VOV4.M’nông: Lah ngoai tâm ăp nkuăl geh rnoh cà phê tăm âk bah n’gor Gia Lai, tâm âk năm rlau aơ, rnơm ƀư ueh nau tâm rgop ƀư nkuăl tăm ân du đê̆ ntŭk kan tăch luh cà phê âk tâm n’gor, ƀon lan lŏ geh dŏng ndrel ntrơn rgâl nau n’huch rnoh phân poh hoá học, n’hao rnoh phân ndum êng tâm nau tăm cà phê. Phóng viên Radio Việt Nam geh nau nchih nkoch ngăn tâm xã Đak Krong, nkuăl Đăk Đoa

            Ăp năm kŏ kơt nê mro, tâm bôk yan mih, rnăk wa Tuih, tâm ƀon Đăk Mong, xã Đăk Krong, nkuăl Đăk Đoa, Gia Lai lŏ tât ntŭk bu tăch phân gay ma rvăt phân hoá học poh ân 2 ha cà phê bah rnăk nơm. Ngăn lah, đah du ha cà phê, prăk ntuh kơl rvăt phân nklăp 20-25 rkeh. Yơn rnoh phân rnôk aơ lơn ma khlay, geh âk tŏ rvăt phân mô ueh, nkre roh prăk, nkre mô jêng cà phê. Ndri ma, năm 2020 tât rnôk aơ, jêh râng jrâu nti mbơh nkoch mpeh nau tăm cà phê tĭng nau dơi 4C tâm UBND xã Đak Krong ƀư, wa blau ndŭm êng phân tă bah nkhop cà phê đah ăch sur gay ma poh ân tơm tăm. Tĭng wa Tuih, nau ƀư aơ nkre kơl wa n’huch prăk rvăt phân ntơm 10-15 rkeh/ha/năm, ma kơl an neh ntu jêng lơn. Năm 2020 mhe rlau, mir cà phê 2 ha bah rnăk wa geh 9 tấn:

            ‘Roh prăk rvăt phân, yor du ƀao phân tât 500-600 rbăn ri mô dơi ôh, ri ma nsôih tâm pot ndrel ma ndum ân păng mbơm oi. Ndơ aơ ri gâp nkhŭt ma ăch sur, ndơ aơ ri nơm poh ân păng jêng tơm, play mô rŭng”.

            Kŏ dôl ma rgâl tă bah phân hóa học jêng phân nơm ndum êng, wa S’nham, tâm ƀon Dak Mong, xã Đak Krong, nkuăl Đak Đoa mbơh, nau aơ mô êng kơl an n’huch prăk rvăt phân poh, ma n’huch bu tuh ân tơm tăm, kơl cà phê jêng ndrel ueh lơn. Wa S’Nham nkoch, bah năp nơh, jêh rnôk kĭn cà phê tăch, wa dŏng nkhop gay ma sui nkre tâm mir, đah nau mĭn, ƀư kơt nê ân geh jêng lơn. Yơn jêh râng nau kan ntĭm nti mpeh nau dŏng phân hữu cơ, wa S’Nham mơ gĭt, ƀư kơt nê ri jêng ndơ bu tih tă bah yan bah năp hôm tâm ntô cà phê lăp tâm neh ndrel tơm. Gay ma der nau nê, âk năm ma aơ, wa sŏk ntô cà phê rluk ngăn ma ăch ndôk ndrel ăch sur, jêh ri ân nsum ma men vi sinh Trichoderma tâm 4 khay. Jêh nê mư sŏk phân aơ leo poh ân tơm cà phê. Rnơm kơt nê, mir tăm cà phê rlau du ha bah rnăk wa rnôk aơ jêng ueh, mô geh bu tuh, đăp mpăn ân bơi tât 5 tấn săk rnglay du yan:

            ‘Gâp sŏk ngăn nkhôp cà phê ân tâm ndrung ndrôk, jêh ri ndum, jêh nê sŏk sui ân tơm cà phê, saơ cà phê jêng ngăn”.

