Blan 10 thun 2024, Gru grua adôh Then mơ̆ng djuai ania Tày, Nùng, Thái ƀơi Việt Nam hmâo tal hyu pơdah truh pơ̆ mơnuih dêh čar Prang. Anai lĕ tal 2 tơlơi adôh Then truh hăng mơnuih Prang. Tơdơi tal blung a thun 2017, jơlan hơdră tal anai tum pơƀut lu mơnuih thâo tơlơi đưm mơ̆ng Cao Bằng, Lạng Sơn truh pơ̆ Quảng Ninh, hơdôm er adôh Then lu mơta hloh, hmâo anô̆ phara ha jăn mơ̆ng rim kual.

Tơlơi lăi pơthâo ol kơdol pran jua mơ̆ng sa čô mơnuih dêh čar ta dô̆ pơ̆ čar arăng hmư̆ tơdơi kơ pơdah ƀơi Anom bôh thâo đưm Việt Nam, Quận 13, plơi prong jưh jom Paris dêh čar Prang ngă lu mơnuih ƀuh ƀô̆ amăng anih pơdah ƀu tơtlaih mơ̆ng ƀlĕ ia mơta: Anai sit nik sa mông pơdah mơ-ak biă, ñu hmâo ba glăi kơ kâo mưn ƀuh kah hăng dưi pơwot glăi phun akha ană mơnuih - tơlơi mơ̆ kâo ĕp ƀuh amăng ha mơkrah rơnuk thun rơgao. Kâo hơdor tơngiă biă yua kơ tơlơi anun.

Hăng thun tha rơma, sa čô mơnuih hmư̆ adôh Then ol kơdol pran jua lơm ƀuh anih pơpŭ then, gơnam pơdă, bơnga, bôh troh pơdah glăi ƀơi anăp; hmư̆ tơlơi adôh Then, jua gông Tính đĭ trun kah hăng por mơ̆ng glai klô čư̆ siăng Ngŏ Kơdư dêh čar lăng juăt biă, rôk tui glông ataih mơ̆ng lŏn ia truh hăng ia krông Seine, Tháp Eiffel anih Paris ƀơhač bơngač.

Pô thâo adôh suang Triệu Thuỷ Tiên, pô thâo adôh suang Nguyễn Văn Thọ, pô thâo pơčeh tơlơi adôh Nguyễn Văn Bách hăng ƀing thâo tơlơi đưm Tô Đình Hiệu, Chu Văn Minh, Phạm Thị Thảo hăng Trịnh Thị Nguyệt hmâo laih 3 mlăm pơdah ƀơi Nice hăng Paris, gum hrŏm hơdôm bruă bơkơtuai bôh thâo đưm pioh ba truh kơ mơnuih lăng anô̆ yôm phara ha jăn hăng sit nik mơ̆ng gru grua adôh Then mơ̆ng djop djuai ania Tày, Nùng, Thái ƀơi Việt Nam. Ayong Tô Đình Hiệu ruai glăi, ñu ư-ang biă lơm pơdah hơdôm tơlơi adôh Then hmâo anô̆ yôm bôh thâo đưm phara ha jăn mơ̆ng plơi pla Bình Liêu, tơring čar Quảng Ninh.

 “Blung a kâo ƀuh hual kơdual ƀiă yua kơ ƀu thâo mơnuih hmư̆ mưn ƀuh mơn. Tơlơi pơmin khom pơdah hăng abih bang tơlơi kiăng khăp pioh kơ bôh thâo đưm mơ̆ng djuai ania, lơm pĕ gông, adôh đĭ er adôh Then, kâo sit nik mưn ƀuh tơlơi čơkă mă mơ̆ng mơnuih Prang. Blung a gơñu dô̆ kret hmư̆, lơm pơđut tơlơi pơdah mơ̆ng kâo lĕ hmâo wot ia mơta mơ̆ng mơnuih Tày dô̆ čar Prang. Gơñu pơdah pran jua, gơñu ƀu pơmin ôh amra dưi hmư̆ adôh Then ƀơi lŏn ia Prang”.

Tơdơi kơ hmư̆ adôh Then ƀơi lŏn ia Prang, hmâo sa čô mơnuih Prang ĕp glăi Lŏn Việt. Yă (Đô-mi-nis Dơ Mis-cô) Dominique De Miscault, Khua Khul ruah mă bôh hiam Việt Nam ƀơi dêh čar Prang – anom djru phun pioh ba Then “Yak rơgao djop dêh” hmâo nao laih pơ̆ tơring glông Bình Liêu, tơring čar Quảng Ninh. Ñu ruah mă kual lŏn anai ăt yua kơ lăp djă pioh ƀơi anăp tơlơi ruai mơ̆ng ayong Tô Đình Hiệu kơ plơi pla ñu pô. Tal anai, pô čih bôh pia Prang dưi gum hrŏm phiăn ngă yang adôh Then đam ƀơi plơi pla, amăng krah čư̆ siăng glai klô, tui đok adôh tơtar hyu, hmư̆ kơjăp mơ̆ng yă Vi Thị Mè, bôh pơtô adôh Then anai hmâo 114 thun laih:

 “Yua tơlơi pran jua hur har mơ̆ng ƀing gơyut lăi pơthâo kơ bôh thâo đưm, kah hăng hmâo lăi pơthâo hăng kâo ƀơi Nice hăng Paris, ba laih kâo nao. Kâo čang rơmang na nao hơduah ĕp lăng bôh thâo ƀơi djop anih ƀơi rŏng lŏn tơnah hăng mơ-ak lơm dưi nao tơl anih pioh lăng hmư̆. Hơdôm mơnuih thâo tơlơi đưm klă biă, bruă pơdah mơ̆ng gơñu ngă pơhưč pran jua kâo rim mơnit găn rơgao”.

Lăi glăi tơlơi čang rơmang mơ̆ng mơnuih Prang lĕ, amra hmâo dong lu mơnuih khăp kơ bôh thâo đưm thâo truh kơ Then, thâo truh lŏn ƀơi guai dêh čar Ngŏ Kơdư dêh čar, ayong Tô Đình Hiệu, hăng sa čô Khua Anom pôr pơhing – Bôh thâo đưm tơring glông Bình Liêu, tơring čar Quảng Ninh lăi pơthâo, anun ăt lĕ tơlơi gir run mơ̆ng Bình Liêu lu thun rơgao. Mơ̆ng “ia phun” anih plơi pla, Then dưi ba mut pơtô ƀơi sang hră anih hrăm, pơjing hơdôm khul grŭp tui jơlan gah pơgang hăng ngă tui gru grua bôh thâo phiăn juăt đưm. Hmâo laih hơdôm mông Jơnum ngui adôh Then pĕ gông Tính rim tal, hơdôm mông jơnum ngui bôh thâo đưm ƀơi anih mơ̆ tơlơi adôh Then djuai ania Tày djru hrŏm amăng tơlơi adôh djuai ania Dao, Sán Chỉ...

Tơring glông Bình Liêu ăt hmâo ngă giong laih Akô̆ bruă, pơphun jơnum bơkơtuai bôh thâo phrâo “Pơgang hăng ngă tui tơlơi adôh Then amăng mông pơđĭ kyar tuai čuă lăng plơi pla”, lăng bruă djru tuai čuă lăng plơi pla lĕ sa bruă mă, jơlan pơsir rơđah pioh Then “tar hyu ataih” hloh. Pô thâo tơlơi đưm Hoàng Thị Viên (ƀơi tơring kual Bình Liêu, tơring glông Bình Liêu) ră anai giăm truh 70 thun ăt pơtô adôh then klă mơn hăng gum hrŏm pơdah ƀơi hơdôm tal jơnum ngui, jơlan hơdră bơkơtuai adôh suang amăng hăng gah rơgiao kơ tơring čar Quảng Ninh lăi pơthâo:

 “Tuai čuă ngui mơ̆ng lu anih anom rai pơ̆ Bình Liêu, rơkâo ƀing gơmơi pơdah hơdôm tơlơi adôh then, ƀing gơmơi adôh abih then đưm, then phrâo, djop mơnuih lăng hmư̆ hor biă. Ƀing čơđai ăt lăi mơn: Ih pơtô brơi kơ gơmơi đa, ƀing gơmơi hor biă hơdôm er adôh anai”.

Ră anai, Bình Liêu glăk djă pioh 12 Khul adôh Then, pĕ gông Tính ƀơi 6 bôh să, tơring kual; ăt kah hăng phrâo lăi pơthâo Khul bôh thâo đưm djop djuai ania tơring glông Bình Liêu, amăng anun hmâo wot grŭp adôh suang djuai ania Tày. Khul hmâo lông lăng lu mlăm adôh suang amăng anun hmâo adôh Then, pơdah băn ao đưm, pơdah gơnam ƀong huă... ƀơi hơdôm homestay djru kơ tuai hyu čuă ngui. Then Tày Bình Liêu mơ̆ng plơi pla truh pơ̆ plơi prong bơngač rơđah, ră anai tuai čuă ngui mơ̆ng djop anih hơduah ĕp pơ̆ anih anom anai, pơhrua pô amăng gru grua, hrŏm hăng tơlơi mưn ƀuh hơdôm gru bôh thâo đưm Việt Nam phara ha jăn amăng krah glai kyâo quế, glai kyâo hồi./.