VOV4.Jarai - Mông bơkơtuai Khua dêh ]ar hăng mơnuih [ôn sang tal 3, pơphun [ơi plơi prong {uôn Ama Thuo#t amăng rơnu] blan 9/2020 hmâo tu\ mă laih tơlơi đing nao pha ra mơng lu neh wa ngă đang hmua kual Dăp Kơdư.

 

Sa amăng mrô hơdôm mơta tơlơi dưi lăi amăng mông bơkơtuai anun le\ ngă hiưm hơpă bruă pla pơkra kơ phê kơjap phik sui thun.

 

Khua pơ ala kơ mơnuih ngă đang hmua pla kơ phê [ơi Dăp Kơdư, ơi Đỗ Quý Toán, [ơi plơi Tân Lập, să Ea Na, tơring glông Krông Ana, tơring ]ar Daklak brơi thâo bruă pla pơkra kơ phê glăk tơnap tap le\ tơlơi nua s^ [ơi rơnoh [ia\ na nao, mơnuih ngă đang hmua pơhrui glăi [u djop pioh mă yua, đa le\ lu\p lăp dong.

 

Lu sang ano# glăk hmâo tơlơi pơmin koh lui phun kơ phê. Samơ\ sa gru nam lăp mơ-ak tui hăng ơi Toán anun le\ phrâo anai Việt Nam hmâo s^ laih kơ phê blung a kơ kual Mi Ko# hăng prăk tuh jia zero.

 

Pok tơbiă tơhnal gal kơ gơnong bruă anai pơdo\ng glăi hăng pơđ^ kyar. Rơgao kơ anun, ơi Đỗ Quý Toán tơ`a kơ Khua dêh ]ar:

           

“Phrâo tom adih anai hmâo s^ mrô kơ phê blung a kơ kual Mi Ko# hăng Tơlơi pơkôl s^ mdrô mơ-ak klă Việt Nam hăng EU hăng rơnoh mă jia 0%.

 

Anai le\ tơhnal gal, pok tơbiă kơ gơnong bruă kơ phê pơkra, biă `u lom amăng mrô 39 anăn păn mơng Việt Nam dưi hmâo EU pơkôl pơgang ba, amăng anun hmâo anăn păn kơ phê {uôn Ama Thuo#t. Anun le\ pran pơtrut prong biă pioh kơtưn đ^ s^ mdrô.

 

Kâo rơkâo tơ`a Khua dêh ]ar, Kơnuk kơna hmâo jơlan gah hơget pioh pơđ^ kyar gơnong bruă kơ phê mơn, pơkra kơ phê hăng s^ kơ phê kơ dêh ]ar ta] rơngiao kơja\p sui thun”.

           

Khua dêh ]ar ta ơi Nguyễn Xuân Phúc hmâo lăi glăi mơtăm hăng hơdôm bôh yôm le\ jơlan gah pơsir hăng pơsit rah jơlan gah kơ gơnong bruă kơ phê Daklak lăi ha jăn, Việt Nam lăi hrom:

           

“Kơ phê le\ gơnam đing nao lu mơng Việt Nam. Kâo lăi hơdôm bruă [ơi yu\ anai kiăng pơđ^ kyar kơ phê kơja\p sui thun: sa le\ pơkă kual ngă đang kơ phê rơđah rơđông; dua le\ khom ngă đang kơ phê klă hloh dong; tlâo le\ gah Kơnuk kơna, Ding jum s^ mdrô, Ding jum đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan dêh ]ar amra pok prong dong hăng hơđong anih anom s^ mdrô; pă le\ pơsir ngăn rơnoh kiăng pla glăi kơ phê; rơma le\ pơkra kơ phê klă hloh dong, pơđ^ tui ano# hiam kơ phê hloh dong”.

           

Kơnong kơ kơ phê [ơi Dăp Kơdư, kơ phê Daklak djă pioh na nao anăn păn yôm hloh kơ mah.

 

{ing ta hmâo sa mơta gơnam pơkra klă hloh, hmâo lu gơnam ba jơlan hlâo ro\ng lo\n tơnah, hrom hăng Brazil hăng sa dua bôh dêh ]ar pơkon đo#].

 

Kơplah wah s^ kơ phê akă pơkra hăng pơkra anai hleh hloh nua pơkă prong biă. Neh wa [ing ta khom tui jơlan gah gum hrom hăng bruă pla le\ nao hrom hăng pơkra, pơkă kual.

 

Pơkă kual [ơi anai le\ pơkă ia, pơkă wot hơdră pơkă kơ phê, hơdôm djuai kơ phê kiăng pơke\ hrom djơ\.

