VOV4.K’ho- Ơm tàm ù tiah tàm gùl tiah Tây Nguyên dê, geh khà kờp làng bol gal ngan rlau jơh tiah do dê, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk geh uă bơta nàng bơtàu tơnguh jơh bal bè lơh broă sa sươn sre mờ drơng broă nhơl chờ. Tàm hơ\, nhơl chờ- lơh broă sa sươn sre- kơphê- [òn lơgar brê bơnơm mờ mpồl bơtiàn geh uă bơta hơ pơrgon geh bơtàu tơnguh pràn jat tàm bơta tàm tơrbo\ bal tiah [òn lơgar rềp kềng tiah drà mờ tiah tàm gùl. Ală [òn lơgar rềp kềng geh sền là geh bơtàu tơnguh tơl làm rlau tu\ ală bơta tàm tơrbo\ bè hơ\ geh lơh bềng làm bă tiah. Ală cau bơyô kơnòm să kung sền go\ sơl tu\ [ươn broă lơh kờ` gơboh mờ kơ\ kơl jăp priă lơh geh.

{ùi drim, trồ pa jơh mìu, năc kung ờ hềt gal sơl, ală cau lơh broă tàm Tiah nhơl chờ [òn lơgar brê bơnơm mpồl bơtiàn Ko\ Tam, sơnah [òn Tân Hoà, [òn dờng Buôn Ma Thuột neh ờ ru mờ broă lơh. Geh mpồl den ai ntùng nàng hàu klah ntê bơkàu jăt kềng gah gùng lòt. Geh mpồl den sring ală bơkàu tòng brê tơ [ă tềng ală tờm chi geh ntê chi dờng tàm sươn tiah nhơl chờ. Geh mpồl den kơrhia ngan tê tờ tơl tờm nhơ\t tàm ală [ồng bơkàu tàm [làng, halà tàp lơh broă sa sươn sre hữu cơ tàm tiah sươn lơh tơrlòng lài bơh mpồl lơh sa kă bro dê…Cau ùr geh dong kờl uă rlau, den lời tu\ jiơ nàng bơsram nàng pơrlòng ai sră cơng tàng cau pơlam nhơl chờ. H’Jer Êban, ùr ơruh Rơđê ơm tàm [òn Buôr, xã Hoà Đông, kơnhoàl Krông Pach pà gi\t, khai sền go\ do là broă lơh geh kuơ ngan, ờ go\ di mìng geh tơl priă ngui sa tàm rài kis mờ gam dong gi\t wa\ jrô rlau tai bè bơta niam chài- jơnau kah yau ờs mờng bơh yau bơh cau Rơđê dê mờ bơh tiah do dê.

H’Jer Êban đơs bè do: Tàm do 70% là cau Rơđê. Bulah oh là cau Rơđê, mơya là rơnàng kơnòm să, gi\t wa\ ờ uă bè bơhiàn yau. Lơh broă nhơl chờ tàm do ờ mìng cèng wơl ai oh in priă nhai mờ gam dong ală cau lơh broă tàm do in geh bơsram ală ơdu\ pơlam nhơl chờ, dong oh gi\t wa\ jrô rlau bè bơta niam chài bơh kòn cau he dê. Oh gơlơh niam nùs ngan mờ hơ is tàm nùs là geh lơh broă lơh nhơl chờ do jo\ jòng. Bơh hơ\, digơlan ờ dờng, mơya kung neh pơgồp dùl bơnah prăp gàr bơta niam chài.  

