VOV4.Jarai - Hăng lŏn prong rơbêh kơ 3.400 ektar, tơring glông Dă Huoai dưi lăng lĕ kual pla phun sầu riêng phun mơng tơring čar Lâm Đồng. Gơnang kơ pơtrut kơtang ngă tui bruă pơkă kual lŏn hăng pơlar phun pla tui jơlan gah hơdră phrâo, pơdŏng anăn gơnam hăng hơduah ĕp phun akha gơnam tam, mrô sầu riêng Dă Huoai hmâo nua hăng glăk amăng ƀơ ƀrư̆ đĭ nua hăng ba glăi bôh tơhnal bruă ngă đang hmua, ba glăi prăk pơhrui glăi hơđong kơ mơnuih ƀôn sang ƀơi anai.   

Hơdôm hrơi rơgao, đang sầu riêng prong rơbêh kơ 3 ektar mơng ơi Trần Quyền, ƀơi thôn 1, să Hà Lâm, tơring glông Dă Huoai (Lâm Đồng) hmâo lu mơnuih nao čuă lăng rim hrơi, hrăm tui tơlơi găn rơgao. Hmâo lu mơnuih nao čuă lăng tui anun lĕ yua kơ đang sầu riêng anai ngă tui hơdră phrâo măi mok, ba glăi na nao bôh tơhnal bơwih ƀong huă, ba glăi gơnam hơnong ñu 60 tơn sa bơyan hăng hơđong na nao nua sĭ 38.000 prăk truh kơ 40.000 prăk lom sa kg. Hrom hăng anun dong, đang sầu riêng dô̆ hmâo anô̆ pha ra lĕ khă phun pla phrâo pĕ giong samơ̆ than ñu huăi khiă tơdŭ, hlung hla kah hăng hơdôm blah đang sầu riêng pơkon ôh. Ơi Trần Quyền brơi thâo, hmâo bôh tơhnal anai lĕ gơnang kơ ñu mă yua hơdôm hơdră bơwih brơi phun sầu riêng tui jơlan hơdră phrâo măi mok tui tơlơi pơtô ba mơng gơnong bruă đang hmua. Amăng anun, đing nao yua kơmok klă kơ phun pla, djă pioh mrô bôh ƀơi rơnoh hơđong kiăng bĕ phun ñu ƀu dưi gơgrong. Hrom hăng anun dong, bruă gum hrom hơdôm grŭp mă bruă hrom ngă tui VietGAP ăt djru mơn ñu hăng ƀing gŏp ñu amuñ lăi pơthâo hơdră ngă đang hmua, pơhlôm mrô bôh, anô̆ klă kơ sầu riêng.

“Kâo bơkơtuai nao rai amăng tơdruă, tơlơi găn rơgao lĕ khom bơkơtuai nao rai. Bơhmutu ñu, kâo pruih jrao pơgang klan mô̆t amăng hơdôm hrơi hơpă tŭ yua lĕ kâo lăi pơthâo brơi amăng grŭp kâo. Hăng yua kơmok djah djâu eh hlô phun pla ñu hiam hăng kơjăp phik”.

Ră anai ƀơi tơring glông Dă Huoai hmâo 3 bôh anom mă bruă hrom hăng rơbêh kơ pluh grŭp mă bruă hrom pla sầu riêng tui jơlan gah VietGAP. Kiăng ngă gal brơi kơ hơdôm bôh sang anô̆ ngă đang hmua ba glăi bôh tơhnal, gơnong bruă đang hmua ƀơi anai hmâo pơdŏng laih hơdôm hơdră pơphô hlâo, pơtô glăi hơdră ngă đang hmua, pơtô brơi mơnuih ƀôn sang ngă tui hơdră bơwih brơi phrâo. Amăng anun, glông hơdră bơwih brơi kơ phun sầu riêng 3 amăng sa: kơmok pruai, jrao pruih, pruih ia mă pô jing laih jơlan phun, ƀu dưi kơƀah amăng bruă ngă đang hmua, djru mơnuih ngă đang hmua ƀiă rơngiă pran bơwih brơi mơ̆ ba glăi bôh tơhnal hơđong dong. Tui hăng Nguyễn Văn Phước, ƀơi tơring kual Madaguoi, tơring glông Dă Huoai, mơng hrơi mă yua glông hơdră bơwih brơi phun sầu riêng 3 amăng sa anai bruă pla sầu riêng plai ƀiă lu biă tơlơi glêh glar:

“Ră anai bruă pruih ia ƀu glêh dong tah, ta kơnong kơ pok pét hăng lui lơi hnun hăng krăp lăng mông pruih. Hlâo adih pruih hăng tơngan glêh tơnap biă, ră anai pruih hăng pét ƀu glêh tơnap dong tah”.

Hơdôm tơlơi rơkâo mơng bôh nik ñu, tơring glông Dă Hluoai hmâo pơdŏng laih anăn păn “Sầu riêng Dă Huoai”. Hrom hăng anun, tơring glông pơsur mơnuih ƀôn sang pla hăng bơwih brơi kơ sầu riêng tui jơlan gah hơdră măi mok phrâo, VietGAP, hmâo tem hơduah ĕp phun akha phun pla, đĭ tui pran bơkơtưn hăng arăng hăng nua bơwih ƀong. Ră anai đơ đam tơring glông hmâo 327 ektar đang phun sầu riêng ngă tui hơdră phrâo, amăng anun hmâo 327 ektar mă yua hơdră phrâo pruih ia hăng măi pruih mă pô; hmâo laih 3 hơdră mă yua ba amăng plĕ măi pruih ia mă pô pơkĕ hăng kơmok pruai hăng pơgang arong hlăt mă pô hăng smartphone... Amăng mrô anai, hmâo 228 bôh sang anô̆ hăng lŏn prong 325 ektar ngă tui tơhnal pơkă VietGAP, mrô gơnam hmâo năng ai ñu hmâo 5.000 tơn. Hmâo 3.200 tơn ƀlir tem hơduah ĕp phun akha điện tử hăng dưi hmâo Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông pơsit hră tŭ yap mă yua anăn gơnam tam “Sầu riêng Dă Huoai”. Tui hăng ơi Nguyễn Văn Hoanh, mơnuih mă bruă gah Anom wai lăng bruă đang hmua tơring glông Dă Huoai, tơring glông glăk gir run djru mơnuih ngă đang hmua pơhư prong tui lŏn yua pla sầu riêng mơng tơring glông ƀơi hơdôm anih anom sĭ mơdrô amăng lŏn ia ta hăng sĭ pơ̆ dêh čar tač rơngiao.

“Hăng bruă mă mơng pô Anom wai lăng đang hmua ăt pok mơn hơdôm anih pơhrăm, pơjing rai hơdôm hơdră pơplih phrâo gah đang hmua tui măi mok phrâo. Amăng anun, ƀing gơmơi đing nao 3 amăng sa: pruih rah, pruai kơmok rah, pruih ia hăng jrao pơgang phun pla. Truh ră anai hmâo lu sang anô̆ mơnuih ngă đang hmua ngă klă biă”.

Ră anai lom mơnuih blơi yua sầu riêng hmâo ƀlir anăn sầu riêng Dă Huoai” hmâo laih tem ƀlir hơduah ĕp phun akha gơnam tam. Kơnong kơ hăng hơdôm yak amuñ amĕ, mơnuih blơi amra dưi lăng hăng QR kiăng thâo phun akha gơnam tam, tơhnal pơkă hiam hă ƀu hiam, hăng anom sĭ sầu riêng mơtăm. Ơi Nguyễn Văn Sơn, Khua Anom mă bruă gah đang hmua Dă Mri, sa amăng 3 bôh anom mă bruă hrom mă yua anăn gơnam “Sầu riêng Dă Huoai” brơi thâo, hơdôm hrơi rơgao, amăng hơdôm hrơi sầu riêng truh bơyan pĕ bôh phun lĕ lu ñu mơnuih sĭ mơdrô hyu blơi sĭ tui jơlan anet ba nao pơ̆ dêh čar Khač hăng nua ƀu pơmă đơi ôh. Yua anun, bruă ngă juăt hăng anih anom sĭ mơdrô amăng lŏn ia hăng mrô sầu riêng klă hiam, hmâo gru hơduah ĕp phun akha gơnam lĕ djru mơnuih mơnuih ƀôn sang ƀơi tơring glông pơđĭ tui nua gơnam mơng pô kơ anom sĭ mơdrô amăng lŏn ia hăng kiăo tui anun sĭ kơ dêh čar tač rơngiao djơ̆ hơdră. Ơi Nguyễn Văn Sơn, lăi:

“Rơgao thun tal sa ƀing gơmơi ngă lông lăng hăng mrô tem ƀlir ƀiă biă, yua kơ lu mơnuih akă ƀu thâo anun kơnong hmâo 600 pok tem đôč. Thun anai, glông hơdră mơng ƀing gơmơi hmâo tơlơi pha ra, anun lĕ kiăng ba gơnam kơng pô nao lăi pơthâo kơ mơnuih blơi yua, hơdôm sang bruă, ƀing gơmơi pơjing rai anih anom lăi pơthâo hăng sĭ bôh troh. Mă bruă anai lĕ neh wa pla pơkra tui hơdră dưi hơduah ĕp phun akha hăng tem ƀlir nao kiăng lăi pơthâo kơ mơnuih blơi yua amăng lŏn ia, đa lĕ kiăng sĭ kơ dêh čar tač rơngiao bôh troh ăt dưi hơduah ĕp mơn phun akha bôh troh tơl đang pla”./. 

Bruă pla sầu riêng hăng boh thâo phrâo VietGAP, hơmâo čih anih pla hăng tep hră ƀơi kơđuh anăn “Sầu riêng Dạ Huai” jing djru neh met wa hăng hơdôm anom ngă ƀong hrŏm Hợp tác xã ƀơi anai sĭ mơdrô đĭ ƀiă, neh met wa ngă hmua hơđong mơn. Tui anun, anom bruă wai lăng ngă hmua ƀơi tơring glông amra djru hiư̆m pă, čih pơkra anăn gơnam hăng pơhlôm anăn “Sầu riêng Dạ Huai” hiư̆m pă? Tơlơi ră ruai hăng yă Nguyễn Thị Thu Thắm, Khua anom bruă ngă hmua tơring glông Dạ Huai, tơring čar Lâm Đồng amra brơi ƀing ta thâo rơđah hloh:

- Tui hăng gơmơi thâo, sâu riêng lĕ gơnam hơmâo pla lu, hmư̆ hing biă mơng tơring glông Dạ Huai hơmâo tơring glông ngă hră anăn gơnam hmư̆ hing, tui anun truh ră anai, bruă pơđĭ kyar anăn gơnam hơmâo ngă hiư̆m pă thơ?

-Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Kiăo tui anăn sầu riêng Dạ Huai hơmâo Anom bruă pơgang ba tơlơi rơgơi brơi hră pơsit lĕ tơring glông hơmâo ngă kơčăo bruă hơduah ĕp anih pơkra sầu riêng Dạ Huai rơwang thun 2019-2025, kiăng pơƀuh, ngă pơhưč anăn sầu riêng Dạ Huai, kiăng amăng ƀrư̆ djơ̆ hăng tơlơi kiăng blơi mơng dêh čar tač rơngiao, biă ñu lĕ dêh čar Khač, kơtưn kiăng ba sĭ rơđah rơđông sầu riêng, hơmâo hră pơ-ar pơ dêh čar anai. 2 thun rơgao, tơring glông hơmâo akŏ pơdong 16 anom ngă ƀong hrŏm, grup ngă ƀong hrŏm pơtruh nao rai pơkra sầu riêng Dạ Huai tui tơlơi pơkă gơnam hơdjă, hiam, dưi mă yua tem čih anăn anih pơkra.

- Hnun hă, tui anun bruă brơi hăng wai lăng tem hơduah ĕp anih pơkra hơmâo ngă hiư̆m pă lĕ?

-Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Tơlơi kiăng dưi mă yua tem čih anăn anih pơkra gơnam hơmâo wai lăng kơjăp biă. Blung a, khŏm kiăng hơmâo 4 mơta tơlơi pơkă: tal sa lĕ anih pla sầu riêng khŏm dŏ ƀơi tơring glông; tal 2 lĕ đơ đam lŏn pla sầu riêng khŏm pơkra tui hơdră VietGAP; tal 3 lĕ đang sầu riêng khŏm hơmâo Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông brơi mă yua anăn sầu riêng Dạ Huai; tal 4, hơdôm boh sang pla sầu riêng khŏm rơkâo mă pô mă yua tem čih anih pơkra gơnam hăng ƀuăn wai lăng anăn gơnam, wai lăng klă anŏ klă mơng gơnam hơmâo pơkra.

- Hơmâo thâo, tơring glông glăk kiăng ba sĭ sầu riêng pơ dêh čar tač rơngiao hơmâo hră pơ-ar rơđah rơđông, bruă anai hơmâo ngă hiư̆m pă?

-Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Blung hlâo lĕ jak iâu, pơƀuh brơi mơnuih ƀon sang thâo anŏ tŭ yua kiăng gơñu rơkâo čih anăn mă pô, ƀuh bruă mă yua anăn gơnam sầu riêng Dạ Huai lĕ sit anŏ ƀing gơñu, gơñu yơh pô gơgrong pơđĭ tui anŏ klă mơng sầu riêng gơñu pla. Kiăng sầu riêng tĕp tem čih anih pơkra lơ̆m ƀing blơi yua ha wơ̆t đôč arăng hơdor na nao, tơdơi anai arăng hyu ĕp blơi sầu riêng hơmâo tep tem sầu riêng Dạ Huai đôč. Yua hnun, bruă iâu pơthưr mơnuih ƀon sang nao čih anăn, ngă klă tui tơlơi pơtô ba jing tơlơi blung a mơ̆ tơring glông glăk ngă, laih anun ngă dưi laih.

Tal dua, tơring glông pơtrut đĭ bruă ngă pơhưč, hyu pơƀuh anăn sầu riêng Dạ Huai, pơƀut ngă pơhưč anom bơwih ƀong či jak iâu, ƀuăn sĭ mơdrô gơnam djă anăn sầu riêng Dạ Huai, yua dah ră anai 90% sầu riêng Dạ Huai hơmâo sĭ kơ dêh čar Khač. Tơdah ƀing ta ƀu hơmâo anom bơwih ƀong ba sĭ hlao kơ anih sĭ mơdrô anet pơ dêh čar arăng mơ̆ pơkôl mă yua anăn sầu riêng Dạ Huai lĕ tơnap biă či pơđĭ kyar gơnam anai pơ tač rơngiao. Yua hnun, kiăng pơđĭ kyar anih sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao lĕ tơring glông jao kơ Anom bơwih ƀong čih anăn gơnam sầu riêng Dạ Huai ƀơi anih sĭ mơdrô pơ dêh čar Khač laih anun tơlơi anai hơmâo ƀing adih tŭ ư laih. Tơdah ƀu hơmâo tơlơi pơplih hơget thơ, kiăo tui hrơi pơkă lĕ amăng blan 12 pơ anăp, Dạ Huai amra hơmâo Anom bruă wai lăng ba tơlơi rơgơi gah dêh čar Khač tŭ ư hăng pơgang ba anăn sầu riêng Dạ Huai ƀơi dêh čar Khač.

Gah anom bruă kơnuk kơna, biă ñu lĕ Anom bruă ngă hmua tơring glông amra hơmâo akŏ bruă rơđah rơđông lĕ rim thun mă gơnam sem lăng, pơtŏng glăi anŏ klă mơng sầu riêng hơmâo tĕp tem. Mơng anun ƀing ta dưi pơjing rai tơlơi hmư̆ hing, đăo gơnang kơ gơnam klă, rơnuk rơnua.

- Hai! Bơni kơ ih hŏ!

Siu H’ Prăk - Siu H'Mai: Pô pơblang