VOV4.Jarai - Jơnum prong Ping gah đơ đam dêh ]ar tal 12 pơdah laih pran pơsit pơdo\ng Ping gah klă hiam, kơja\p kơtang; ngă tui pran kơtang abih bang m[s, pơtrut kơtang abih bang hăng ha amăng ple\ bruă pơplih phrâo, ta` ngă brơi Việt Nam jing lon ia mă bruă tui jơlan gah phrâo rơnuk anai. Hơdôm tơlơi hơge\t pơ phun amăng Jơnum prong anai brơi [ing ta ]ang rơmang, lon ia sit `u amra yak rơgao tơnap tap, tơlơi lông mơng rơnuk mu\t hrom anai.

            Bruă jơnum prong tal 12 mơng Ping gah dêh ]ar ta le\ sa Jơnum prong mơ\ mơng hră ]ih bruă jơnum truh kơ bruă ruah mơnuih apăn bruă leng kơ dưi prăp lui to\ng ten, kơja\p, dưi ngă tui tơpă hăng bôh thâo mơng khul gru\p dlông hloh. Khă bruă Jơnum dưi ]ih pơkra to\ng ten, dưi ba tơbiă mă tơlơi gum pơhiăp amăng gru\p, 34 tơlơi ]ih gum lăi amăng sang rung. Yă Hà Thị Nga, Kơ-iăng Khoa git gai Ping gah tơring ]ar Lào Cai brơi thâo: {ơi hơdôm gru\p bơkơtoai, khoa pơ ala gum pơhiăp lu biă, biă `u hơdră bruă, tơlơi pơkă kơ hơdră bruă [ơi kual neh wa [un rin, neh wa djuai ania [ia\ hăng kual goai dêh ]ar, amăng anun hmâo hơdôm kual hmâo hrom tơlơi hru\p kah hăng Lào Cai [ing gơmơi. {ing gơmơi le\ khoa pơ ala rai mơng plơi pla kual ]ư\ siăng, samơ\ amra dưi lăi tơlơi bơkơtoai Jơnum prong le\ tơhnal pioh [ing gơmơi ngă tui tơlơi tơpă mơng pô.”

            Jơnum prong tal 12 pel e\p laih hơdôm hră ]ih yôm phăn, amăng anun pơsit 6 bruă mă phun kiăng pơsit jơlan gah kơ tơlơi đ^ kyar lon ia pơ\ anăp anai. Amăng anun khom gir run, gơgrong kho\p pơdo\ng pơkra Ping gah, hrưn đ^ kơdo\ng tơlơi [u klă amăng Ping gah, ngă brơi Ping gah ta sit nik klă hiam, kơja\p kơtang, hơkru\ đ^ kơja\p tơlơi đăo gơnang mơng m[s pioh kơ Ping gah. Pơsit yôm bruă pơdo\ng Ping gah, ơi Ngô Thanh Danh, Kơ-iăng Khoa git gai Ping gah tơring ]ar Daknông lăi le\: “Ping gah ăt khin hơtai pơsit mơn hơdôm tơlơi akă dưi ngă [ơi abih bang bruă, biă `u bruă pơdo\ng Ping gah. Yôm hloh le\ amăng bruă ngă tui Tơlơi pơtrun pơsit mrô 4 mơng Ping gah phrâo rơgao, hmâo hơdôm tơlơi [ing ta ba tơbiă samơ\ ngă tui akă giong, yua anun khom dưi pơtrut kơtang lu hloh dơng. Hơdôm tơlơi pơtrun pơsit Jơnum prong tal anai dưi pơsit abih bang, biă `u gleng nao bruă pơtom hiăp, pơgang lon ia rơnuk rơnoa plơi pla, pơdo\ng Ping gah.”

            Bơ\ gah mơnuih apăn bruă, Jơnum prong tal 12 dưi pơsit le\ Jơnum prong mơng tơlơi jao bruă, mơng tơlơi tu\ mă, tơhnal na nao. Hrom hăng anun sa rơnuk wai lăng Ping gah hmâo tơlơi găn gao, pran gơgrong le\ hơdôm mơnuih hlăk ai dưi lông, pơhra\m drơi amăng tơlơi hơd^p mơda, amra jing phun than tu\ mă bruă mơng mơnuih nao hlâo pơgi kơdih anai. Mrô mơnuih hlăk ai apăn bruă, mơnuih apăn bruă đah kơmơi tal 12 lu hloh bơhmu hăng tal hlâo. Ơi Nguyễn Đức Hà, Khoa Gru\p pơ phun bruă Ping gah dêh ]ar ta bơhmu tu nao: “Mrô mơnuih hlăk ai, đah kơmơi apăn bruă hmâo 10%, lu hloh Jơnum prong tal 11 le\ 1,8%. Mrô mơnuih apăn bruă Gru\p git gai Ping gah, mrô mơnuih [ia\ hloh kơ 50 thun 21%, biă `u mơng 50-60 thun, do# mrô [ia\ le\ rơbêh kơ 60 thun. Tui anun, hơdră pơkă mơnuih apăn bruă Gru\p git gai Ping gah dêh ]ar tal 12 anai pơhlôm biă yơh hmâo 3 hnưr thun to# tui, jing pơhlôm tơlơi tu\ mă na nao amăng tơlơi đ^ kyar mơng gru\p apăn bruă Ping gah lăi hrom.”