            Wa Nguyễn Kim Anh-Kruanh jrâu kan tuch tăm ndrel bun hao ƀon lan nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai mbơh, rnoh geh ăp chất hữu cơ tâm ntô cà phê lah rlau 30%. Aơ lah du ntil ndơ ơm geh gay kônh wa ƀư gay ma leo poh ân tơm tăm. Phân hữu cơ geh nau dŏng bư neh jêng, ueh, tŏng độ pH, mbĕ neh, ueh ân ăp ntil ndơ rêng tâm neh. Ndrel ma nê, phân hữu cơ kơl ntrŭt dăng nau kan njêng ndơ jêng gay ma rong ân tơm nơih jêng, nơh sa, nơih njrăng rdâng kro phang, kơl ân hun hao kêng. Wa Nguyễn Kim Anh, mbơh: Rnôk aơ, tâm nkuăl Đăk Đoa, ƀon lan tăm cà phê dôl ma ntrơn rgâl nau mơng tăm ŭch leo dŏng phân hữu cơ:

            ‘Rnôk aơ, du đê̆ rnoh neh tăm cà phê, jêh rnôk klih play ri sŏk ngăn nkhop ndum đah nấm ri ma nau uănh năl, cà phê ndrih, nâp nâl tâm ăp khay prăng bri, ƀư ueh ân rnoh neh tăm, nau nâp jêng bah cà phê ri uănh ueh lơn”.

Ƀon lan kan lŏ mir ta nkuâl Đăk Đoa, n'gor Gia Lai dôl tĭng kơn rgâl nău way bên mât chăm tơm cà phê ma phân poh hoá học jêng phân poh rmŭ ôm. Ndrĭ, ndơ lơh dĭng geh nău rgâl dja? n'hanh nău nê mhâm nsĭt tay nău geh an nuĭh tăm cà phê? Phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam geh rơh tâm ôp đah wa Trịnh Khắc Dương- Giám đốc Hợp tác xã Tuch tăm n'hanh Rhŏ dŏng Đak Krong, nkuâl Đăk Đoa, Gia Lai mpeh nău uĕh jêng bah dŏng phân rmŭ ôm poh an tơm cà phê tĭng rnoh di 4C.

  - Hơi wa, nău ngăn geh dŏng phân poh bah ăp nuĭh lăp kan nsum Hợp tác xã Tuch tăm n'hanh rhŏ dŏng Đak Krong, nkuâl Đăk Đoa tâm mât chăm cà phê aƀaơ mhâm mêh?

Wa Trịnh Khắc Dương: “Rnoh khlay phân poh bah năm 2021 rđĭl đah năm 2020 hao khlay, jêng khuch tât mât chăm tơm cà phê jêng khuch tât nău mât chăm tơm cà phê bah ăp nuĭh lăp kan nsum tâm hợp tác xã n'hanh ƀon lan tâm nkual. Yor kơt nê̆, Hợp tác xã nkoch trêng đah ăp nuĭh lăp kan nsum tâm Hợp tác xã n'hanh nuĭh ƀon lan lah rnoh khlay phân hao, ri ân ndăn dŏng ăp ndŏk nja rmŭ ôm kơt lâk kranh, ăch ndrôk n'hanh ăch sŭr tâm pot nsum, ndum ôm gay rdeng poh ƀư an neh rmŭ ôm, kơl reh tơm cà phê rhôp sa dơi ri tơm cà phê mbra rêh jêng tâm jŏ năm. Bar đŏng lah phân mô rmŭ ôm, ri he poh di mơ dơm, mô dơi poh âk ƀư jêng neh rtuăl ntang".  

- Ndrĭ, gay ăp nuĭh lăp kan nsum, lơn lah ăp nuĭh Bana rgâl nău way bên poh phân hoá học mbrơi mbrơi jêng rgâl poh phân rmŭ ôm tâm mât chăm, ntŭk kan hŏ moh geh ndơ ntop kơl mêh, hơi wa?

