Bơta khih geh rơhềp tơn tàm klờm soh tàm tơngai jŏ jòng digơlan gơ lam tus gơbàn kòp klờm soh kơn jơ̆ ngan, lơh gơlik geh bơta bơh sơn rờp bơh kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam.

Kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam là jơnau hòi ngui mìng ală bơta sồt tàm klờm soh geh gơrềng tus bơta gơ kòl gùng tă nhơm. Kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơmam lơh gơlik geh bơta kal ke tă nhơm ngai sơlơ kơn jơ̆ mờ digơlan pơhìn tus màng kis bơh cau kòp dê. Kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam là jơnau tờm lơh gơbàn chơ̆t să geh ơm tàm khà dơ̆ 4 tàm dunia (tơnơ̆ ală bơta kòp mạch vành, ung thư mờ gơ drồl gùng mhàm tơngoh) mờ là jơnau tờm gơbàn chơ̆t să ơm tàm khà dơ̆ 3 tàm lơgar Việt Nam dê (tơnơ̆ kòp gơ kòl gùng mhàm tơngoh mờ kòp plai nùs ờ tơl mhàm dùl bơnah). Chu jràu là jơnau tờm bơh 75% ală cau kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam dê. Cau ngir chu jràu geh bơta pơhìn bơtờp kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam uă rlau 10 dơ̆ pơndrờm mờ cau ờ chu jràu. Geh tŭ, ală cau ơm rềp mờ cau chu jràu kung geh bơta pơhìn bơtờp kòp do sơl.

Kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam rơ̆p ngai sơlơ kơn jơ̆ jat tŭ tơngai, kòp jŏ jòng tus jơh rài kis gam wơl kờp bơh tŭ cau kòp gơbàn kòp. Kòp kung ờ gơtùi sơm bời jơh mờ mìng gơtùi sơm kòp jat tơl dơ̆ kòp gơbàn kòp wơl. Ală bơta pơhìn lơh kòp gơbàn kòp wơl là tài bơh ơm rềp mờ tiah geh nhŭ jràu, bơ̆ bơl tiah ơm kis, trồ tơngai tam gơl nisơna, sù iò uă halà lơh broă uă kơn jơ̆ ir. Jơnau gơ lời wơl là cau kòp gơbàn roh bơta pràn lơh broă, ờ gơ tùi sền gròi is să jan.

Tàm Hìu sơnơm Klờm soh càr Dăk Lăk, cau gơbàn kòp klờm soh gơkòl jŏ sơnam geh tus khà jơnhoa ngan rlau jơh tàm ală kòp bè klờm soh. Nam 2022, hìu sơnơm neh sơm kòp mờ sền gàr mờr 500 nă cau gơbàn kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam, qúy 1 nam 2023 geh 289 nă cau kòp. Ƀák sĩ La Thế Anh, lơh broă tàm khoa Nội 1, Hìu sơnơm Klờm soh càr Dăk Lăk dê pà gĭt: “Bơta cau kòp mut piam tàm khoa Nội 1, Hìu sơnơm Klờm soh càr Dăk Lăk ndrờm là cau neh chu jràu jŏ sơnam lơm. Uă ngan cau klau là ală cau chu jràu tơn ai cau ùr den ơm rềp mờ cau chu jràu (tàm hìu bơnhă geh dùl nă cau lơi hơ̆ chu jràu)”.

Bè ồng H.T.T, 69 sơnam ơm tàm xã Ea Tu, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk là dùl jơnau pơn yơu. Ồng T neh chu jràu bơh tàm tŭ dềt, tus tŭ do neh chu jràu geh rlau 50 nam. Tơl dơ̆ lơh broă, ồng T sùm glar bòl, ờ hoan pràn rlau mờ tơl nă cau mơya ồng mìng kơlôi là tài bơh să jan ờ pràn gơ dê. Pah tŭ trồ mrềt, ồng T bơsiă uă mờ kal ke tă nhơm. Tàm dùl dơ̆ să jan glar bòl jŏ jòng, bơsiă, kal ke tă nhơm, hìu bơnhă jun ồng tus hìu sơnơm nàng kham. Ală ƀák sĩ đơs là ồng gơbàn kòp klờm soh gơkòl jŏ sơnam, bơh hơ̆ ồng sùm pal mŭt piam tàm hìu sơnơm nàng sơm kòp, dơ̆ do, ồng neh piam rlau 10 ngai tàm khoa Nội 1, hìu sơnơm Klờm soh càr Dăk Lăk dê mơya kòp kung ờ hềt bời sơl. Ồng H. T. T yal: “Gŏ kòp pơgap mờ do 5 nam. Iăt rơdiô, iăt jơnau mblàng yal geh gĭt chu jràu là khih aniai ngan. Aniai bơh broă chu jràu lơh he kal ke tă nhơm, tă nhơm gơ kòl. Bèp añ gơbàn kòp do, bi klau dơ̆ 2 kung gơbàn kòp do, wa tờm kung kòp bè do sơl. Bèp añ chu jràu, bi klau dơ̆ 2 kung chu jràu, wa tờm kung chu jràu sơl. Tàm jơi nòi 3 nă cau gơbàn kòp do, kờp bal mờ añ tai là 4 nă. Kòp do kal ke tă nhơm, tê jơng lơbơn lơñio jơh. Tŭ do kal ke tă nhơm uă, kơn jơ̆ den mŭt piam tàm hìu sơnơm tai, pràn di mơ den rê wơl tàm hìu”.

