VOV4.Jarai - Ră anai, ƀơi 2 boh tơring čar Kontum hăng Gialai hơmâo laih hơdôm rơbâo ektar hmua pla phun plum ƀuh kman peñ hla yua virus hăng bơbrŭ akha. Ƀơi anăp kơ tơlơi anai, gong gai hăng gơnong bruă ngă hmua 2 boh tơring čar hơmâo gơgrong ngă tui hơdôm hơdră kiăng pruih jrao pơdjai kman, pơgăn hŭi kman lar hyu pơkŏn dong.

Ƀơi tơring čar Kontum hơmâo abih bang rơbêh 650 ektar hmua pla phun plum ƀơi 6 boh tơring glông, plơi prong, anun lĕ Sa Thầy, Đắk Tô, Kon Plông, Kon Rẫy, Ngọc Hồi hăng plơi prong Kontum ƀuh kman ngă peñ hla yua virus hăng bơbrŭ akha. Sang anŏ ayong Đỗ Văn Tuấn, dŏ ƀơi ƀut plơi 6, să Tân Lập, tơring glông Kon Rẫy pla rơbêh 1 ektar hmua pla plum. Giăm anai amăng hmua pla plum sang anŏ ayong Tuấn ƀuh lu phun plum kman ƀong peñ hla hăng bơbrŭ akha. Ayong Tuấn brơi thâo, sang anŏ ñu hơmâo ngă tui tơlơi pơtă mơng Anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring glông, rŭ pơrai hĭ hơdôm anih ƀuh peñ hla mah amra ngă rơngiă lu yua thun anai ƀu dưi pla glăi dong tah ƀơi hơdôm anih hơmâo kman ƀong.

“Hơdôm phun kman ƀong rŭ hĭ abih mơ̆ ƀu thâo ngă hiưm pă dong tah. Ƀu dưi pơgang hĭ lơi. Ră anai hơjan lu tơdah pla glăi dong amra ngă bơbrŭ hĭ abih gor plum”.

Hơdôm phun plum peñ hla yua virus ngă

Ƀơi tơring glông Kon Rẫy, tơring čar Kontum kman ƀong peñ hla yua virus hăng bơbrŭ akha ƀơi phun plum lu hloh ƀơi 2 boh să anun lĕ Tân Lập, Đắk Ruồng hăng abih tih rơbêh 160 ektar, kman ƀong mơng 10-20% hmua pla plum. Kiăng kơ pơgăn hĭ kman hŭi lar hyu laih dong bơbeč nao rơbêh 4.100 ektar hmua pla plum kơ mơnuih ƀon sang amăng tơring glông, gong gai hăng gơnong bruă ngă hmua tơring glông Kon Rẫy pơtrut kơtang bruă pơtô pơblang, pơsur mơnuih ƀon sang ngă tui kjăp kiăng kơ pruih pơdjai hĭ kman ƀong peñ hla yua virus hăng bơbrŭ akha ƀơi phun plum. Ơi Nay Y Khánh, Kơ-iăng khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan tơring glông Kon Rẫy brơi thâo:

“Pơtô pơblang, pơtrut pơsur mơnuih ƀon sang rŭ pơrai hĭ ƀudah dor dơlăm amăng lŏn. Pơsur mơnuih ƀon sang pơplih pơjeh phrâo hăng blơi gor plum ƀơi hơdôm anih anom hơmâo hră pơsit huăi hơmâo kman”.

Hrŏm hăng bruă rŭ pơrai hĭ, ƀơi hơdôm tơring glông, plơi prong amăng tơring čar Kontum đang hmua pla plum ƀuh kman ƀong peñ hla yua virus anun lĕ Sa Thầy, Đắk Tô, Kon Plông, Kon Rẫy, Ngọc Hồi, plơi prong Kontum, gơnong bruă ngă hmua hăng mơnuih ƀon sang ăt pơphun pruih ia jrao pơdjai arŏng kô̆ kiăng pơgăn hŭi ngă lar hyu kman. Sui pơ anăp dong, gong gai hơdôm tơring glông, plơi prong hơmâo akŏ bruă tong ten hăng hơdôm đang hmua abih tih rơbêh 650 ektar pla plum ƀuh kman ƀong peñ hla yua virus hăng bơbrŭ akha. Ơi Nguyễn Văn Thuỷ, Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông Kon Rẫy brơi thâo tơring glông pơkă amra ƀu brơi lar hyu kman ƀơi phun plum amăng bơyan tơdơi dong.

“Kiăng kơ pơsir hĭ huăi ƀuh kman ƀong ƀơi phun plum, mơng anun huăi ngă rơngiă prăk pơhrui kơ mơnuih ƀon sang, pơtă pơtăn mơnuih ƀon sang tơdah pla glăi plum anăm pla glăi gor hơđăp ôh. Tui tơlơi črâo trun mơng tơring glông git gai ngă tui hơdră pơplih phun pla amăng sa, dua bơyan pơ anăp dong. Tơdơi anun kah mơng pla glăi phun plum tơdah ngă tui anun kah huăi ƀuh kman ƀong peñ hla”.