 

Mơng anun pơdo\ng anăn păn kơ phê Việt Nam, kơ phê Daklak, {uôn Ama Thuo#t kiăng klă hloh. Kâo pơmin, hăng hơdôm bruă anai sit `u jơlan gah kơ phê amra pok tơbiă, samơ\ [u djơ\ djop sang, djop mơnuih leng kơ pla kơ phê ôh.

 

Khom hmâo sa hơdră pla pơkra klă hloh, mơnuih ngă đang tơmun brung, đa pla phun [ơr, đa pla phun kơ phê, đa pla phun kơ su. {u djơ\ abih bang leng kơ pla kơ phê sôh thơ tơnap biă.

 

Kâo pơmin hăng hơdôm jơlan gah pơsir tui anun, hrom hăng bôh thâo, hăng tơlơi dưi hăng tơlơi gơgrong pô mơng neh wa sit `u kơ phê Việt Nam amra hmâo anăn păn hmư\ hing hyu djop dêh.

 

Sa amăng hơdôm boh tơhnal hơmâo neh met wa [ơi kual Dap kơdư đing nao amăng jơnum hăng Khua dêh c\ar ta le\ ngă hiưm pă kiăng gơnong bruă kơphê dưi pơđ^ kyar hơđong.

 

Pô mă tơlơi pơhing phrâo hơmâo mông bơră ruai hăng ơi Trịnh Đức Minh, Khua Khul s^ mơdrô kơphê Buôn Ma Thuột kơ sa, dua tơlơi kiăng gơgrong ngă amăng gơnong bruă kơphê Daklak lăi phara, dêh c\ar Việt Nam hnun mơn lơ\m mut hro\m hăng Tơlơi pơkôl s^ mơdrô rơngai rơnuk phrâo.

 

- Kơphê Việt Nam lăi hro\m, Daklak hnun mơn glăk amăng thun blan bưp tơnap tap lơ\m nua s^ mơdrô trun kơtang. Ba truh tơlơi le\ yua hơge\t, [udah anai le\ yua kơphê pe\ pơhrui lu samơ\ arăng blơi mut [iă hă, ơ ơi ?

 

Ơi Trịnh Đức Minh: “Blung hlâo, [ing ta ăt [uh nua s^ mơdrô kơphê đ^ trun tui rơwang thun blan le\ juăt [uh yơh, anai le\ yua lu tơlơi ba truh. Mơ\ yôm phun le\ lơ\m nua kơphê đ^ sa, dua boh dêh c\ar le\ [u wai lăng kjăp bruă mơnuih pla lu đơi.

 

Ră anai nua kơphê trun kơtang le\ blung hlâo yua kơphê pe\ pơhrui lu đơi. Thun anai le\ thun tal 3 kơphê pe\ pơhrui lu đơi, arăng pioh pơđom glăi amăng sang hăng lu dêh c\ar pe\ pơhrui rơgao tơlơi pơkă. Dua dong le\ yua thun anai klin Covid-19 lar hyu yua anun bruă s^ mơdrô ăt bưp tơnap tap.

 

Tlâo le\ tơlơi bơwih [ong huă amăng ro\ng lo\n tơnah tơnap đơi, yua anun bruă blơi mut kơphê hro\ trun kơtang. Hơdôm tơlơi anun [u djơ\ ngă kơ nua kơphê hro\ trun tui ră anai đôc\ ôh mơ\ him lăng amra sui thun pơ anăp dong.

 

- Lơ\m nao jơnum hăng Khul mơnuih ngă hmua pơphun tal 3 [ơi Buôn Ma Thuột blan 9/2020, Khua dêh c\ar ta pơsit kơphê Daklak le\ gơnam yôm lăng kar hăng mah, phun kơphê le\ phun pla yôm hloh samơ\ djop sang ano\ anăm pla kơnong kơphê đôc\ ôh. Anai le\ khua dêh c\ar ta him lăng kiăng lăi nao kơ bruă kơphê pe\ pơhrui lu đơi, hăng anai le\ sa amăng hơdôm bruă kiăng gơnong bruă kơphê kho\m pơsir h^ kiăng hro\ trun đang hmua pla kơphê hă, ơ ơi ?

 

Ơi Trịnh Đức Minh:  Djơ\ laih, ră anai ta kiăng pla hơdư\ glăi mơ\ đing nao ngă hiưm pă brơi asar kơphê hiam hơdjă, anai le\ bruă pơplih yôm phun mơng gơnong bruă kơphê. Tơlơi anai hơmâo pơphun amăng hơdôm thun giăm anai, samơ\ ăt do\ kaih. Truh ră anai đang hmua pla kơphê [ơi dêh c\ar Việt Nam aka [u hro\ trun.

 

Ako\ bruă pơđ^ kyar kơphê Việt Nam hơmâo ju\ yap glăi đang hmua pla kơphê ră anai le\ [u rơgao 600 rơbâo ektar ôh. Samơ\ tui mrô ju\ yap ră anai le\ truh pơ 650 rơbâo ektar, anai le\ mrô ju\ yap lu [iă. Yua anun do\ ngă tơnap tap.