Ndrờm bè hơ̆ sơl là ồng T.H.Đ, 63 sơnam, ơm tàm sơnah ƀòn Thống Nhất, thị xã Buôn Hồ, càr Dăk Lăk. Ồng Đ kung neh chu jràu bơh pơnu. Pơgap mờ do 2 nam, tài bơh bơsiă, kal ke tă nhơm jŏ ngai den ồng neh tus hìu sơnơm kham kòp mờ geh ƀák sĩ đơs là gơbàn kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam. Bơh tŭ geh ală ƀák sĩ pà gĭt chu jràu lơh tơnguh bơta pơhìn gơbàn kòp klờm soh gơkòl jŏ sơnam, ồng Đ neh lơh ngan sang tĕ ờ chu jràu tai nàng sền gàr pràn kơl dang să jan. ồng T.H.Đ đơs: “Bơsiă, kal ke tă nhơm. Sơm kòp bơh nhai 09 nam 2022, pah nhai tus hìu sơnơm kham, sền gròi pah nhai. Kòp do bòl glar ngan, geh tŭ gơ lơh bòl, tŭ gơbàn kòp là glar ngan”.

Jràu là jơnau tờm lam lài lơh gơbàn kòp klờm soh gơkòl jŏ sơnam. Chu jràu lơh ai ală bơta aiai ndai bơh kòp do dê uă rlau tai. Ngan là, ală cau chu jràu gơtìp gơrềng ờ niam rlau tai tài bơh tiah ơm kis bơ̆ bơl, sồt mồr mờ gơbàn bơtờp mờ ală bơta nhŭ khih pơn drờm mờ cau ờ gŏ chu jràu. Cau chu jràu geh khà gơbàn chơ̆t să tài bơh kòp klờm soh gơ kòl jŏ sơnam uă rlau 10 dơ̆ pơn ndrờm mờ cau ờ chu jràu. Kòp klờm soh gơkòl jŏ sơnam ờ gơtùi sơm bời jơh ờ. Den tàng bè hơ̆, tŭ kòp gơbàn kòp wơl halà kòp sơlơ kơn jơ̆ den tus tơn tàm hìu sơnơm nàng geh sền gròi mờ sền gàr pràn kơl dang să jan dùl bă niam ngan rlau jơh.

Kòp klờm soh gơkòl jŏ nam lơh gơtìp glar tă nhơm ngai sơlơ geh uă mờ di gơlan lơh pơhìn tus mờ màng kis bơh cau kòp dê. Nàng wă tai bè kòp klờm soh gơkòl jŏ nam, tơnơ̆ do là tơngu me jơnau lùp bơh cau ai tơngit jơnau đơs do dê mờ ƀák sĩ CKI. Rmah Lương, Phó Kwang atbồ Hìu sơnơm Klờm soh càr Dăk Lăk bè kòp do. Jà...

Ơ ƀák sĩ! Tài bơta lơi lơh gơtìp kòp klờm soh gơkòl jŏ nam? Bơta hoàc huơr bơh kòp do bè lơi?

Ƀák sĩ CKI Rmah Lương: “Kòp klờm soh gơkòl jŏ nam lơh cau kòp gơmù bơta pràn lơh broă, lơh gơrềng tus mờ lơh broă mờ rài kis pah ngai, lơh cau kòp glar tă nhơm. Jăt mờ tơl bơta, tàm tơngai dơ̆ III, tơngai dơ̆ IV den cau kòp glar tă nhơm uă rơlao. Tàm tơngai sơnrờp, cau kòp mờng glar tă nhơm tŭ lơh broă lơh ngan ai jơh bơta pràn. Geh uă bơta lơh gơtìp kòp klờm soh gơkòl jŏ nam. Bơta sơnrờp ngan là cau kòp chu jrào uă nam. Bơta dơ̆ bàr là di gơlan gơtờp bơh mhàm mè bèp, tài ờ tơl men alpha-1 antitrypsin mờ di gơlan là tài tiah lơh broă geh uă ñhŭ, gơthul, ƀơ̆. Hơ̆ là ală bơta tờm lơh gơtìp kòp klờm soh gơkòl jŏ nam tŭ do. Tàm jrào geh di pơgăp bơh 6 rơbô tus 7 rơbô phan khih, tŭ rơhồp, ƀô geh lơh ờ niam tàm rơnồng dờ lơh gơtìp bơta kòp bơh kòp klờm soh gơkòl jŏ nam”.