Phrâo anai, Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar Kontum hơmâo hră pơtrun kơ bruă pok pơhai hơdôm hơdră amăng pơgang kman ƀong peñ hla plum ƀơi tơring glông Sa Thầy. Tui anun, Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring čar anai git gai Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông Sa Thầy pơphun pel ĕp rơđah yua hơget ngă phun plum peñ hla hăng lar hyu lu đang hmua amăng să Mô Rai; tañ pơƀut mơnuih amăng să djru pơgang hĭ, pơtô brơi mơnuih ƀon sang ngă tui hơdôm hơdră kiăng pơgang kman ƀong peñ hla plum. Jao gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan pel ĕp rơđah yua hơget hơmâo kman ƀong peñ hla plum. Pơkiăo nao mơnuih nao mă bruă amăng tơring glông Sa Thầy kiăng kơ gum hrŏm, črâo ba, djru pok pơhai hơdôm hơdră pơgang kman ƀong peñ hla plum. Ơi Đoàn Năng Rường, Kơ-iăng khua anom bruă ngă hmau hăng wai pơgang phun pla tơring čar Kontum brơi thâo:

“Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan hơmâo git gai hăng črâo ba hơdôm ƀon lan pruih ia jrao pơdjai kman peñ hla plum. Pơtô brơi neh met wa hăng hmua pla ƀuh kman rơbêh 70% khŏm rŭ pơrai hĭ hăng hơdai nao pla phun pơkŏn dong. Hăng hmua pla ƀuh kman mơng 30-70% rŭ pơrai hơdôm phun kman ƀong laih dong pla glăi pơplah. Hăng hmua mơ̆ 30% pơ gŭ rŭ hĭ đôč ƀu kiăng pla pơplah. Kiăng kơ pơgang hĭ kman pơ anăp dong rĭm boh sang anŏ pla plum kiăng pla plum amăng hơdôm đang hmua brơi gah ƀrô kiăng kơ hơmâo gor plum pla amăng bơyan tơdơi dong”.

Hơdôm phun plum peñ hla yua virus khŏm rŭ pơrai hĭ

Bơ ƀơi tơring čar Gialai lĕ tơring čar ha guai hăng tơring čar Kontum, ăt glăk dong ƀơi anăp kơ tơlơi tơnap yua kman peñ hla plum hơđuh đĭ kơtang. Tui lăi pơthâo mơng anom bruă ngă hmua hăng wai pơgang phun pla tơring čar Gialai, tơring čar hơmâo laih rơbêh 1.000 ektar hmua pla plum ƀuh kman peñ hla, lu hloh ƀơi tơring glông An Khê, Ia Pa, Krông Pa. Kman peñ hla plum, ngă hơbơi plum aset tơpung, rŭ pơhrui amăng bơyan thun 2021 ƀiă tui. Bơyan anai, kơnong ƀơi tơring glông Krông Pa pla giăm 20.000 ektar, samơ̆ hmua pla plum amăng đơ đam să lêng kơ ƀuh kman peñ hla, him lăng amra lar hyu kơtang, kơnong să Čư̆ Ngọc hơmâo rơbêh 1.300 ektar hmua pla plum samơ̆ truh pơ 50% ƀuh kman ƀong peñ hla.

Ƀơi anăp kơ bruă kman peñ hla hơđut đĭ kơtang, anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Gialai ăt hơmâo tơlơi pơtrun kiăng kơ git gai, pơtô brơi hơdôm hơdră kiăng pơgang hĭ kman peñ hla, ƀu brơi lar hyu djop đang hmua, ngă hrŏ trun plum rŭ pơhrui kơ mơnuih ƀon sang. Tui hăng jŭ yap mơng gơnong bruă bơdjơ̆ nao, ba truh kơ bruă lar hyu kman peñ hla lĕ yua mơnuih ƀon sang juăt pla glăi gor plum hơđăp. Yua anun hơdôm plơi pla pơhŭi mơnuih ƀon sang anăm pla pơjeh plum HL-S11, hơdai nao pla pơjeh KM94 anai lĕ pơjeh hiam dưi pơgang hĭ kman. Hrŏm hăng anun, pơsur mơnuih ƀon sang pơplih hơdôm hmua ƀuh kman ƀong kơtang hơdai nao pla phun pơkŏn dong sui ƀiă biă mă ñu 1 thun kiăng kơ pơgang hĭ abih kman hơđăp kah mơng pla glăi phun plum. Lơ̆m ƀuh arŏng kô̆ ƀơi hla plum khŏm guang dar pruih ia jrao kiăng kơ pơdjai hĭ arŏng aroač ngă lar hyu kman, huăi lar hyu hơdôm hmua pla plum pơplah bơyan. Hăng hơdôm plum pla amăng bơyan phun kiăng pruih ia jrao pơdjai arŏng aroač hlâo kơ rŭ, pơƀut gor, pơrai hĭ tơdah hmua ƀuh lu kman ƀong đơi.

Siu Đoan: Pơblang