 

Lơ\m hơmâo tơlơi git gai mơng Khua dêh c\ar kơ bruă abih bang mơnuih anăm kơnong pla kơphê đôc\ ôh, anai le\ kiăng lăi nao kơ tơlơi pơm^n kho\m pe\ pơhrui lu hloh, hro\m hăng anun kiăng đing nao ngă hiưm pă brơi kơphê mơboh hiam. Anai le\ jơlan gah mơ\ Khua dêh c\ar ta pơtă dong kiăng gơnong bruă kơphê kho\m ngă.

 

- Hơmâo anom bơwih [ong s^ mơdrô lăi ‘’Lơ\m hơdôm tơlơi pơkôl arăng k^ giong hơdôm anom bruă s^ mơdrô kơphê Việt Nam amra bơkơtưn hăng hơdôm anom bruă pơprong’’ amăng gơnong bruă kơphê. Ih pơm^n hiưm pă kơ tơlơi anai ?

 

Ơi Trịnh Đức Minh: Kiăng lăi nao tong ten dong tui anai, hơdôm tơlơi pơkôl anai sit biă `u le\ ba glăi tơlơi gal kơ gơnong bruă kơphê Việt Nam, biă mă `u le\ kơphê kơ-uă tơpung.

 

Bruă bơkơtưn anai le\ [ing ta kiăng ba hyu kơphê kơ-uă tơpung nao s^ mơdrô hơdôm boh dêh c\ar mơ\ hlâo anun [ing ta aka [u dưi ngă [udah do\ ngă tơnap tap, anai le\ bruă ba hyu s^ pơ kual Mi kô| [udah pơ dêh c\ar Mi arăng rơkâo gơnam s^ mơdrô kho\m hơdjă hiam hloh.

 

Kơphê asar ba s^ pơ kual Mi kô| hăng dêh c\ar Mi lu hloh samơ\ kơphê kơ-uă tơpung lơ\m ba nao s^ pơ hơdôm dêh c\ar anai tơnap tap biă mă, mah rơnoh mă jia gơnam ba nao s^ hơdôm dêh c\ar anai hro\ trun [iă hloh.

 

Samơ\ kiăng ba nao s^ pơ hơdôm dêh c\ar anai hơdôm anom bruă s^ mơdrô amăng dêh c\ar hlâo anun ăt ba hyu mơn, samơ\ ba nao s^ mơdrô dêh c\ar amu` s^ le\ lu hloh. Bơ lơ\m hơdôm tơlơi pơkôl hơdôm dêh c\ar amăng tơlơi pơkôl EVFTA le\ kual Mi kô|, anai le\ kual s^ mơdrô hơmâo arăng pơsit tong ten.

 

Gơnam s^ mơdrô hơmâo arăng pơpha. Ră anai [ing ta kiăng mut hro\m [ing ta kho\m bơkơtưn. Mah wo\t bruă bơkơtưn hăng hơdôm anom bơwih [ong FDI amăng dêh c\ar Việt Nam.

 

Pơhmutu NESTLE anai le\ anăn păn kơphê hơmâo sang măi kơ-uă tơpung kơphê, hlong h^ cafein hăng kơphê tơpung kuar hăng ia pơ-iă [ing gơ`u hơmâo ba s^ pơ kual Mi kô| amăng sui thun laih tơdah [ing ta kiăng ba nao s^ pơ kual Mi kô| [ing ta kho\m bơkơtưn hăng anom bruă anai.

 

- Tui hăng ih hơmâo lăi nao, [ing ta amra [uh bruă mut hro\m hăng hơdôm tơlơi pơkôl s^ mơdrô rơngai rơnuk phrâo anun le\ EVFTA [udah CTPPP, anai le\ bruă bơkơtưn kiăng kơ hơdôm anom bruă dưi pok prong bruă bơwih [ong s^ mơdrô, anai le\ tơlơi bơkơtưn amăng pơkra pơjing, bơ gah bruă s^ mơdrô kơphê asar hiưm pă `u, ơ ơi ?

 

Ơi Trịnh Đức Minh: Hăng kơphê asar sit biă `u hơmâo hơdôm tơlơi pơkôl hă [u\ [ing ta kho\m bơkơtưn hăng hơdôm boh dêh c\ar pla kơphê lu hloh anun le\ Brazil, Indonesia.

 

Bruă mơng [ing ta le\ kiăng hơmâo tơlơi gal hloh le\ kơphê dêh c\ar ta pơkra kơphê kơnong sa nua lăp djơ\ kiăng hơmâo kmlai. {ing ta gir run tui jơlan anun mơng hlâo yơh, anai le\ hơmâo lu ako\ bruă [iă, jơlan hơdră kiăng kơ hro\ trun rơnoh pơkra pơjing kơphê Việt Nam.

 

Ăt kah hăng hơdôm dêh c\ar ră anai, anun le\ Brazil [ing gơ`u pơkra pơjing hăng măi mok phrâo, hăng hơdôm boh thâo măi mok phrâo pơplih pơjeh phrâo kiăng kơ pơhrui glăi kơphê hiam hloh lơ\m anun nua s^ mơdrô trun, mơng anun  arăng amra bơkơtưn kơ asar kơphê hăng dêh c\ar ta lơ\m ba nao s^ pơ hơdôm dêh c\ar kual Mi kô|.

 

- Anih anom s^ mơdrô tac\ rơngiao pok tui tơlơi pơkôl brơi kơphê Việt Nam, bơ bruă s^ mơdrô amăng lo\n ia ta ăt amra pok brơi hơdôm anom bruă pơkra kơphê mơng tac\ rơngiao. Tui ih pơm^n bruă pơplih hơge\t kiăng đing nao amăng bruă s^ mơdrô amăng lo\n ia, kiăng hơdôm anom bơwih [ong s^ mơdrô plai [iă rơngiă h^ anih ba hyu s^ mơdrô amăng dêh c\ar ta?

 

Ơi Trịnh Đức Minh: Bruă s^ mơdrô amăng dêh c\ar sit biă `u [u bơkơtưn lu đơi ôh. Sui thun laih dêh c\ar ta ăt dưi blơi mut kơphê mơng sa, dua boh dêh c\ar samơ\ [iă đôc\.

 

Lu hloh le\ dêh c\ar ta blơi mut kơphê hiam mơ`um jơman kiăng kơ yua pơjing kơphê jơman hloh. Ră anai dêh c\ar ta gir run pơkra pơjing kơphê jơman hloh kiăng plai [iă blơi mut kơphê mơng dêh c\ar tac\ rơngiao.

 

Biă mă `u le\ đing nao ano\ klă hiam kiăng ngă hiưm pă mơnuih mă yua [ơi Việt Nam le\ sa boh dêh c\ar hơmâo lu mơnuih mơ`um mơng pơkra truh pơ mă yua, kiăng dưi mơ`um kơphê jơman samơ\ nua gah [rô.

 

- {ơi anăp kơ tơlơi anai, hơdôm bruă mơ\ gơnong bruă kơphê kiăng ngă, Khul s^ mơdrô kơphê amra ngă hiưm pă ơ ơi?

 

Ơi Trịng Đức Minh: Khul s^ mơdrô kơphê hơdôm thun anai ăt kiăo tui tơlơi pơsit hro\m mơng gơnong bruă kơphê le\ kiăng pơkra klă dong kah hăng lăi pơthâo brơi abih bang mơnuih [uh dêh c\ar Việt Nam [u djơ\ kơnong le\ dêh c\ar pla lu kơphê đôc\ ôh mơ ăt pơkra kơphê jơman mơn.

 

Khul s^ mơdrô hơmâo pok prong dong, ba nao s^ pơ hơdôm dêh c\ar pơdrong asah dong anai le\ kơphê jơman, mơng bruă c\râo ba mơnuih [on sang pơkra kơphê jơman. Pơphun bruă pơplông, jơnum s^ mơdrô kiăng kơphê dưi lăi pơthâo amăng lo\n ia ta hăng dêh c\ar tac\ rơngiao.

 

- Amăng thun blan hơmâo lu tơlơi dưi hăng tơlơi lông tui anun gơnong bruă kơphê, khul s^ mơdrô kơphê hơmâo tơlơi pơtă hơge\t mơn kơ mơnuih ngă hmua, anom bơwih [ong s^ mơdrô, hơdôm anom bruă wai lăng, ơ ơi?

 

Ơi Trịnh Đức Minh: Tơlơi yôm phun hloh kâo kiăng lăi pơthâo anun le\ amăng thun blan tơnap tap amăng bruă s^ mơdrô, tơlơi klă hloh kiăng [ing ta hơđong prăk pơhrui le\ kho\m pơkra pơjing kơphê hiam jơman.

 

Kiăng kơ ba truh tơlơi anai [ing ta kiăng pơphun pla pơjing tui khul grup kiăng kơ pơkra rai gơnam tui tơlơi pơm^n hro\m laih anun ba hyu s^ mơdrô lu hloh.

 

Kơnuk kơna kiăng djru brơi hơdră bruă kiăng mơnuih ngă hmua đăo gơnang tơdah pơkra kơphê hiam mơ`um jơman [ing gơ`u amra s^ hơmâo nua. Anai le\ hơdôm tơlơi kâo glăk pơm^n ngă tui.

 

- Hai, bơni kơ ih ho\!

Siu H’ Prăk-Siu Đoan: Pô pơblang