Bơta tơngŏ bơh kòp klờm soh gơkòl jŏ nam bè lơi? Kòp lơh ai tơngŏ ngòt rơngơ̆t lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ CKI Rmah Lương: “Kòp klờm soh gơkòl jŏ nam sùm gơlik geh tàm cau kòp bơh 35 sơnam rơlao hờ đang, di gơlan gơtìp gờñ rơlao. Cau kòp neh geh tŭ chu jrào. Geh tơngŏ loh làng ngan là tơnơ̆ mờ dùl dơ̆ glar tă nhơm tŭ trồ mang lơh cau kòp ờ lơhă bĭc ha là tơnơ̆ mờ tŭ lơh broă glar, cau kòp gơlơh glar tă nhơm, ntas khòk khèk.

Tŭ do, kòp klờm soh gơkòl jŏ nam ờ geh sơnơm sơm bời kòp, ờ geh dùl broă sơm kòp lơi geh sơm kời kòp do. Kòp do mìng gơtùi sơm bời mờ broă rơcang lài dong kờl cau kòp ờ gơtìp jroă rơlao.

Kòp klờm soh gơkòl jŏ nam lơh gơtìp uă ngan bơta tơngŏ ngòt rơngơ̆t, tàm hơ̆ uă ngan là ală cau kòp gơtìp jŏ nam lơh gơtìp tus mờ bơta tàm gùl klờm soh gơkòl jŏ nam dê. Hơ̆ là cau kòp gơtìp ờ pràn tă nhơm sùm, tơnơ̆ mờ hơ̆ lơh gơrềng tus mờ plai nùs đah ma, ờ pràn plai nùs đah ma ha là lơh gơdàr plai nùs đah ma. Do là dùl tàm ală bơta tờm lơh gơtìp ờ pràn tă nhơm mờ lơh gơtìp ờ pràn plai nùs đah ma”.

Ơ ƀák sĩ! Kòp klờm soh gơkòl jŏ nam là kòp ờ hềt geh bơta sơm bời kòp, den tàng gơwèt mờ ală cau kòp neh sơm kòp tàm hìu sơnơm di gơlan geh ngui sơnơm lài do nàng sơm is tŭ kòp gơtìp tai di lah ờ?

Ƀák sĩ CKI Rmah Lương: “Tŭ do, kòp klờm soh gơkòl jŏ nam gơwèt kòp atbồ bơh dà lơgar (kòp mpồl bơtiàn) bè kòp ờ gơtờp. Tàm càr Dăk Lăk, kòp klờm soh gơtìp gơkòl jŏ geh jào hìu sơnơm Klờm soh atbồ mờ sơm kòp. Tŭ cau kòp neh geh sền gŏ gơtìp kòp klờm soh gơkòl jŏ nam den geh hìu sơnơm Klờm soh càr lơh sră sơm kòp hờ bơdìh hìu sơnơm mờ tàm 01 nhai cau kòp geh tus hìu sơnơm nàng kham tai mờ dờp sơnơm dùl dơ̆. Sơnơm, di lah cau kòp ngui tàm tơngai ai kờp geh bal sơnơm ƀồm, sơnơm hùc, ngui tai sơnơm kháng siñ, sơnơm lơh gơdàr rơnồng dờ mhar rơlao mờ di gơlan geh ngui sơnơm ƀồm mờ hùc ha là cit ndang, jăt mờ tơl bơta kòp. Tàm tơngai pràn, cau kòp geh tus kham tai mờ ai sơnơm sơm kòp pah nhai”.

Pal lơh bè lơi nàng rơcang sơndră mờ kòp klờm soh gơkòl jŏ nam, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ CKI Rmah Lương: “Geh uă ngan ƀák sĩ geh bơto sồr ală cau gam chu jrào pal sơbì jrào gờñ tŭ ală bơta tơngŏ gơlik geh. Ală cau ờ chu jrào bañ tìp mờ ñhŭ jrào, di gơlan là gơtìp chu jrào bơh cau ndai ha là chu jrào rơcang lài tài tŭ tìp mờ ñhŭ jrào di gơlan lơh gơtìp kòp klờm soh gơkòl jŏ nam. Bơdìh hơ̆ tai, geh ờ uă bơta kòp gơrềng bal tus mờ kòp sồt mồr jŏ tàm gùng tă nhơm ha là lơh broă tàm tiah gơtìp ƀơ̆, gơthul, ñhŭ. Geh rài kis kloh niam”.

Dan ưn ngài ƀák sĩ!