Kơnờm bè hơ̆, uă cau lơh broă sa neh lơh pas bơh broă tam plai màk.

Ồng Nguyễn Hường, deh nam 1960 tàm xã Trang, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai là cau lơh broă sa geh bơta mờng chài 08 nam tam plai màk. Ồng Hường pà gĭt, tŭ do, giă plai màk pa pik pơgăp bơh 8 rbô tus 10 rbô đong dùl kĭ, ai plai màk bơkah khà dùl geh giă tăc jơnhoa rlau bàr dơ̆, lin uă ngan bè lơh sa. Tài bè hơ̆ den tàng uă nam do, ồng tơrgùm lùp bơsram bơta chài tam plai màk gơ ai plai màk bơkah khà dùl niam ngan rlau jơh. Ồng Hường pà gĭt, mờ 2 lồ plai màk, pah nam ồng lơh geh pơgăp 35 tấn dùl kàl. Tàm hơ̆, digơlan lơh geh 20 tấn plai màk bơkah khà dùl. Bal mờ hơ̆, tàm ală tŭ tam, ồng Hường sền gròi ngan broă rề ơnàng tam uă kơ̆ kơl jăp sươn chi, ờ tơnguh cồng nha lơh geh bơh jơh ală broă. Ồng Hường, yal: Phơng hữu kơ bơta phơng pơnai klài bal mờ è kơnrồ, jơm. Tŭ tờm plai màk gơ war tềng rơng den lơh che, che hơđang, che tàm gùl mờ che hơđơm là 3 dang che. Sa bàr kàl, kàl sơnrờp, kàl dơ̆ 2, kàl dơ̆ 3 koh sang”.

Kung là cau geh uă mờng chài tàm broă tam tờm plai màk lơh geh plai uă tàm uă nam tơn, ồng Trần Ngọc Châu ơm tàm xã Nam Yang, kơnhoàl Đăk Đoa kung pà gĭt sơl, bơh broă rwah sơntìl, ồng neh sac rwah blơi sơntìl bơh ală anih lơh gơlik sơntìp, ală kông ty geh bơngă pin dờn, halà ală sươn sơntìl niam ngan geh Cơldŭ lơh broă Nông nghiệp kơnhoàl dê yal mờ bơto sồr. Tàm ală tŭ plai màk kis dờng, ồng Châu ai lài sền gàr jăt gùng dà hữu kơ, kơ̆ kơl jăp jŏ jòng. Phơng ơn ai plai màk in geh ồng jơm bơh è kơnrồ tàm uă nhai tơn, ờ gŏ geh tu kòp, gơdram tu kòp aniai, mờ lè geh phan kal ke lề lài mờ tŭ ơn tờm chi in. Nàng kờñ lơh geh uă plai màk bơkah ngan khà dùl, ồng Châu pà gĭt, mìng tơnhàu sươn chi tàm 3 kàl, rơ̆p tam pa wơl. Tàm ală tŭ tơnhàu, ồng sền gròi ngan tàm broă klah rơha plai. Ồng Châu yal tai: Dilah sền gàr jăt hữu kơ den gơ di đau, ờ gơtìp gơrềng. Tờm plai màk mơñà, niam rlau. Lòt pơrjum hơ̆ sồng lùp bơsram tai mờ ală cau lơh broă sa pơnrơ jak. Kờñ lơh geh plai màk bơkah ngan khà dùl uă ngan rlau jơh là ngui phơng hữu kơ mờ klah ntê. Dùl ntê pràn den gàr wơl 4 nơm plai dùl ntê, ntê dơ̆ 2 tus dơ̆ 3 den lời wơl 3 nơm  plai gời.