Wa Trịnh Khắc Dương: “Tâm bar pe năm bah năp nơh, ăp nuĭh lăp kan nsum tâm Hợp tác xã n'hanh nuĭh ƀon lan, lôch rnôk njêng Hợp tác xã, lơn âk nuĭh lăp kan nsum tâm Hợp tác xã dơi hăn kơi năp nti tay mpeh rêng ƀư mât chăm, poh an tơm cà phê. Ntơm bah nê, ri ăp nuĭh kan nsum nkoch trêng đah nuĭh ƀon lan rêng mât chăm, poh phân đah tơm cà phê. Đah nuĭh Ba Na, ma nău nkoch trêng, rgŏ jă, rblang gĭt, ntơm bah năm 2020 tât aƀaơ, nuĭh ƀon lan khân păng gĭt dơi, rlău ma phân vô cơ khlay, ân ndăn dŏng lâk kranh, ăch ndrôk, ăch sŭr ndum tâm pot nsum gay an mir tơm hao jêng nđĭr uĕh jŏ jong lơn. Tât rnôk dja ri saơ nău hao jêng bah mir tơm rgâl âk, n'ging hung jong dŭt uĕh.

Uănh nsum, tâm mir bah ăp nuĭh lăp kan nsum tâm Hợp tác xã n'hanh ăp rnăk ta nkuâl ri nău tĭng ƀư mât chăm tơm cà phê 4C ri nuĭh ƀon lan dơi gĭt êng âk.   Bôk năp lah nău mât chăm mir tơm cà phê, poh an păng sa tĭng rơh ngoăy. Tâl bar lah poh âk phân rmŭ ôm gay njêng nău hao jêng jŏ jong bah cà phê 4C, mô âk dak si, tât rnoh di đah cà phê 4C âk. Rđĭl đah năm 2019, ri năm 2020 ri nuĭh lăp kan nsum Hợp tác xã tĭng jăp cà phê 4C, hŏ tĭng ƀư dŭt jăp uĕh, ntơm bah pah kan mât chăm, klêh donh, kĭn dơi tĭng ƀư jăp đŏng, geh nău dơi dŭt âk".

- Mhâm may uănh năl mpeh nău tam bah nău dŏng phân poh rmŭ ôm tâm nău kan mât chăm cà phê di rnoh 4C ta Hợp tác xã tâm ăp năm rlău aơ mêh, hơi wa?

Wa Trịnh Khắc Dương: “Tĭng rêng ƀư cà phê 4C, ri Hợp tác xã Đăk Krong hŏ ƀư ăp trong ntĭt leo lor, hŏ dơi pă an si ƀŭt kơp dơn an lĕ rngôch 38 nuĭh lăp kan nsum, đah rnoh hvi 50 ha. Bar lah hŏ an  geh luh cà phê 4C, hŏ ƀoi gĭt dơi tơm luh, năl dơi tĭng rnăk, gay tĭng groi nđôi rnoh ngăch hao jêng bah mir tơm, tâl  bar lah mât chăm di rêng kỹ thuật, mô geh dak si, puh ăp ntil dak si pih. Rgum tâm mât chăm tĭng di rêng kỹ thuật tĭng di rnoh tât kah uĕh bah cà phê 4C.

Mhe aơ nơh, Hợp tác xã Đak Krong tâm rgop đah công ty cà phê Vĩnh Hiệp (Pleiku, Gia Lai). Nkre tâm rgop, nkre tĭng ƀư di rnoh kah uĕh 4C, hŏ tăch an Vĩnh Hiệp rlău 100 tấn cà phê di rnoh kah uĕh 4C, di rnoh dŭt âk. Uănh nsum lah rnoh khlay cà phê 4C ta du tấn, dơi ntop tay lah 100 rbăn prăk/tấn n'hanh 50 rbăn prăk ndeh nuĭh ƀon lan rdeng luh đŏng. Dơi ntop, nău way kơt nê̆ lah nuĭh ƀon lan dŭt rhơn nđơr”. 

Dăn lah uĕh wa!

Nuĭh rblang: Điểu Thân