Sa mơguah bơyan bơnga thun 1941, khua git gai Nguyễn Ái Quốc pơwot glăi plơi pla tơdơi kơ 30 thun nao pơ̆ dêh čar tač rơngiao ĕp jơlan pơtlaih lŏn ia. Ñu ruah laih Pác Bó (Cao Bằng) jing anih juă tơkai hăng tơdơi kơ anun mơtăm git gai Jơnum tal 8 Ping gah Cộng sản Đông Dương (10-19/5/1941). Tui tơlơi pơčeh phrâo mơ̆ng Nguyễn Ái Quốc, Jơnum hmâo pơsit pơjing Jơnum djop djuai ania pơlir hơbit prong djă anăn Việt Nam rơngai ƀing gŏp (iâo klah čun lĕ Jơnum Việt Minh), tum pơƀut djop khul amăng mơnuih mơnam, ƀu kah pha tơlơi đăo, djuai ania mut sa jơnum min djuai ania pơlir hơbit.

Ơi Lưu Văn Sơn, djuai ania Mông ƀơi ƀut Lũng Phầy, să Hòa An, tơring čar Cao Bằng ăt ư-ang mơn gru grua Ping gah să Hồng Việt ( ră anai lĕ să Hòa An) rim wot hmâo tuai nao ngui. Hơdôm plăng hơdrôm hră čih glăi hơdôm bruă prong ƀơi plơi pla hrŏm hăng hră čih anăn ƀing apăn bruă ngă hơkrŭ lĕ “khăn gru hlâo” gum hrŏm Việt Minh thun anun. Dương Kim Đao, Cao Lý, Lý Thị Máy, Lưu Văn Cụa (anun lĕ Coi), Lý Thị Mị...

“Kâo lĕ tơčô ơi Lưu Văn Cụa (hmâo anăn iâo pơkon dong Coi). Neh wa djuai ania Mông ƀơi anai rai dô̆ mơ̆ng hơdôm anih anom pơkon mơ̆ng thun 1937. Truh thun 1941 dưi hmâo Wa Hồ, ƀing khua mua tơring čar pơkiăo nao sa dua čô mơnuih apăn bruă rai pơ̆ anai, pok pơhai pioh gum hrŏm hăng bruă mă tui ngă hơkrŭ. Lơm kâo glăk đĭ prong, ơi Dương Kim Đao, yă Lý Thị Máy hmâo ruai glăi kâo hmư̆. Lơm anun ƀing ơi yă tha amăng plơi gum djru kơ ngă hơkrŭ, ba hyu hră pơ-ar, hră mơ̆ng anih hơgom, pơgôp prăk pơgôp gơnam tam pioh djru kơ mơnuih mă bruă nao lăi pơthâo bruă ngă hơkrŭ, đa djru rơmô, un”.

Mơ̆ng plơi Mông ƀơi kơčŏng čư̆ nao pơ̆ plơi Tày gah yŭ tơkai čư̆ Lam Sơn, neh wa djop djuai ania gah yŭ tơlơi kơtư̆ juă kơtang tit mơ̆ng ƀing ayăt – rơnuk ƀing kơtư̆ juă mơnuih ƀun rin tơnap tap tañ tơma mut tơlơi pơmin ngă hơkrŭ, ră anai bưp Ping gah ba jơlan kah hăng kyâo glai bluh tơdŭ bluh hla. Ơi Sơn pơ-ư pơ-ang, Hồng Việt jing anih pơdŏng grŭp Ping gah Cộng sản blung a mơ̆ng Cao Bằng thun 1940, pioh laih anun amăng ƀrư̆ jing anih ngă hơkrŭ tơdơi anai. Truh blan 7/1941 hơdôm bôh sang anô̆ djuai ania Mông ƀơi Lũng Phầy leng kơ dưi pơphun amăng hơdôm Khul djru pơtlaih lŏn ia mơ̆ng Việt Minh. Mơ̆ng rơnuč thun 1941, anai lĕ ƀut Việt Minh “abih bang”.

Hơdôm grŭp Việt Minh Châu amăng ƀrư̆ dưi pơjing ƀơi Châu Hà Quảng, Hòa An hăng Nguyên Bình (Cao Bằng), neh wa ƀu yap wot rơkơi bơnai, tha muai, djuai ania Tày, Nùng ƀudah Mông, Dao leng kơ gum hrŏm hơdôm Khul djru pơtlaih lŏn ia. 