Jăt Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Gia Lai dê yal: Tŭ do, priă tă bơcri lơh kờp bal ai dùl lồ plai màk in pơgăp 200 tơlak đong. Tơnơ̆ tŭ tam 07 nhai, plai màk gơ ai tơnhàu kàl sơnrờp, tơnơ̆ hơ̆ gơ ai sa tai 3 dơ̆, pah dơ̆ yah pơgăp 3 nhai. Cồng nha plai màk lơh geh pơgăp bơh 35 tus 40 tấn tàm dùl lồ mờ giă tăc kờp bal tŭ do pơgăp 12 rbô 500 đong dùl kĭ. Bè hơ̆, tơnơ̆ tŭ kờp jơh priă tă bơcri lơh, gơ ai priă cồng rlau 350 tơlak đong tàm dùl lồ. Tŭ do, plai màk là dùl tàm ală phan lơh geh bơh sươn sre pràn ngan bơh càr Gia Lai dê, bal mờ bă ù pơgăp 4 rbô 500 lồ tàm lồi nam 2022. Mùl màl, ală bơta ƀươn bè trồ tiah, ù tiah mờ mờng chài lơh sa bơh làng bol lơh broă sa dê tàm càr gơ niam ngan nàng tam uă tờm plai màk do. Tŭ do, tàm càr, plai màk geh tam tàm 15 tàm 17 kơnhoàl, thị xã mờ ƀòn dờng, tam uă ngan rlau jơh tàm ală kơnhoàl: Đăk Đoa, Mang Yang, Đăk Pơ, Chư Prông. Ồng Đoàn Ngọc Có, Phó Kwang ătbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Gia Lai pà gĭt, mờ uă bơta ƀươn neh geh lài, càr Gia Lai bơto pơlam rơ̆p rề ơnàng bă ù tam plai màk gơguh tus 20 rbô lồ tàm nam 2025. Ồng Đoàn Ngọc Có, đơs: Càr bơto pơlam rề ơnàng bă ù tam tờm plai màk gơguh tus 20 rbô lồ tus nam 2025. Tŭ do, tàm ù tiah càr dê geh 20 mpồl lơh sa kă bro tus bal tam, blơi, lơh gơlik phan, tăc blơi phan plai màk. Mờ bol he neh geh ală hìu măy lơh gơlik phan dờng. Càr bơto pơlam pơn jăt tai gơ jăt bal tam lòt jăt bal mờ ală jơnau sồr, lơh geh jơnau sồr bơh ală drà tăc uă di gùng mờ lơgar ndai; sơlơ ngui tai ală broă lơh gròi sền kràñ ngan ală phan bơcri tàm broă lơh sa, gơ jăt bal mờ jòi gĭt anih lơh gơlik phan bơna, sơlơ lơh gơlik phan, tăc blơi phan bơna.

Cồng nha plai màk tàm càr Gia Lai geh di pơgăp bơh 35 tus 40 tấn tàm 1 lồ mờ priă tăc geh tŭ do di pơgăp 12 rơbô 500 đong tàm 1 kĭ. tơnơ̆ mờ tŭ neh kờp jơh priă tă, priă cồng gam geh rơlao 350 tơlăk đong tàm 1 lồ. Bè hơ̆, lơh bè lơi nàng broă tam plai màk geh cồng nha ngan, kơl jăp ngan? Cau ai tơngit jơnau đơs Việt Nam neh geh dơ̆ lùp ồng Nguyễn Kim Anh, Kwang atbồ phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Đăk Đoa bè bơta chài sền gàr nàng tờm plai màk geh bơta jŏ jòng mờ tơnhào plai màk geh bơta 1 uă.

Ơi, lài jơh dan ồng pà git, tàm kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai, bơta pràn tơnguh bơtàu bă ù tam tờm plai màk tàm ală nam do bè lơi?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Tàm bàr nam pa do, bă ù tam tờm plai màk tàm kơnhoàl Đăk Đoa gơguh uă ngan. Bơh 400 lồ tus tŭ do là rơlao 700 lồ. Tòm plai màk geh tam uă tàm ală bă ù tam tiêu ờ geh cồng nha mờ broă tơnhào ờ uă, chơ̆t den geh tam gơl nàng tam tờm plai màk. Dơ̆ bàr là ngui bă ù tam pa kơphe, nàng geh chi kơl dìng mƀur, mờ geh phan tam lài ngan. Bơta duh ù tiah mờ khà mìu geh tàm kơnhoàl Đăk Đoa là ù pơrhê bazan, dà, mìu di pal den tàng tờm plai màk geh cồng nha, anih tăc plai màk tŭ do geh kơl jăp. Geh uă mpồl lơh sa kă bro tus blơi mờ khà priă kas. Gah lơh sa suơn sre kung neh bơto sồr làng bol tam tờm plai màk, dong kờl ai mã sồ tiah tam nàng gàr niam broă tăc geh kơl jăp ai plai màk in mờ tơnguh uă bơta kwơ tăc mờ lơgar bơdìh”.

