Drim lơi kung bè hơ̆ lơm, bi Lò Thị Xoan ơm tàm ƀòn Bó Lạt, xã Chiềng Càng, kơnhoàl Sông Mã, càr Sơn La mờ tơl nă cau tàm hìu bơnhă lòt jì nhơt tàm suơn tam tờm Gai tơlir. Lài do, cau ùr xã Chiềng Cang mìng git ngui nha tờm Gai tơlir nàng lơh ƀañ Gai. Mơya rềp ndo, khi neh bơsram broă ngui tờm Gai ai brài nàng tac mờ giă jơnhua ai mpồl lơh sa kă bro tàñ mai in.

Tŭ hơ̆, kung bè ală hìu bơnhă ndai, hìu bi Xoan tam kòi mờ tơngời gùt nam, priă lơh geh bơh tơl lồ ờ hềt tus 20 tơlak đông dùl nam. Nam 2017, bi geh bơto pơlam bè rơndap broă “Sơlơ tơnguh tai bơta ring bal ùr klau bơh tơnguh cồng nha lơh sa suơn sre mờ bơtàu tơnguh lòt nhơl” bơh Cíñ phủ lơgar Australia dong kờl. Tơnơ̆ tŭ git bè rơndap broă lơh, bi Xoan neh lơh nền rơp tamt ờm gai tàm lŏ sre 2 sàu hìu bơnhă dê. Tơnơ̆ 1 nam, hìu bơnhă bi neh geh priă cồng. Bi Xoan pà git, priă lơh geh jơh gùt kàl lơh sa mờr 40 tơlak đông, uă rlau 4 dơ̆ pơndrờm mờ priă lơh geh bơh tơngời mờ bùm blàng: “Bơh lài tus tŭ do, ờ hềt geh tờm chi tam lơi ờ mìng lơh phơng ơn mờ lơh niam ù bè tờm Gai do. Tờm Gai neh lơh broă lơh sa he dê bơtàu tơnguh rlau, den tàng he kung chờ hờp rlau”.

Tàm ală tiah lam lơh Rơndap broă lơh, rùp hin cau ùr jơi bơtiàn dùl êt nă cau tus bal tàm jơh ală bơnah broă bơh broă tam mờ sơngka sền gàr, tơnhàu kung bè tac phan lơh gơs neh gơ gơs mờng kwèng ngan, ai gŏ cồng nha bơh Rơndap broă lơh dê tàm broă sơlơ tơnguh rlau tai bơta ring bal ùr klau. Bal mờ hơ̆, rơndap broă lơh gam sùm tàm pơgồp bal sơlơ tơnguh tai bơta ring bal ùr klau bơh ală broă lơh bơto pơlam, mblàng yal. Ồng Nguyễn Quang Huy, Kwang atbồ Hợp ták xã Gai xanh sông Mã, càr Sơn La pà git, tờm Gai tơlir là dùl bơta chi tam jŏ nam gơtùi tơnhàu mhar, tơngai kis gơ dê pơgap 10 nam, pah nam tơnhàu 4 dơ̆. Nàng gơtùi lơh geh cồng nha bè bơta kơp gơn den làng bol pal jòi git bè bơta krơi is siñ họk mờ git bơta chài tam kung bè sơngka sền gàr tờm chi di mờ bơta chài geh pơlam: “Làng bol rơp geh blơi jơh 100% phan lơh gơs he dê mờ giă tac neh geh hơ pơrgon bơh sơn rờp tơn tàm pơgap 10 nam. Bè phan bơna bơcri lơh den làng bol kung geh dong kờl uă ngan, digơlan tàm pơgap 2 nam làng bol rơp ờ gơtìp roh priă cồng”.

Mờ bơta krơi is là càr tiah kơh bơnơm geh rlau 84% làng bol là cau jơi bơtiàn dùl êt nă cau, càr Sơn La git nền, ring bal ùr klau là dùl bơnah kuơmàng tàm broă rơndap lơh bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn càr dê. Lồi nam 2017, Ci kụk tam phan mờ sền gàr phan tam càr Sơn La lơh broă bal mờ Kông ty TNHH bơcri priă mờ lơh sa Viramie mờ Hợp ták xã Gai xanh AP1 Sơn La tơnguh ù tiah tam tờm Gai tơlir. Do là dùl tàm ală rơndap broă dềt gơ wèt Rơndap broă lơh sơlơ tơnguh tai ùr klau bơh tơnguh cồng nha lơh sa, lơh broă suơn sre mờ bơtàu tơnguh lòt nhơl tàm càr Lào Cai mờ Sơn La mờ kờp jơh priă bơcri rlau 14 tơmàn đông. Ồng Dương Gia Định, kwang atbồ Ci kụk Tam phan mờ sền gàr phan tam càr Sơn La pà git, tơnơ̆ 2 nam lam lơh, Rơndap broă neh cèng wơl ală cồng nha niam ngan, ờ mìng bơtàu tơnguh ù tiah tam phan ai dùl bơta chi tam pa in mờ gam sơlơ tơnguh tai bơta ring bal ùr klau tàm ală ù tiah gam uă kal ke: “Mờ jơnau kờñ tơnguh priă jền lơh geh, lơh gơlik bơta ring bal ùr klau, tơnguh gơnoar bơh cau ùr dê, ngan là cau ùr jơi bơtiàn dùl êt nă cau. Tơnơ̆ 2 nam lam lơh, ală cau dong kờl kung bè đại sứ neh đơs, cồng nha rơndap broă cèng wơl niam ngan. Lài ngan tờm Gai tơlir gơ dờp mờ ù tiah, trồ tiah tàm càr, gơtùi blơi jơh ală phan lơh gơs. Bè cồng nha lơh sa den cau ùr neh git cồng nha mờ he lơh gơs den tàng sơlơ pin dờn, lơh tờm rlau tai. Dơ̆ 2 là lơh ală mpồl den gơtùi sơlơ tơnguh bơta tàm pơgồp bal bơh thôn, ƀòn dê”.

Jat Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Sơn La pà git, nam lài, càr tam mờr 1 rbô 500 lồ tờm Gai tơlir. Tơnơ̆ tŭ kờp jơh priă tă lơh, priă lơh geh bơh làng bol dê geh bơh 60 tus 80 tơlak đông dùl lồ pah nam. Bè hơ̆ den tàng tờm Gai tơlir tàm Sơn La gam geh uă cau ùr làng bol jơi bơtiàn dùl êt nă cau sac rơ wah nàng ala ală bơta chi tam ờs mờng. Cồng nha bơh broă lơh dê ờ mìng lơh gơlik gùng lòt pa tàm lơh sa suơn sre mờ gam tơnguh pràn jak atbồ priă jền lơh geh mờ rơcang is lơh sa bơh cau ùr dê, pơgồp bơnah sơlơ tơnguh tai bơta ring bal ùr klau tiah jơi bơtiàn dùl êt nă cau. Sơrlèt gan uă bơta lòng, mờ bơta gơn kơnờm là ală rơndap broă lơh dong kờl bè do, cau ùr tiah kơh bơnơm Sơn La do ngai sơlơ pin dờn, ngac ngar, rơhời lơh tờm tơnguh bơta niam mờ lơh tờm rài kis he dê.