Mờr jơ̆t nam tă priă ròng sềm bar bèt, tus tŭ do, hìu bơnhă ồng Phạm Ngọc Thân ơm tàm xã Tân Hoà, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk neh lơh gơs mat kă bro “Bar bèt chàng Hoàng Thân”, priă lơh geh rlau 2 tơmàn đong pah nam. Broă ròng sềm bar bèt bơh hìu bơnhă ồng Thân dê kung pơgồp bơnah lơh geh broă lơh ai mờr jơ̆t nă cau in tàm ƀòn lơgar mờ ală broă lơh bè sền gàr hìu ròng sềm bar bèt, tơrgùm tơnhàu rơsòn bar bèt...Ồng Phạm Ngọc Thân pà gĭt, ròng sềm bar bèt là bơcri priă jŏ tơngai, ồng gam geh broă rơndăp lơh lơh gơlik phan bơna bar bèt sàng goh lơh geh tơl jơnau sồr OCOP tăc mờ lơgar ndai. Ồng Phạm Ngọc Thân, yal: Tềng đăp măt den tŭ do añ gam lòt bơsram mờ añ gam hòi jà bàr pe nă cau bơyô geh bal hìu ròng sềm bar bèt bè añ nàng lơh gơs hợp tak xã, rơ̆p lòt bơsram ală ơdŭ bơh cau dê pờ tơlik nàng he in bal mờ gơ̆p sền mờ he ai bơta phan bơna ờ gŏ di mìng bơh ală să tờm añ dê lơm mờ bơh uă cau dê tai ndrờm geh OCOP dờn dờp.

Pơgăp mờ do 02 nam, hìu bơnhă ồng Lê Văn Thân ơm tàm xã Ea Hning, kơnhoàl Cư Kuiñ, càr Dăk Lăk bơcri priă rlau 1 tơmàn đong nàng lơh hìu ròng sềm bar bèt. Tŭ do, ồng ờ hềt lơh geh priă jền uă kàr lơi mơya mpồl sềm bar bèt gam kis dờng niam ngan. Ồng Lê Văn Thân gơn kơnờm broă lơh ròng sềm bar bèt bơh he dê rơ̆p geh gơ ai sa sùm tàm tơngai tus. Ồng Lê Văn Thân, yal: Añ geh lơh sơl hìu ròng sềm bar bèt nàng ròng uă tơnơ̆ do, priă lơh geh tơnơ̆ do. Tài bơh jăt jơnau bơto pơlam bơh ală cau geh hìu ròng sềm bar bèt dê  tus ndo khi lơh khi đơs là sơlơ geh uă hìu bơnhă lơh den sơlơ bơtàu tơnguh rlau. Den kờñ là làng bol cau lơi geh priă nàng lơh mơya tài bơh khi gam lùp sền, geh bàr pe hìu bơnhă khi lùp, khi còp sền broă ròng, bơta bơtàu tơnguh bè lơi den khi hơ̆ sồng lơh.

Jăt tơrgùm kờp bơh Mpồl Bar bèt chàng Dăk Lăk dê yal, jơh gùt càr tŭ do geh pơgăp 1 rbô 200 hìu ròng sềm bar bèt, phan lơh geh kờp dŭ bơh 5 tus 7 tấn dùl nam. Drà blơi phan bơna bar bèt chàng uă ngan, geh bal tàm lơgar mờ lơgar ndai. Tàm hơ̆, drà lơgar ndai mìng là tăc dùl êt bơh ală kông ty. Bơh lồi nam 2022, lơgar Việt Nam mờ Lo neh kĭ Sră hơ bè tăc uă phan bơna rơsòn bar bèt bơh lơgar Việt Nam dê, pờ tơlik drà kă bro ai phan bơna rơsòn bar bèt in. Ồng Phạm Văn Hậu, Kwang ătbồ Mpồl Bar bèt chàng càr Dăk Lăk, yal: Tàm Dăk Lăk kung neh yal làng bol in gùng dà ròng uă nàng tăc mờ lơgar ndai. Kung neh geh sơl dùl êt hìu ròng sềm bar bèt neh cih mat tàm ală anih lơh gơlik phan tăc mờ lơgar ndai nàng mờr tus là pà mã sồ gĭt nền mat ai tơmŭt tàm ală anih lơh gơlik phan mờ đah lơgar Lo. Tŭ do, den Mpồl Sềm bar bèt Dăk Lăk gam bơtòm tơrgùm jơh ală làng bol ròng sềm bar bèt tàm Dăk Lăk mờ gam lơh niam ngan broă lơh bơto pơlam, dong kờl bơta chài kung bè là mblàng yal ală sră nggal adat boh lam làng bol in.

Ròng sềm bar bèt là broă lơh sa pa, geh tơngŏ tơnguh bơtàu mhar, ai geh cồng nha lơh sa uă. Mơya, do kung là broă lơh pal geh priă tă lài ngan uă mờ kung gơtìp ală bơta rềs àr ngan. Nàng dong kờl làng bol mờ gơ̆p bơyô geh tai jơnau tơngit bè broă lơh sa do, tơnơ̆ do là tơngu me jơnau lùp ồng Phạm Văn Hậu, Củ tịc Mpồl Yến sào càr Dăk Lăk. 

Ơ ồng Phạm Văn Hậu, nàng bơcri priă ròng sềm bar bèt den làng bol pal sền gròi ală bơta lơi?

Ồng Phạm Văn Hậu: “Lài jơh tŭ ròng sềm bar bèt den làng bol pal kah tus ờ uă bơta kwơ màng ngan là tiah ròng sềm bar bèt, ală sră nggal adăt boh lam ai lơh hìu ròng sềm bar bèt, pơn jăt tai là tus mờ ală bơta chài lam sềm bar bèt rê tus nàng ròng. Tŭ làng bol kờñ lơh hìu ròng sềm bar bèt tàm 1 tiah mờ tiah hơ̆ neh geh sềm ơm lài den kung gam pal sền gròi tus mờ ală bơta geh ai tàm adăt boh lam tai. Mùl màl là pal ai bơh tàm Nghị quyết sồ 09 bơh HĐÑZ càr Dăk Lăk kung bè Nghị quyết sồ 13, 14 bơh Cíñ phủ dê neh ai bè adăt ròng kung bè broă ròng sềm bar bèt. Tiah hơ̆ pal di pal mờ tiah geh broă rơndăp ù tiah ai ròng mờ gơnoar atbồ tàm tiah hơ̆ geh ai ròng. Pơn jăt tai là tus mờ broă lơh, pal gàr niam bè bơta chài ròng kung bè gàr niam bè adăt boh lam tàm broă lơh”.

Geh bơta krơi is đah ală tiah tàm càr tŭ lơh ală broă ròng sềm bar bèt lah ờ, ơ ồng?

Ồng Phạm Văn Hậu: “Ală tiah niam bè tàm Ea Súp ha là càr Dăk Lăk tàm 2, 3 nam lài den tàm nam sơnrờp là cau ròng neh geh priă, geh uă ngan bloh. Gam ală nam pa do den kung gơtìp kal ke sơl, den di gơlan là jơh nam dơ̆ bàr cau ròng hơ̆ sồng geh priă uă ờ. Tă priă lơh hìu ròng sềm bar bèt là tă priă kơl jăp mờ jŏ jòng mờ geh gơtìp kal ke tàm tơngai sơnrờp ngan. Tơngai pơn jồh sềm, ală sềm lài ngan, dùl, bàr nam sơnrờp là tơngai gơtìp kal ke ngan, bơh tàm bơta ờ hềt geh dùl nơm lơi den pơn jồh geh 2 nơm, hơ̆ sồng 4 nơm, 6 nơm là kal ke. Tŭ neh sơrlèt mờ tơngai hơ̆ den ală broă geh ƀuơn ngan. Tŭ neh sơrlèt khà sềm kơl jăp tàm pơgăp bơh 100 tus 200 nơm rơsòn den tŭ hơ̆ khà sềm bar bèt geh tơnguh bơtàu niam ngan mờ làng bol di gơlan iang nùs”.

Tŭ lơh hìu ròng sềm bar bèt den làng bol pal kah ală bơta lơi, ơ ồng?

Ồng Phạm Văn Hậu: “Jăt jơnau kơlôi sơnơng bơh să tờm añ dê den càr Dăk Lăk geh trồ tiah ờ ndrờm bal đah ală kàl, kàl duh den bơta duh uă ngan, kàl mrềt den bơta mrềt gơmù uă ngan kung bè là bơta ram bơh ngai mờ mang kung ờ ndrờm bal uă ngan sơl. Den tàng, tŭ lơh hìu ròng sềm, den pal geh lơh bè lơi nàng ndrờm bal, ndrờm bal đah ală kàl kung bè bơta ram bam gơtìp ờ ndrờm bal uă tàm ngai den làng bol hơ̆ sồng gơtùi pơn jồh geh uă sềm tus ơm mờ geh gal ngan”.