Tŭ do, làng bol lơh broă sa gam bơsram bal mờ ngui uă bơta chài sền gàr nàng geh cồng nha tơnhào plai màk bơta 1 uă. Bơta do dong kờl plai màk tăc geh priă uă, priă geh bơh suơn tam tờm plai màk gơguh uă ngan. Bè hơ̆, kờñ geh uă plai màk bơta 1, làng bol pal kah bơta lơi ơ ồng?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Tŭ do, plai màk bơta 1 geh bơh 20 rơbô đong rơlao hờ đang, geh dơ̆ tus 30 rơbô đong, 40 rơbô đong tàm 1 kĭ; gam wơl plai màk bè ờs den geh bơh 8 rơbô tus 15 rơbô đong tàm 1 kĭ. Plai màk bơta 1 den geh: plai dờng, ờ geh bơsềt, ờ geh tu kòp. Plai màk bơta 1, kờñ lơh geh den pal geh bơta chài kung bè broă sền gàr, bơcri priă uă rơlao. Tơngai geh tơnhào tờm ngan tàm ală nhai sơnrờp, khà plai màk ờ uă , geh bơh 9 tus 15 nai tàm 1 kĭ tăc geh plai màk bơta 1. Bơta geh cèng wơl cồng nha plai màk bơta 1 mờ ngui ală dơ̆ tơnơ̆ mờ plai màk bơta 2 mờ 3 den geh uă rơlao mờ tam plai màk tăc geh uă. Plai màk bơta 1 ngui nàng sa mờ plai ris tàm ală hìu tăc phan, den pal geh plai dum ndrờm bal, dà tàm plai geh uă, bơkah den priă gơguh uă.

Cau tam pal geh bơta chài mờ bơcri priă uă. Lài jơh pal rơwah tiah geh bă ù di pal, khà dà tuh pal ndrờm, sùm geh bơh 2 tus 3 dơ̆ tuh. Bơta chài kwơ màng rơlao jơh là broă sền gàr mờ phơng sih gơwèt mờ tờm plai màk dê, pal tơmù broă ai tờm plai màk geh plai. He tơmù bơta uă plai, lời ròng plai bơta 1 mờ bơta 2, gam tai plai 3, 4, 5 koh sơbì, tŭ neh lơh gơs den hơ̆ sồng lời plai tơnơ̆ do. Plai ờ uă den hơ̆ sồng tờm ròng geh plai dờng bơta 1.

Dơ̆ bàr là nàng tơnguh geh bơta jŏ jòng mờ gàr geh plai bơta 1 den tàm gah lơh broă bol añ bơto sồr làng bol tơmù ờ uă ngan broă ngui phơng hoá họk, tơnguh broă ngui phơng hữu kơ, bañ ngui sơnơm sền gàr phan tam, tam gơl ngui ală cế phẩm siñ họk. Bơdìh mờ broă sơnka sền gàr tàm rơyas den kung ƀồm ală bơta siñ họk, hữu kơ bơh tàm nha den hơ̆ sồng tờm plai màk geh kơl jăp mờ jŏ jòng”.

Tàm tơngai tus, gah lơh sa suơn sre kơnhoàl geh broă rơndăp lơh lơi nàng dong kờl làng bol in pơn jăt tai tơnguh bơtàu kơl jăp tiah tam tờm plai màk, ơ ồng?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Tŭ do, geh uă sơntìl geh lơh gơrềng tus mờ bơta niam plai màk dê. Den tàng, bol añ bơto sồr làng bol lơh broă sa ngui ală sơntìl neh geh tam, di pal bè đài nông 1, jòi kông ty geh bơngă pin dờn nàng làng bol blơi; dơ̆ bàr là tơnguh broă rơwah ală suơn tam bồ sơntìl nàng dan mờ Sở Nông nghiệp lơh geh bơta tờm, sền do là sơntìl bồ sơnrờp ngan; khà sơntìl loh làng, phan tam geh pràn sơndră mờ kòp. Nàng pơn jăt tai geh sùm mờ kơl jăp gah tam plai màk dê mờ pơn jăt tai lơh jăt rơndăp broă tam gơl pa gah lơh sa suơn sre kơnhoàl dê den tŭ do bol añ ai tờm plai màk là phan tam tờm ngan, pơgồp bal tàm broă lơh gơguh priă geh mờ uă bơta phan geh lơh tàm 1 bă ù dê”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!