Tục cột hồn thường thực hiện trong lễ cưới, việc tang, khi trong nhà có người thân đi xa, lúc vợ chồng bất hòa. Tục lệ này còn diễn ra vào những dịp Tết đến xuân về, kết nghĩa anh em, mừng cơm gạo mới. Theo quan niệm của người Ma Coong, tục cột hồn vào đầu năm mới mang ý nghĩa cầu cho một năm gặp nhiều may mắn, mạnh khỏe và bình an, ra đường được nhiều người giúp đỡ… Và sâu xa, những người được cột hồn luôn nhớ về bản làng, con sông, con suối, ngọn núi và những cánh rừng già...

Ông Đinh Xon, ở bản Cà Roong I, giải thích rằng: “Hồn” ở đây được xem là số phận, tính mạng của con người. Chủ lễ cột hồn là già làng hoặc trưởng bản. Lễ vật ít nhất một con gà. Ngày Tết thì giết một con heo hoặc trâu, bò. Sợi dây dùng để cột hồn được bày lên mâm cúng. Ngày xưa, có khi bỏ thêm bạc nén hoặc đồng tiền xu".

Sợi dây cột hồn có màu trắng và được chủ lễ buộc vào cổ tay phải người được cột hồn. Trong đời sống người Ma Coong, nghi lễ này rất thiêng liêng, chủ lễ khấn xin may mắn, bình an.

Người Ma Coong luôn nâng niu sợi dây cột hồn yêu thương

Trưởng bản Đinh Xon kể chuyện làng mình nghe như cổ tích. Tết năm ngoái, vợ chồng Đinh Sự, Y Ran xích mích do người vợ mải chơi, thường hay tụ tập nhảy nhót, uống rượu với bạn bè. Đinh Sự buồn lắm, to tiếng với vợ. Cô vợ Y Ran bỏ về nhà bố mẹ. Lo cho đôi trẻ, bố mẹ Y Ran mời Đinh Xon làm chủ lễ cột hồn.

Buổi lễ cúng cột hồn vào mùa xuân năm đó, Đinh Xon cầu khấn thần linh giữ hồn cô vợ trẻ về với người chồng, sửa tính, đổi nết, giữ ấm êm trong gia đình. Tại lễ cột hồn, hai vợ chồng cúi đầu xin lỗi lẫn nhau và hiểu nhau hơn. Bây giờ, Đinh Sự, Y Ran đi đâu cũng có nhau, hạnh phúc sum vầy.

Nếu như trong lễ cưới, người Ma Coong cúng cột hồn cầu mong tâm hồn đôi vợ chồng trẻ luôn thuộc về nhau thì trong việc tang, lễ cột hồn để giữ người còn sống ở lại với trần gian. Đồng bào quan niệm, cột hồn là để người chết đừng đem người thân đi theo. Người ở lại không được quá đau khổ, buồn bã mà hãy vươn lên, chăm lo cuộc sống tốt hơn. Còn trong ngày Tết, lễ cột hồn mong cho năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.

Từ xưa tới nay, cứ đến ngày Tết, lễ cưới, việc tang, người Ma Coong đều thực hiện nghi lễ cột hồn. Theo Trưởng bản Đinh Xon, cái hay trong tục cột hồn của người Ma Coong là lễ vật không cầu kỳ, ít tốn kém, người được mời đi cúng lễ không lấy tiền công.

Trưởng bản Đinh Xon (quàng khăn) kể chuyện Lễ cột hồn

Ngoài lễ cột hồn với những người thân trong gia đình, người Ma Coong ở Thượng Trạch còn có một lễ cột hồn đặc biệt hơn. Đó là lễ cột hồn kết nghĩa anh em với người dưới xuôi hay người Lào ở bên kia làng. Người được cột hồn phải có nhân cách tốt, chân thành. Khi tình cảm giữa hai người thân thiết trên mức bạn bè thì làm lễ cột hồn, coi nhau như anh em trong một nhà.

Đối với lễ cột hồn kết nghĩa anh em, già làng làm lễ xong, sợi dây được buộc vào cổ tay của chủ nhà và khách. Sau đó, hai người tự chích máu ở ngón tay pha với rượu uống chung. Hai người sau khi cột hồn phải coi nhau như anh em trong một nhà, giúp đỡ nhau lúc khó khăn, hoạn nạn…

Ngày Tết, hai gia đình qua lại thăm hỏi lẫn nhau, cầu chúc cho nhau nhiều điều may mắn và hạnh phúc. Sau nghi lễ cột hồn, con của anh cũng là con của tôi, việc nhà tôi cũng là việc nhà anh, con cháu của họ sau ba đời mới được phép lấy nhau. Theo già làng Đinh Kim, nếu ai tự động cắt bỏ sợi dây cột hồn ở cổ tay thì coi như tình nghĩa anh em cắt dứt từ đó.

Người Ma Coong đi đâu cũng nhớ về người thân, bản làng, nhớ từng cánh rừng hoang sơ miền biên viễn. Sợi dây cột hồn dù mỏng manh nhưng gắn kết nghĩa tình giữa những người trong một gia đình, chia sẻ yêu thương giữa người miền ngược và miền xuôi, gắn chặt tình thân với bạn Lào bên kia biên giới. Dù có đi đâu về đâu, người Ma Coong vẫn nâng niu sợi dây cột hồn.

Thanh Hà/VOV-Miền Trung