Pô thâo bôh pia Nông Viết Toại, ră anai 99 thun laih ăt hơdor mơn hơdôm hrơi glăk đĭ tơdăm dưi pơmut amăng Khul Việt Minh:

“Lơm anun kâo năng ai ñu 15-16 thun, phrâo hrăm giong bôh pơhiăp lŏn ia. Ăt thâo mơn pran jua mơ̆ng Việt Nam rơngai ƀing gŏp. Ƀu huĭ kơ tơnap, glêh glar. Prăk kak ƀu hmâo samơ̆ gơnam tam, bơnal, braih, kiăng truh gơnam hơget lĕ neh wa amra gum hơgôp gơnam anun, djru gum ba. Khă mơnuih amăng khul ƀudah ƀu djơ̆ amăng khul hai, lơm Việt Minh nao leng kơ djru ba soh. Mơnuih ƀôn sang leng kơ đăo kơnang amra truh kih, hrưn đĭ pioh Việt Nam rơngai”.

Mơ̆ng thun 1941 - 5/1945, Bruă Việt Minh pơđĭ kyar kơtang hyu djop kual dơnung truh kual kơdư. Mơ̆ng Cao Bằng – anih pơdŏng ƀirô Grŭp pơphô bruă git gai hơkrŭ Việt Nam, bruă Việt Minh bang hyu kah hăng čroh hnoh rôk tui tơkai čư̆, kah hăng hla kyâo angin pưh, iâo neh wa ƀơi djop kual Cao - Bắc - Lạng - Hà - Tuyên – Thái “tơgŭ mơ̆ nao” tui kru tơkai mơ̆ng Ơi Ké (Nguyễn Ái Quốc), ơi Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Lê Thiết Hùng, Cao Hồng Lĩnh... Blan 9/1943, Kual Việt Minh Thiện Thuật dưi pơjing yua kơ ơi Dương Kim Đao (djuai ania Mông) ngă Khua. Blan 11/1943, kual Việt Minh Quang Trung dưi pơjing yua kơ ơi Lý Văn Thượng (djuai ania Dao) ngă khua.

Lơ 22/12/1944, ngă lơphet pơjing grŭp Việt Nam lăi pơhing tlaih rơngai dưi pơphun yôm phăn amăng glai tha Trần Hưng Đạo (Nguyên Bình, tơring čar Cao Bằng). Ơi  Dương Mạc Thăng, Khua hơđăp git gai Ping gah tơring čar Cao Bằng ruai glăi lĕ: Lơm anun, ama ñu (ơi Dương Mạc Thạch, anun lĕ Xích Thắng) lĕ mơnuih apăn bruă kơđi čar mơ̆ng Grŭp, amăng 34 čô tơhan hmâo 25 čô mơnuih ană bă djop djuai ania Cao Bằng:

“Ruah Nguyên Bình pioh ngă anih anom pơdŏng grŭp Việt Nam lăi pơhing tlaih rơngai ăt hmâo lu bôh than mơn. Tơhnal truh laih, blah tơhan plơi riah daih ƀu dưi pơsir tơlơi mơ̆ khom hmâo tơhan ba jơlan hlâo, ƀing ta pơjing grŭp anet, grŭp prong ăt akă djop pran mơ̆ ăt akă lăp djơ̆ mơn. Kơnong kơ pơdŏng sa trung đội 34 čô ling tơhan. Tơhnal pơkă ruah ƀing tơhan lĕ ruah mơnuih ngă hơkrŭ mơ̆ng hơdôm grŭp pơgang mă pô, gơgrong mă pô, amra nao ƀu hmâo hrơi pơwot glăi”.

80 thun hlâo mơ̆ng glai čư̆ Việt Bắc, “grŭp tơhan Việt Nam” anăp nao kual dơnung, hrŏm hăng mơnuih ƀôn sang đơ đam dêh čar pơjing truh kih prong bruă Hơkrŭ blan 8 thun 1945, pơsit hrơi pơjing lŏn ia Việt Nam tơpă mut hrŏm, pok tơbiă Rơnuk rơngai – Dưi pô kơ djuai ania. Phiăn juăt ngă hơkrŭ anun lĕ tơlơi ăt pơtrut ơi Lưu Văn Sơn, pioh ñu hrưn đĭ jing mơnuih Ping gah, tuh rơyuh pran jua kơ plơi pla amăng giăm truh 70 thun rơgao hăng jao glăi kơ ană tơčô:

“Hăng ƀing ơi yă lăi hăng kâo lĕ, ƀing ană tơčô khom hơdor pran jua mơ̆ng ơi yă ta, hơdôm mơnuih ngă hơkrŭ, gum hrŏm bruă hơkrŭ tơnap tap, glêh glar. Ră anai ba glăi tơlơi dưi pô kơ ƀing ană tơčô, ƀing ană tơčô wai lăng khom klă, lăp djơ̆ hăng ană tơčô plơi pla ngă hơkrŭ”.

80 thun tơdơi, hơdôm rơnuk ƀơi anih hơdôm “plơi mriah” ha pran jua ăt tô̆ tui mơn phiăn juăt ngă hơkrŭ mơ̆ng ơi yă đưm. Kah hăng čroh ia ăt rô na nao mơn mơ̆ng Pác Bó, kah hăng jua gông tính ăt tơtar hyu ataih mơn mơ̆ng kơčŏng Lam Sơn sông kơtang./.