            Bruă ruah mơnuih apăn bruă mơng Jơnum prong kah hăng Khoa git gai Ping gah dêh ]ar ta ơi Nguyễn Phú Trọng pơsit le\ “{u dưi tơpă hloh dơng tah”. Yă Phương Thị Thanh, gru\p khoa pơ ala tơring ]ar Bắc Cạn lăi le\, tơlơi pơkă ruah khoa tal anai le\ yak pơplih phrâo tơlơi pơkă gleng nao tơlơi pơtă amăng Ping gah, [u ngă hơdư\ h^ tơlơi tơpă, hrom hăng anun kơtưn pơkă phiăn mơng Ping gah: “Khă Gru\p apăn bruă Ping gah dêh ]ar ta tal 11 prăp lui to\ng laih kơ mơnuih apăn bruă samơ\ amăng tal Jơnum prong, [ing khoa pơ ala ăt hmâo tơlơi dưi ruah mơn hơdôm mơnuih akă dưi mu\t amăng Gru\p apăn bruă Ping gah dêh ]ar lăi pơthâo. Dua le\, tơpă hloh dơng hă mơnuih dưi tơbiă anăn, khă tu\ ư [udah [u tu\ ư ăt dưi ba tơbiă amăng Jơnum prong pơsit lăng mơn brơi tơbiă đuăi hă lui. Anai le\ sa tơlơi tơpă amăng bruă ngă tui tơlơi ruah khoa apăn bruă amăng tal Jơnum prong anai.”

            Pơđut bruă Jơnum prong ăt le\ gru po\k tơbiă hơdôm tơhnal phrâo kơ lon ia. Jơnum prong [u djơ\ kơnong kơ ba tơbiă hơdôm tơhnal pơkă bơwih [ong – mơnuih mơnam rơđah đông kơ rơwang 5 thun pơ\ anăp ôh mơ\, yôm phăn hloh le\ ba tơbiă tơhnal pơkă kơ đ^ kyar lon ia amăng [ia\ thun hăng sui thun, ta` ngă brơi lon ia ta phun `u jing lon ia mă bruă tui jơlan gah phrâo. Rơnuk phrâo ăt kiăng khom đ^ kyar mơn lon ia abih bang, ha amăng ple\ hloh kơ bruă kơđi ]ar, bơwih [ong, bôh thâo đưm, mơnuih mơnam, pơgang lon ia, hơđong plơi pla, pơtom hiăp, khom hmâo tơlơi mu\t hrom sit nik mơng amăng lăm Ping gah ăt kah hăng abih bang mơnuih mơnam. Mơng Tơlơi pơtrun pơsit bruă Jơnum prong hăng mơng glông bruă ruah mơnuih apăn bruă dưi ruah amăng Jơnum prong, ơi Lê Thanh Vân, Khoa gum bruă Jơnum min wai lăng Ngăn drăp mơng Khoa pơ ala m[s ]râo tơbiă 3 bruă yôm phăn khom po\k pơhai mơtam tơdơi kơ Jơnum prong pơđut: “Sa le\ ngă hiưm hơpă dưi pơlar hyu pran jua Jơnum prong hloai tui bruă lăi pơthâo Tơlơi pơtrun pơsit mơng Jơnum prong kiăng lăi pơthâo `u jing pran kơtang mơng abih bang djuai ania pioh tơlơi pơtrun pơsit mu\t amăng tơlơi hơd^p mơda. Dua le\ khom dăp glăi ta` bruă mă, mă yua djơ\ bruă apăn, bruă mă hăng pơ pha mơnuih mă bruă hăng biă `u mơnuih apăn ako#, kiăng po\k pơhai bruă ngă tui Tơlơi pơtrun pơsit ta#o klă. Tlâo le\ ruah mă hơdôm tơlơi hmâo tơhnal ngă phun akha, pơplih kiăng pơlar hyu glông bruă lom po\k pơhai Tơlơi pơtrun pơsit.”

            Jơnum prong tal 12 mơng Ping gah pơ phun amăng mông tơlơi rong lon tơnah hăng amăng kual glăk hmâo hơdôm tơlơi pơplih dleh tơnap, pơhu^ truh tơlơi rơnuk rơnoa, hơđong mơng lu lon ia [ơi rong lon tơnah, amăng anun hmâo tom dêh ]ar Việt Nam. Khă hmâo lu tơlơi lông samơ\ m[s đăo gơnang le\, hăng sa Ping gah kơja\p, djơ\, thâo rơgơi, hơde] hmar hăng pơplih phrâo, ba bruă tu\ yua mơng djuai ania, mơng m[s jing phun hloh le\, s^t `u lon ia ta amra yak rơgao tơlơi tơnap, tơlơi lông mơng rơnuk mu\t hrom.

                                                                                                Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr