tơdơi kơ phun tiu rơgêh na nao, djai yua kman ƀong, yă Nguyễn Thị Tươi dŏ ƀơi plơi Nghĩa Hòa, să Dăk Nia, plơi prong Gia Nghĩa mă 2 sao lŏn hơdai pla añăm amăng sang mơnil mă yua boh thâo phrâo. Yă Tươi brơi thâo, lăng adai rơ-ơ̆, tui hăng hơdôm boh plơi pla pla añăm ƀơi Lâm Đồng mơn, kâo nao pơ Đà Lạt sem lăng ƀing gơñu pla añăm hla rok hiư̆m pă. Yua kiăo tui tơlơi pơtô ba pla añăm hơdjă, yua hnun hơmâo ƀing hyu mơdrô nao blơi tơl đang hlao.

“Añăm hla rok ƀơi anai kâo lăng čăt hiam biă, lŏn tơnah djơ̆ biă, nua ñu klă mơn. Kâo pla djŏp djuai añăm laih, hơmâo añăm bơi hăng, añăm bơi mih, añăm cải thìa, plôi, get, boh trong mơsăm...arăng kiăng blơi hơget lu lĕ ta pla añăm anun. Rim blan đang pla añăm hơmâo pơhrui glăi năng ai 20 klăk prăk”.

Tui hăng ơi Nguyễn Văn Ban, Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀon sang să Dăk Nia, ră anai să hơmâo rơbêh 1.000 ektar đang boh troh hơmâo mơnuih ngă hmua pla plah amăng đang kơphê, tiu. Neh met wa hơmâo ƀuh 15 hơbô̆ bruă ngă hmua hăng măi mok boh thâo phrâo laih anun hơmâo djă bong 3 anom ngă ƀong hrŏm hăng lu sang anŏ gum pơkra gơnam mơng hmua tui VietGap. Yua pơplih phun pla lăp djơ̆ anun jing tơlơi hơdip mơng neh met wa đĭ tui laih.

“Ƀing gơmơi glăk pơtô ba hơdôm boh plơi pla akŏ pơdong grup ngă ƀong hrŏm, să ngă ƀong hrŏm pla boh troh, mơng anun pơtruh nao rai krăp lăng bruă pla, giong anun ƀuăn pơkra rai gơnam hiam, jơman. Neh met wa hor kơ bruă mă, ĕp djuai phrâo. Ră anai hơmâo lu sang anŏ glăk pla dong mơn phun mắc ca, gơmơi hơmâo pơhiăp tom laih hăng Anom bruă pơsur ngă hmua tơring čar, anom wai lăng anih ngă hmua hăng boh thâo phrâo kiăng djru neh met wa pơplih phun pla khŏm pơhlôm hơmâo djuai phun klă, arăng kiăng blơi. Sa tơlơi gêh gal dong lĕ ƀơi să hơmâo sa boh kông ti glăk ngă hră pơ-ar či tuh pơ alin pơdong sang măi pơkra boh troh, boh kruăi hrĕ, anai jing tơlơi gêh gal kơ bruă ba sĭ gơnam pơ anăp anai”.

Tơlơi čih pơ glông brơi ƀuh bruă pơplih phun pla amăng đang pla kơphê hăng tiu ƀơi să Đắk Nia, plơi prong Gia Nghĩa, tơring čar Dak Nông ba glăi boh tŭ yua tong ten. Mông bơră ruai hăng ơi Nguyễn Văn Chương, Khua anom bruă pơsur ngă hmua tơring čar Dak Nông kơ hơdôm boh tơhnal bơdjơ̆ nao bruă pơplih phun pla, pơhlôm hơđong amăng bruă sĭ mơdrô gơnam đang hmua phrâo pla ƀơi ƀon lan amra rơđah dong kơ tơlơi anai:

- Ih dưi lăi pơthâo mơn kơ bruă pơplih phun pla amăng tơring čar Dak Nông lơ̆m hơdôm gơnam đang hmua pla lu hloh amăng kual glăk trun nua ră anai, ơ ơi ?

- Ơi Nguyễn Văn Chương: Amăng hơdôm thun giăm anai, nua sĭ gơnam đang hmua lăi hrŏm, kơphê, tiu hnun mơn đĭ trun ƀu hmao thâo ngă tơnap tap. Yua anai lĕ hơdôm phun pla yôm hloh amăng tơring čar hăng 130.000 ektar đang pla kơphê hăng giăm rơbêh 30.000 ektar pla phun tiu. Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring čar Dak Nông hơmâo git gai Anom bruă pơsur ngă hmua tơring čar pok pơhai sa, dua hơbô̆ bruă pla pơplah, kah hăng pơplih hĭ phun pla, anun lĕ rŭ hĭ phun kơphê, tiu hơdai nao pla phun pơkŏn dong mơng anun ba glăi prăk pơhrui hơđong, plai ƀiă tơlơi pơglăi sat mơng lơ̆m sĭ mơdrô gơnam tam. Tơlơi anai lĕ kiăng pơđĭ kyar bruă ngă hmua hơđong kjăp dưi bong glăi ayuh hyiăng ƀu klă ngă, mơng anun pơjing kual pla pơplah. Sit biă ñu sa, dua hơbô| bruă mơ̆ anom bruă pơsur ngă hmua pok pơhai pla pơplah hăng pơplih phun pla ba glăi tŭ yua mơ̆ ƀing ta hơmâo ƀuh laih anun lĕ pla pơplah  phun kơphê hăng phun tiu. Laih dong, hơdôm tơlơi gum djru mơng anom bruă pơsur ngă hmua dêh čar, anom bruă pơsur ngă hmua tơring čar Dak Nông hơmâo pok pơhai ngă giăm 100 ektar hmua pla tui anai, mơng anun pơjing rai kual pla pơplah pơƀut ƀơi tơring glông Tuy Đức. Laih dong amăng hơdôm hrơi blan laih rơgao, bruă pơplih hơdai nao pla poplah amăng tơring čar Dak nông hơmâo đing nao pla phun kyâo boh troh, anun phun sầu riêng hăng boh ƀơr hơmâo pla pơplah lu biă mă amăng đang pla kơphê. Yua kơ hơmâo tơlơi gum djru mơng Anom bruă pơsur ngă hmua dêh čar kah hăng gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan truh ră anai Anom bruă pơsur ngă hmua tơring čar hơmâo pok pơhai ngă 30 ektar hmua pla tui anai. Biă mă ñu, hmua pla pơplah phun ƀơr, sầu riêng hơmâo pok prong lu anih. Blung hlâo pơjing rai kual pla pơplah, kual pla phun kyâo tui tơlơi gal, hơdôm đang hmua pla pơplah mut hrŏm. Sa, dua boh sang anŏ anăp nao pơjing kual hơmâo arăng pơsit tui VietGAP.

- Gơnong bruă pơsur ngă hmua hơmâo hơdôm tơlơi gum djru hiưm pă brơi neh met wa ngă hmua amăng tơring čar, ơ ơi ?

- Ơi Nguyễn Văn Chương: Hrŏm hăng bruă pơjing hơbô̆ bruă, djru boh thâo pla pơjing, Anom bruă pơsur ngă hmua ăt pơsit tong sa, dua bruă kiăng kơ gum brơi mơnuih ƀon sang, anun lĕ djru mơnuih ƀon sang ngă tui hơdôm hơnong pokưă amăng boh thâo pla pơjing kiăng kơ djơ̆ hăng tơlơi pơkă gơnam hơdjă. Biă mă ñu ƀing gơmơi đing nao hơdôm gơnam pla pơplah anun lĕ phun kyâo boh troh. Anai lĕ hơdôm đang hmua amra pĕ pơhrui boh troh mơtah mơda, yua anun bruă pơhlôm djơ̆ boh thâo pla pơjing, pơhlôm gơnam hơdjă amăng ngă hmua lĕ tơlơi rơkâo mơ̆ anom bruă kiăng mơnuih ƀon sang ngă tui. Laih dong, kiăng pơhlôm sa gơnam yôm dưi pơlir hơbit amăng sĭ mơdrô, anom bruă pơsur ngă hmua amra djru brơi mơnuih ƀon sang pơjing kual pla phun kyâo tui tơlơi kiăng, kiăo tui grup, kah hăng hơmâo hơdră pơplih kiăng kơ akŏ pơjing anom bơwih ƀong hrŏm mơng anun amuñ amăng bruă sĭ gơnam tam mơng đang hmau.

- Gơnong bruă ngă hmua amra pơlir hiưm pă kiăng kơ neh met wa ngă hmua amuñ ba sĭ mơdrô gơnam đang hmua mơng plơi pla, ơ ơi ?

- Ơi Nguyễn Văn Chương: Ngă tui akŏ bruă pơplih phun pla mơng gơnong bruă ngă hmua kiăng kơ dưi bong glăi ayuh hyiăng ƀu klă ngă, kah hăng hơdôm akŏ bruă hrư̆ đĭ klă dong măi mok pơkra pơjing amăng tơring čar, Dak Nông hơmâo pơjing kual pla gơnam tam. Hăng hơbô̆ bruă pla pơplah mơng anom bruă pơsur ngă hmua amra pok pơhai tui hluai kual. Sit biă ñu, ƀing gơmơi pơjing hơbô̆ bruă pla pơplah phun macca ƀơi tơring glông Tuy Đức, pla pơplah phun kyâo boh troh ƀơi plơi prong Gia Nghĩa hăng tơring glông Đắk Glong, anun lĕ hơdôm hơbô̆ bruă hơmâo akŏ pơjing hlâo. Laih dong, gơnong bruă ngă hmua hơmâo črâo ba lơ̆m pơjing hơdôm kual pla pơplah pơƀut, laih anun gơnong bruă amra pơtô brơi amăng bruă pơkra pơjing dong, sĭ mơdrô gơnam tam rơnoh yôm. Samơ̆ bruă man pơdong hơdôm sang măi pơkra pơjing, sĭ mơdrô, anih dưm gơnam rơ-ơ̆ lĕ kiăng hloh ră anai, tơlơi anai kiăng gơnong bruă ngă hmua tơring čar pok pơhai tañ hloh laih dong kiăo tui blơi mut gơnam mơnuih ƀon sang pla rĭm bơyan. Kiăng kơ amuñ jak iâu tuh pơ alin hăng man pơdong sang măi pơkra pơjing, truh ră anai lu khul grup hơmâo pơlir hăng hơdôm sang măi kah hăng hơdôm anom bruă pơkra pơjing hơmâo măi mok klă hloh kiăng kơ pơkra hơdôm gơnam yôm, amăng anun hơmâo boh sầu riêng hăng ƀơr. Ƀing gơmơi pơsur mơnuih ƀon sang tŭ mă hơdôm tơlơi gal mơng phun pla phun kiăng pơđĭ kyar bruă pla phun kyâo boh troh. Samơ̆ amăng thun blan pla pơjing phun kyâo boh troh kiăng prap lui tong ten hăng pơlir hơbit amăng bơwih ƀong huă. Bruă pơlir hơbit ƀơi anai pơdah rơđah mơng pơlir djop sang anŏ, hăng pơlir hăng hơdôm anih pơkra pơjing  kah hăng anom bruă blơi pơhrui, kiăng kơ pơhlôm hơđong bruă blơi pơhrui gơnam đang hmua mơng neh met wa.

- Hai, bơni kơ ih hŏ

Siu H’Mai- Siu Đoan: Pơblang