Uă ngan là deh mờ dờng bơh hìu bơnhă cau lơh broă sa sươn sre, mìng mờng quèng mờ [òn lơgar, mìr sre lơm, tu\ mu\t lơh broă tàm gah lơh broă nhơl chờ tàm Buôn Ma Thuột, ală ùr ơruh Rơđê geh uă ngan bơta gi\t wa\ pa bè tu\ tơngai bơtàu tơnguh bơh ală [òn lơgar dê. H’Jổn Êban ơm tàm [òn Ko\ Tam, xã Ea Tu, [òn dờng Buôn Ma Thuột là dùl nă cau ai lơh pơyơu. Bal mờ jơh nùs lơh ngan bơsram ndang bơtê lơh broă ndang tàm công ty, H’Jổn lơh bơyô bal mờ uă ngan cau tàm internet mpồl bơtiàn, ngan là lơh bơyô bal mờ ală cau bơyô kơnòm să tàm càr mờ tàm Dà Làc, càr Lâm Đồng nàng jăt sền, lùp bơsram lơh broă nhơl chờ. H’Jổn đơs bè do, ală [òn lơgar tàm Buôn Ma Thuột geh ală bơhiàn niam chài krơi is nàng gơhòi gơ jà năc lòt nhơl. Dilah geh sền gròi mờ geh ală mpồl lơh sa kă bro dờng tề lam, den nhơl chờ mpồl bơtiàn tàm Buôn Ma Thuột geh bơtàu tơnguh pràn ngan.

H’Jổn Êban, đơs bè do: Jăt oh kơlôi den Buôn Ma Thuột gơtùi lơm nàng lơh broă nhơl chờ mpồl bơtiàn. Tài bơh tàm do geh uă [òn lơgar ơm rềp tiah tờm [òn dờng. Den tàng bè hơ\, [òn lơgar gơtùi pơgồp bal mờ ală tiah nhơl chờ, tiah nhơl chờ gơtùi pơgồp bal mờ ală [òn lơgar, lơh ală homestay, ală drơng broă ơm rlô pràn să, mơkung lùp nàng gi\t bè ală phan bơkah pơnrơ mờ bơta niam chài tàm [òn lơgar hơ\.

Tus tu\ do tàm Buôn Ma Thuột geh 6 tiah, anih nhơl chờ mpồl bơtiàn geh broă lơh di niam đau, geh bơcri priă niam mờ lam lơh dùl bă niam bơne\ ngan. Bal mờ gơ hòi gơ jà geh uă ngan năc lòt nhơl, đơs nền geh rùp să bơh he dê tàm sră wa\c sềr rùp ù tiah nhơl chờ Dăk Lăk đơs is mờ tiah Tây Nguyên đơs bal, ală anih do gam lơh geh broă lơh ai pơgăp 1 rbô nă cau lơh broă in, rlau nggùl khà tàm hơ\ là cau tàm ală [òn lơgar kòn cau Rơđê tàm càr dê, lơh geh sùm priă nhai bơh 50 tus 60 tơlak dùl nam, mờr ndrờm mờ tam dùl lồ kơphê tàm tơngai priă tăc gơmù bè tu\ do. “Niam nùs”, “sền go\ uă tu\ tơngai bơtàu tơnguh ai [òn lơgar in”, là jơnau sền go\ bal bơh khi dê.

Bè jơnau yal bơh bi H’Đrim Ayun dê ơm tàm sơnah [òn Tân Hoà: Oh sơning là oh geh hòi jà tai ală cau bơyô ndai nàng lơh bal, tài bơh tàm [òn oh dê kung gam sơl dùl nơm dà mbòr niam ngan. Jăt yal yau den hơ\ là dà mbòr bơh klau Dam Ji dê. Geh yal jơnau bơh klau Dam Ji dê tềng hơ\. Bè hơ\ den tàng oh kung bè làng bol tàm [òn ndrờm kờ` ai nhơl chờ rê tus nàng jơh tơl nă cau in gi\t bè bơta niam chài bơh he dê.

