Rlau 20 nam đềt mềr mờ broă ròng lơ we, bi Vũ Hữu Cường ơm tàm xã Cư Suê, kơnhoàl Cư M’gar, càr Dăk Lăk kung sơrlèt gan uă tŭ tơngai bòl glar kal ke ngan. Jăt bi Vũ Hữu Cường yal, 2 nam rềp ndo, broă ròng lơwe tìp uă kal ke tŭ giă tăc bro lơyah ngan, jơnau kờñ ngui gơmù uă ngan. Den tàng bè hơ̆, nàng dong kờl broă lơh do sơrlèt gan tŭ tơngai kal ke, bơdìh mờ broă jòi lùp tai uă tiah tăc blơi tàm lơgar, broă lòt jòi ală anih ròng lơwe nàng ai dà sŭt lơ we kờñ ai geh dà sŭt lơwe bơkah, sàng goh là jơnau geh hìu bơnhă bi sền gròi ngan. Bi Vũ Hữu Cường, yal: Broă sền gàr sàng goh lài ngan là pal sàng goh, bơh thùng kuài tus phan ơn dà sŭt lơwe pal sàng goh, gàr niam bơta sàng goh ờ gŏ di lời bơtờp sơnơm sền gàr phan tam, ƀañ ngan, ờ gŏ di ai sa sơnơm kháng siñ. He lòt bơdìh he lơh den he mìng sền gròi tus ală anih lơh sa sươn dờng, tiah làng bol ơm kis cau bơsong sơnơm dùl ròt, lài mờ tŭ ƀòm, neh bơsong den he hơ̆ sồng tus den gơ kơryan uă.

Jăt bi Vũ Nam Trường ơm tàm kơnhoàl Cư M’gar, yal: tàm nhai 03, nhai 04 là tơngai lơwe ai geh uă ngan dà sŭt mờ dà sŭt lơwe kàl do kung bơkah ngan rlau jơh. Bi Trường pà gĭt, broă ròng lơwe ai dà sŭt kơnờm uă ngan tàm trồ tiah, bơta rềs àr gơ aniai kung uă ngan sơl, den tàng kờñ ròng gơtùi lơwe, cau ròng pal tă uă ngan bơta pràn dà kơlhề, tàm hơ̆ bơta chài mờ bơta kờñ ngan là jơnau kwơmàng. Bi Vũ Nam Trường, yal: Ală tŭ ai dà sŭt lơwe kơnờm uă ngan tàm trồ tiah. Dilah mìu dờng den he pal ndơl mờ ơm rlô nàng ngai tơnơ̆ hơ̆ sồng gơtùi lòt ai wơl, dilah mìu dềt mìu phĕ den lời gơ ơm rlô dùl tŭ jiơ hơ̆ sồng pơgăp nggùl jiơ, dùl jiơ tơnơ̆ den hơ̆ sồng wơl lòt wơl dilah ờ den lời gơ sơrlồng sơrlàng ngan. Trồ tơngai, trồ tiah duh di mơ là ai dà sŭt lơwe niam ngan rlau jơh.

Kung neh ròng lơwe jŏ rlau 20 nam do, jăt bi Vũ Thị Kim Thi ơm tàm thôn 1, xã Băng Adrênh, kơnhoàl Krông Ana yal, nàng dà sŭt lơwe bơkah ngan rlau jơh, sàng goh ngan den tơl kàl bi rơ̆p lơh anih ròng tàm ală tiah krơi is. Kàl bơkàu plai gơ àl den bi ntrờñ tus càr Bắc Giang; kàl bơkàu kau su ntrờñ tus càr Bình Phước, Gia Lai mờ kàl bơkàu kơphê den rê wơl hờ càr Dăk Lăk. Tàm hơ̆, dà sŭt lơwe bơkàu kơphê mờ dà sŭt lơwe bơkàu plai gơ àl geh drà tàm lơgar kờñ ngan den tàng bi Thi ngui tăc tàm lơgar. Dà sŭt lơwe bơkàu kau su gơlơh bơtăng dùl êt geh năc lơgar ndai kờñ rlau den tàng mìng bi tăc mờ lơgar ndai lơm. Bi Vũ Thị Kim Thi, yal: Nàng lơh dùl mpồl lơwe bè do den kung ờ gŏ di là ƀươn soh ờ, kàl lơi den phan sa hơ̆, hơ̆ là tŭ kàl kơphê den añ lòt ròng tai lơwe nàng ai dà sŭt lơwe bơkàu kơphê mờ kàl plai gơ àl den añ lòt ai tai dà sŭt lơwe bơkàu plai gơ àl, plai jràng den ai dà sŭt lơwe plai jràng mờ kàl bạc hà den añ lòt tus tiah đah tô dà lơgar añ lòt ròng lơwe nàng geh dà sŭt lơwe bạc hà. Añ kờñ lơh phan bơna añ dê là phan bơna sàng goh.