Di bè hơ̆, tơnơ̆ mờ tŭ neh lơh gơs hìu ròng, den hìu ròng sềm bar bèt geh lơh broă bè lơi, ơ ồng?

Ồng Phạm Văn Hậu: “Tàm ală tŭ sền gàr, hìu ròng sềm bar bèt den làng bol pal git ală tơngai mờ he neh tă priă lơh hìu ròng sềm. Bè ală hìu ròng sềm bar bèt pa sơn đờm pờ măi tàm nam sơnrờp den krơi is, tàm nam dơ̆ bàr kung krơi is, nam dơ̆ pe kung krơi is. Ha là tŭ geh khà sềm uă ngan, bè là 500 nơm ha là 1 rơbô nơm ha là 2 rơbô nơm sềm ha là uă rơlao tai den bơta chài lơh broă kung krơ is sơl, gàr geh bơta niam bơh rơsòn sềm kung bè jơnau kờñ là tơnguh mpồl sềm den kung ndrờm krơi is sơl tàm broă lơh bơh tơl tơngai dùl.

Tơngai sơnrờp tŭ pa pờ măi pà he pal pơn jồh geh sềm bar bèt, den he git là bơhiàn bơh sềm dê là bè lơi nàng he ƀuơn pơn jồh. Bè ờs tàm ală tơngai sơnrờp bơta chài lơh broă hìu ròng sềm bar bèt kung mìng krơi is ờ uă, he pal gàr tơl jơh ală bơta niam mờ lơh bè lơi nàng pơn jồh geh sềm dềt ơm. Gam bè ală sềm bar bèt neh jŏ nam den tŭ hơ̆ he neh geh sềm bloh, he kờñ rơsòn niam, kờñ geh uă rơsòn, geh uă bơta niam rơsòn nàng tăc geh uă priă ha là nàng geh bơta niam tăc mờ lơgar bơdìh den tŭ hơ̆ he pal lơh broă krơi is tai. Pal tơnguh bơta ram mờ bơta duh mrềt kung pal tơl niam nàng rơsòn ờ gơtìp kwe, geh bơta niam uă.

Bè ờs ală hìu ròng sềm bar bèt pa den làng bol geh lơh là pờ sùm gơwèt mờ ală săp sềm nrao tàm hìu, gam gơwèt mờ săp nrao hờ bơdìh hìu den gơsơ̆t tơnơ̆ mờ 7 jơ mang gơwèt mờ ală hìu pa lơh. Ală hìu làng bol neh lơh jŏ nam, bè ală hìu 10 nam rơlao hờ đang, khà sềm geh uă ngan là di gơlan ờ pal ngui săp sềm nrao hờ bơdìh tai, làng bol gơtùi gơsơ̆t săp sềm nrao hờ bơdìh mờ mìng lời săp sềm nrao tàm dơlam hìu ha là di lah sềm neh gal ngan den gơsơ̆t jơh săp sềm nrao tàm hìu, ờ geh ngui tai.

Mơya pa do ngan, tŭ geh Nghị quyết sồ 09 geh ai den bè ală hìu ngài mờ ƀòn ơm kis den ờ geh bơta lơi, gơtùi pờ săp sềm nrao tàm trồ ngai kung di sơl mờ geh pờ tơn tus trồ mang, jơla kung di sơl. Mơya gơwèt mờ ală hìu ròng sềm bar bèt geh lơh tàm ƀòn ơm kis den Nghị quyết sồ 09 neh ai là ală hìu ròng sềm bar bèt geh lơh lài mờ ngai 05 nhai 03 nam 2020 den geh lơh, mơya ờ geh pờ săp sềm nrao hờ bơdìh, mìng geh pờ săp sềm nrao tàm dơlam hìu mơ, gơtùi ngui săp nrao bơh bơr mơya ờ geh pờ loa, pờ săp nrao hờ bơdìh. Mờ bơta lơs săp nrao den geh ai jơh ală hìu ròng sềm bar bèt ờ geh uă ir 70 dB”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!