Mò Nguyễn Thị Ngọc Anh, Kwang atbồ Mpồl duh broă atbồ lơh sa kă bro Công ty Nhơl chờ niam chài- [òn lơgar brê bơnơm- mpồl bơtiàn Ko\ Tam yal, dà lơgar neh geh gùng dà broă lơh loh làng ngan bè bơtàu tơnguh nhơl chờ. Tus bal Dơ\ lơh chờ kơphê Buôn Ma Thuột, ồng Nguyễn Xuân Phúc Thủ tướng Chính phủ kung neh hòi jà ală bơnah lơh sa tàm Dăk Lăk dong kờl “Bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre- nhơl chờ mờ kơphê bal mờ dùl broă lơh bal mờ bồ tơngoh kơ\p kờ`”. Ală bơta hơ\ pà go\, mờ Dăk Lăk đơs is, Tây Nguyên đơs bal, nhơl chờ lơh broă sa sươn sre- [òn lơgar brê bơnơm- mpồl bơtiàn, ờ go\ di mìng là bơta pràn mờ gam là bơta gơn kơnờm bơtàu tơnguh ală bơta pràn, bơta [ươn ndai. Den tàng bè hơ\, bơcri priă tàm nhơl chờ tàm Buôn Ma Thuột gam geh gi\t wa\ di mờ geh uă bơta tam gơl pa. Bơh bơta geh ngan tàm mpồl lơh sa kă bro he dê, mò Anh đơs bè do, ngan bơh mpồl cau lơh broă bơh ală [òn kòn cau Rơđê dê gam lơh broă tàm ală công ty nhơl chờ, geh gơ gơs là gar sơntìl nàng broă lơh do gơrề uă làm bă tiah tàm càr, lơh geh dùl mpồl pràn kơldang kơ\ kơl jăp ngan bơh nhơl chờ- lơh broă sa sươn sre- kơphê- [òn lơgar brê bơnơm mờ mpồl bơtiàn.

Mò Nguyễn Thị Ngọc Anh, đơs bè do: Ală oh tu\ do lơh broă nhơl chờ ndang mơkung lơh broă sa sươn sre sơl, gi\t wa\ geh bơta jak chài sơl. Ngan là tàm Dăk Lăk do, là cau lơh broă mơya uă oh geh 1, 2 halà 3 lồ ù. Dilah bàr pe nă oh tơrgùm bal wơl mờ gơ\p là geh bơh 6 tus 7 lồ tơn. Den khi gơtùi lơh bal mờ gơ\p, mờ bơta chài, broă lơh mờng chài lơh broă nhơl chờ den ală oh neh geh bơsram mờ neh gi\t. Tu\ hơ\, khi lơh broă is tàm [òn he dê den là geh niam rlau. A` sền go\ geh mpồl lơh sa kă bro lơh kơnòl broă lam lài, bal mờ ală broă lơh bal tàm ală [òn lơgar den là geh niam ngan.

Tu\ do, ală [òn lơgar tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk dê neh jơh lơh geh tơngai dơ\ 1 bơ\t bơtàu [òn lơgar pa. Bơdìh mờ Kơphê Buôn Ma Thuột neh geh anih kă bro kơ\ kơl jăp, uă phan bơna pơnrơ mùl go\ is bơh tiah [òn lơgar tàm [òn dờng dê kung gam geh lơh măt phan kă bro sơl. Pơnrơ tàm hơ\ geh 2 [òn là Cư Êbur tàm tiah đah mat tơngai mu\t [òn dờng; chi sơntìl lơh broă sươn sre sre, brê bơnơm mờ bơkàu lơh rùp tàm tiah đah mat tơngai lik, ka lăng, ka sơntìl tàm tiah đah jum…Bal mờ ală măt phan kă bro phan lơh geh bơh sươn sre gam ngai sơlơ geh crơng gơs là ală rơndăp broă lơh nhơl chờ geh broă lơh dờng mờ di mơ, kung bơh sơnrờp geh lơh sơl. Làng bol ală [òn lơgar geh [òn dờng ai pà ală ù tiah niam ngan tàm tiah tàm gùl, bè [làng dờng, bảo tàng…nàng ràng tơlik lơh ai cau in sền bè bơta niam chài mờ ală phan bơna he dê. Lơh broă sa sươn sre, nhơl chờ, kơphê, [òn lơgar brê bơnơm, mpồl bơtiàn tàm do gam wèt tus tàm tơrbo\ bal uă tàm làm bă tiah, lơh geh bơta jrô ơnàng mờ bơta kơ\ kơl jăp jo\ jòng tàm bơtàu tơnguh dê.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến