VOV4.Jarai - Nao hro\m hăng bruă pơsir brơi bruă “djơ\ bơyan samơ\ nua rơgêh, nua đ^ samơ\ kơphê [u mơboh”, hơdôm pluh ako\ sang ano\ djuai ania [iă [ơi tơring glông Đăk Đoan, Gia Lai ăt gum hro\m ngă kơphê tui hră pơsit UTZ (hră pơsit [ơi ro\ng lo\n tơnah kơ kơphê hơdjă). Hăng jơlan nao anai, mơnuih [on sang plai mơn bơngơ\t kơphê [u mơboh mơ\ dưi s^ kơphê săt hăng nua pơmă 8.500 prăk/kg.

Nao lăng jum dar đang kơphê 1 ektar glăk pe\, ayong Si Môn (tơkeng thun 1987, do\ [ơi plơi Dor 2, tơring glông Đăk Đoa, Gia Lai) ră ruai: “Hơdôm thun giăm anai, kơphê [u mơboh, nua rơgêh na nao mơtăm. Nua kơphê [ơi anih s^ mơdrô aka [u rơgao ôh 7.000 prăk/kg. Kiăng pơđ^ nua gơnam ăt kah hăng ano\ klă mơng kơphê, mơng thun 2018-2019 kâo hăng hơdôm boh sang ano\ plơi Dor 2 gum ngă hăng Anom ngă [ong hro\m hăng Bơwih brơi Lam Anh [ơi plơi Tuơh Ktu, să Glar, kiăng gum k^ hră ngă kơphê tui hră pơsit UTZ. Anai le\ hră pơsit [ơi ro\ng lo\n tơnan kơ kơphê hơdjă, pơhlôm tơlơi suaih pral kơ mơnuih pla hăng pơgang ba ayuh hyiăng lo\n adai amăng mông pơkra kơphê”.

Sang ano\ ayong Wui (plơi Dor 2, să Glar) ăt jing sang ano\ nao hlâo amăng bruă ngă kơphê hơdjă hơđong kơjăp. Sang ano\ `u hơmâo 5 ektar kơphê samơ\ yua kơ[ah prăk, bruă pla pơjing tui gru hơđăp, jing kơphê [u mơboh đơi ôh, [u rơgao kơ 2 tơn pơjeh lơ\m 1 ektar. Mơng anun 2015, ayong Wui pơphun pơkra ming lo\n, ngă tui hơdră pla kơphê hơdjă UTZ kơ abih bang djuai kơphê hơđăp hăng djuai kơphê phrâo TR4, hyu hơduah tơ`a, lăi pơthâo boh thâo ngă kơphê hăng neh met wa amăng kual. Ayong Wui lăi: “Tơlơi pơplih prong hloh mơng mơnuih ngă hmua le\ hơmâo pơtô ba hơdră ngă hmua pơgang ba tơlơi suaih pral, ayuh hyiăng lo\n adai, khut khăt [u mă yua jrao pơdjai rok. Yua hnun mơn đang kơphê hơmâo pơplih mơng [rư\, mơboh lu hloh, ba s^ hơmâo nua hơđong hloh mơn”.

Tui hăng mơnuih [on sang [ơi anai, ngă kơphê tui hơdră UTZ, abih bang bruă pơkra kơphê kiăo tui hơdră ngă hmua hơdjă. Amăng anun, ia jrao pruih phun pla hăng kmơk pruai hoá học hơmâo mă yua aset, kơnong mă yua amăng mông kiăng biă mă đôc\. Khut khăt [u dưi yua jrao pruih rok, pruai lu kmơk pơkra mơng djah djâo amăng bruă pơgang hlăt kman [ong.

Neh met wa [ơi anai brơi thâo: Tơdơi kơ sa thun wai lăng đang kơphê tui hơdră ngă hmua hơdjă, lo\n tơnah hơmâo pơplih mơn, huăi khăng kho\p tui hăng hlâo dong tah, ră anai lo\n `u tơdu, rơkai tui yơh. Phun kơphê ăt kơjăp than mơn, mơboh lu tui mơn laih anun hơdôm boh sang ano\ hơmâo s^ kơphê săt hăng nua 8.500 prăk/kg.

Lơ\m pe\ kơphê, mơnuih ngă hmua amra ruah mă kơphê tơsă c\i ba s^, mrô do\ glăi s^ tui nua [ơi sang s^ mơdrô.

Bơyan thun 2018-2019, ayong Suân (plơi Groi 2, să Glar) pơphun pơkra ming đang kơphê 1,5 ektar mơng sang ano\ `u, amăng anun hơmâo đang kơphê `u sui giăm 20 thun laih. Lui h^ ngă hmua tui mơng hlâo, `u gir hrăm tui boh thâo ngă kopưhê hơdjă hơđong kơjăp. Yua gir tuh pơ alin prăk kăk wai lăng, kơphê hơmâo mơboh lu hăng hiam amăng [rư\ tui rim thun.

Ră anai Anom ngă [ong hro\m Ngă hmua hăng Bơwih brơi Lam Anh hơmâo 19 ding kơna gum ngă hăng 31 boh sang ngă hro\m, hăng đơ đam lo\n pla 70 ektar. Abih bang mrô lo\n anai hơmâo pơkra tui hră pơsit UTZ. Amăng anun 70% ding kơna amăng Anom ngă [ong hro\m anai le\ mơnuih djuai anai Bahnar [ơi 3 boh să Glar, Ia Dơk hăng să Trang mơng tơring glông Đăk Đoa.

Ơi Lê Hữu Anh – Khua anom ngă [ong hro\m Ngă hmua hăng Bơ wih brơi Lam Anh brơi thâo: “Ră anai Anom ngă [ong hro\m hơmâo pơtruh s^ gơnam kơ anom bơwih [ong s^ kơphê kơ tac\ rơngiao, hăng nua hơđong. Him lăng, amăng bơyan anai, mrô kơphê tui UTZ mơng gơmơi amra hơmâo năng ai `u 200 tơn. Anom ngă [ong hro\m ăt pok pơhai pơkra kơphê hơmâo anăn Slar Land coffee, hơmâo [ing ding kơna ruah mă pơjeh kơphê hiam. Blung a gơnam hơmâo ba s^ arăng kiăng biă mă, mrô gơnam ba s^ jai hrơi lu tui”.

Amăng hơdôm thun blung a pơplih hơdră ngă kơphê, sang ano\ hlơi hlơi lêng kơ hro\ trun soh mrô kơphê. Khă hnun, mơng thun tal 2 truh tơdơi anai, kơphê mơboh glăi laih. Ngă hmua hơdjă, lơ\m pe\ le\ ta ruah mă kơphê tơsă ba s^, do\ glăi ta s^ tui nua pơkă [ơi anih s^ mơdrô. Yua kmơk pruai, jrao pruih djơ\ hăng tơlơi pơtô ba, yua hnun kơphê mơboh hloh pơhmu hăng đang kơphê pla kiăo tui đưm.

Ơi Lê Hữu Anh – Khua Anom ngă [ong hro\m Ngă hmua hăng Bơwih brơi Lam Anh nao c\uă đang kơphê mơng [ing go\p.

Yua hơmâo pơkra djơ\ hơdră yua hnun kơphê mơng Anom ngă [ong hro\m Ngă hmua hăng Bơwih brơi Lam Anh hơmâo hră te\p anih pơkra rơđah rơđông. Biă `u, mơnuih [on sang amăng [rư\ pơplih hơdră ngă kơphê tui hơđăp, mă yua jrao pơgang phun pla hăng kmơk pruai tui tơlơi thâo hơdai ngă kơphê hơdjă, hơđong kơjăp, pơhlôm bruă s^ kơ tac\ rơngiao. Ơi Bùi Quang Thoại – Kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih [on sang să Glar pơsit: “Bruă ngă tui tơlơi pơkă ngă hmua mơng blung djru mơnuih [on sang thâo hơdră yua jrao pơgang phun pla djơ\ hrơi kiăng, [u mă yua jrao pruih rok ngă hơ [ak ayuh hyiăng ôh, pơđ^ nua gơnam, pơkra rai pơjeh kơphê hơdjă, pơhlôm djơ\ tơlơi pơkă”.

Siu H’Mai: Pơblang