Càr Dăk Lăk geh uă hìu làng bol lơh broă sa ròng lơwe mờ là tiah geh broă ròng lơwe tơnguh bơtàu ngan gùt lơgar dê. Bơdìh mờ broă ròng mờ ai dà lơwe, Prăp gàr dà di bơta chài sùm là bơta pal geh, nàng gàr geh dà lơwe tàm tơngai jŏ, gàr niam bơta bơkah tŭ tăc ai ală cau bal mờ mpồl lơh sa kă bro in. Dơ̆ lùp tơnơ̆ do mờ ồng Trần Ngọc Sơn, Ci kụk phó Ci kụk Ròng phan mờ Lơh sơnơm phan ròng càr Dăk Lăk yal loh làng rơlao tai bè ală jơnau yal kah tàm broă lơh mờ prăp gàr dà lơwe.

Ơ ồng, nàng lơwe ai geh uă dà mờ kloh niam, cau ròng pal kah ală bơta lơi?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Nàng ai geh dà lơwe kloh niam den cau ròng lơwe pal kah: Lài ngan, cau ròng lơwe pal lơh jăt broă atbồ broă sền gàr mpồl lơwe tơl niam ai sa ai hùc tơl, niam. Dơ̆ bàr là pal rơcang sơndră mờ kòp gơtờp di tŭ nàng lơh geh bơta pràn kơl dang să jan mpồl lơwe in niam ngan. Lài mờ tŭ ai dà lơwe pal sền nền nòn, anih ơn mpồl lơwe ƀuơn ngan geh chi che gam tàm tơngai lì bơkào, do là phan sa geh uă bơta mờ niam ngan là pleh ngài mờ ală tiah ƀơ̆ bè ƀlàng siồ siă tàm tiah ròng gơtìp geh ală bơta lơh gơtìp ƀơ̆ ndai tàm hơ̆ pal kah ngan là tiah mờ làng bol gam ngui sơnơm gơsơ̆t tu sền gàr phan tam”.

Nàng dà lơwe geh kloh niam, broă ai dà, pơdar dà mờ prăp gàr dà lơwe pal kah ală bơta lơi ơ ồng?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Ơi, nàng gàr niam dà lơwe di pal mờ jơnau kờñ bè bơta kloh niam den broă ai dà lơwe pơdar dà lơwe mờ prăp gàr dà lơwe pal kah ală bơta tơnơ̆ do: Lài ngan là bè phan lơh broă den pal geh phan đơ dà lơwe pal kloh niam nàng gàr geh bơta kloh. Dơ̆ bàr là pal ngui phan pơdar dà lơwe geh lơh mờ inox. Dơ̆ pe cau pơdar dà lơwe pal geh ào gàr să neh geh lơh kloh niam. Be tơngai ai dà lơwe den jăt bol añ, niam ngan là làng bol ai dà lơwe tŭ lơwe neh til pơnŏp 100% ha là ờ uă ngan là 70% nàng gàr geh bơta kloh niam. Bè broă pơdar làng bol pơdar dà lơwe mờ bơta sơbăc di mơ nàng gàr niam broă pơdar lơh dà lơwe gơlik tàm thùng, mơya kung bañ pơdar sơbăc ir, tài tŭ pơdar sơbăc ir lơh tăp tàm rơsòn lơwe gơlik di tàm dà lơwe, lơh ờ niam tus mờ bơta kloh niam. Dùl bơta tai là làng bol pal kah tŭ pơdar dà lơwe là pal geh kơmùng kơl dìng tàm tiah pơdar dà lơwe nàng gàr kloh niam kung bè pleh mờ ală phan par tus kờñ sa dà lơwe. Bè broă prăp gàr den làng bol pal ngui ală phan ơn dà lơwe geh tơl kloh niam, bañ prăp tàm ală thùng lơh mờ mpàn, pleh mờ măt tơngai sòl di tơn. Làng bol pal prăp gàr tàm tiah mƀur niam, bơta duh tàm bơh 18 tus 25 độ là di pal ngan”.

Geh dùl bơta mùl màl là tŭ ai lơwe lòt jồp bơkào geh is den sùm di gơlan gơtìp lơwe jồp di ờ uă bơkào geh jơnkah sơnơm sền gàr phan tam, bơta do lơh gơrềng tơn tus mờ bơta kloh niam dà lơwe. Di bè hơ̆ he pal lơh bè lơi nàng pleh mờ bơta di gơlan gơtìp do ơ ồng?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Bơta do jăt añ kơlôi pal geh bơsong ndrờm bal, bè đah dà lơgar mờ mpồl lơh sa kă bro he pal tơnguh broă yal mblàng, bơto pơlam làng bol tơmù broă ngui sơnơm sền gàr phan tam. Dơ̆ bàr tai mpồl lơh sa kă bro mờ dà lơgar pal ngui ală broă lơh kỹ thuật nàng sền bơta kloh niam dà lơwe nàng gŏ ală dà lơwe geh jơnkah sơnơm sền gàr phan tam, di tŭ sơbì dà lơwe ờ tơl kloh niam, ờ di pal jăt mờ jơnau kờñ kloh niam phan sa dê di jăt mờ kơrnoăt bơh dà lơgar. Bè đah cau ròng lơwe pal sền nền nòn, jòi sền jơnau tơngit bè tiah ơn hìu lơwe, tiah do lài mờ hơ̆ di gơlan neh geh ngui sơnơm sền gàr phan tam ha là gam geh broă rơndăp lơh nàng ngui sơnơm sền gàr phan tam nàng jòi anih ơn hìu lơwe tơl niam tŭ lơh dà lơwe geh bơta niam mờ kloh tàm phan sa”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!