VOV4.Mnông- Đah rnoh neh bơi tât 97.200ha, cà phê lah ntil ndơ mât tăm tơm ta n’gor Gia Lai, nsĭt tay nău geh ăp năm rhiăng rkeh đôlar bâh nău kan tăch an dak bah dih tâm âk năm ba năp. Gay ma n’hao tay nău khlăy bâh ndơ cà phê, aƀaơ ta Gia Lai, ƀon lan kan lŏ mir n’hanh doanh nghiệp dôl nsrôih mât tăm cà phê tĭng trong n’hao nău ueh bâh nău mât tăm cà phê tĭng ăp nău mpŏng kan, nău ƀư cà phê ntoh lư...

Rnăk vâl wa Lê Quang Điền- ta thôn Ia Mua, xã Bầu Cạn, nkuăl Chư Prông, n’gor Gia Lai geh 3 ha cà phê, tâm rgop kan ndrel đah du doanh nghiệp tăch ndơ an dak bah dih, mât tăm tĭng nău mpŏng ueh 4C. Wa Điền an gĭt, ƀư tĭng nău mpŏng kan aơ, wa ndơn đah du đê̆ ntil dak si mât tơm tăm đah du đê dak si sinh học. Bol ma dak si sinh học mô lah dak si hóa học, rnăk vâl way geh ƀư tĭng nău tâm ton tĭng nău way lĕ geh nti. Êng đah nău jik pih, wa kanŭng dŏng máy peh pih mô lah dŏng jik dơm mô geh dŏng puh dak si. Nău kan mhe aơ kơl an cà phê ueh jêng, neh ueh pru, ntŭk gŭ rêh ueh đŏng, rnoh khlăy tăch cà phê 4 C khlăy lơn 1 rbăn prăk/1kg ma prăk kan lĕ n’huch. Wa Lê Quang Điền an lah, tâm rgop kan đah Doanh nghiệp, ƀư cà phê ueh jêng, nsĭt tât an ƀon lan geh âk nău dơi.

“Ƀon lan hên pah pĭt mô tŏng âk ngăn, mpeh khoa học kĩ thuật ê hŏ gĭt vât, mô gĭt mpeh nău kan ƀư tuch tăm. Mpôl hên ŭch tâm rgop đah ăp công ty cà phê gay ma ƀư cà phê kloh ueh, nâp nâl, n’hao nău dơi ueh cà phê, tâm di đah nău ŭch tâm nău rêh. Hên geh n’hao rnoh khlăy, 1 tấn geh bar pe rhiăng. Ma tăch an bah dih mô khlăy, geh ntop tay kơt nĕ rĭ mpôl hên geh dơn nău kan ma geh ndơ dŭt ueh tâm rgop đah công ty.

Ndrel đah nău pơk hvi nkual tăm cà phê tĭng ăp nău mpŏng ueh lam ntur neh, Gia Lai lĕ ntơm rlong đah cà phê đặc sản đah rnoh khlăy. Tĭng wa Trần Xuân Khải-nchrăp lam n’gor mbra geh hun hao klâp ma 2.300 ha tât năm 2030. Aƀaơ, ta n’gor lĕ geh 200 ha cà phê Robusta ntoh lư, yor ƀon lan kan lŏ mir hun hao êng, ntil ndơ geh rnoh tăch khlăy rlău bâh 3 tât 4 tơ̆ đah cà phê way ơm. Lah ƀư lôch nău nchrăp hun hao cà phê ntoh lư ndrel đah nău geh dơi geh, nău knơm bâh cà phê Gia Lai lĕ geh n’hao đŏng. Gay ma dơi geh nău nĕ, wa Khải an gĭt, n’gor dôl rgum ta nău kan rdâk njêng, ƀư lôch gay ma ntrŭnh nău kan.

“Ta meng nău tâm rgop đah doanh nghiệp n’hanh ăp ntŭk, bâh ăp hợp tác xã, HTX gay ma ntuh kơl hun hao nâp nâl nkual tăm cà phê ntoh lư. Chi cục lĕ mbơh ôp nău săch ntil cà phê an geh tĭng êng nău mât tăm ta Gia Lai gay ma kơl an nău ŭch hun hao cà phê ntoh lư bâh nuĭh ƀon lan ta ntŭk. Nkre lah, Chi cục đă n’gâng kan tuch tăm n’hanh mât tơm tăm (n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan) tâm ban kơt ăp ntŭk ndrel tâm nchră gay ma ơm geh ntrŭnh nău pah kan tuch tăm cà phê ntoh lư ta n’gor”.

Đah lĕ rnoh neh bơi tata 97.200ha, Gia Lai lah n’gor geh rnoh neh tăm cà phê dŭt têh tal 4 tâm lam dak. Wa Thái Như Hiệp, Giám đốc Công ty TNHH MTV Vĩnh Hiệp- ntŭk tăch cà phê an dak bah dih dŭt têh ta Gia Lai knơm an lah, bôk nău kan cà phê ntoh lư n’hanh ăp ntil cà phê geh nău kơp dơn bâh lam ntur neh, lah nău nsrôih gay ma n’hao nău dơi cà phê Gia Lai. Đah nău nsrôih kan, nsrôih ntuh kơl n’hanh rgâl mhe bâh ƀon lan kan lŏ mir, doanh nghiệp, ăp bôk nău kan aơ mbra sĭt di đah nău nchrăp kan.

“Cà phê Gia Lai dŭt êng đah ăp nkual êng, nuĭh ƀon lan kan lŏ mir rgâl ngăch n’hanh rmôt kan ndrel way leo pah klan đah nău ŭch bâh ntŭk rvăt, ŭch rgâl gay ma ndrel đah doanh nghiệp gay ma tâm pă, ntrôl ndơ cà phê ta ntŭk hao tay, n’hao nău dơi bâh ngih dak Việt Nam mpeh cà phê. Nĕ lah ngoăy tâm âk ntrong kan. Aơ lah nău mô dơi chuêl bâh nău nsrôih bâh n’gâng kan ta ntŭk, ăp ntŭk kan, n’gâng kan lĕ kơl an, way geh hăn ndrel đah hên, kơl an ƀon lan hun hao nâp nâl kloh ueh n’hanh nđir”.

Mpeh nsrôih hun hao n'hanh n'hao rnoh khlay an n'gâng kan cà phê bah n'gor Gia Lai, phóng viên geh rơh tâm ôp đah wa Lưu Trung Nghĩa- Giám đốc Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển Nông thôn Gia Lai .

 - Hơi wa, aƀaơ, cà phê bah n'gor Gia Lai moh geh trong dơh soih tâm nău kan tăch n'gluh mêh?

-Wa Lưu Trung Nghĩa: Gia Lai lah ngoăy tâm ăp n'gor geh rnoh hvi neh bazan têh hvi, nklăp 97.000 ha cà phê. Tâm nê, geh bơi 40.000 ha cà phê dơi ƀư tĭng ăp rnoh di êng êng. Geh cà phê hữu cơ, GlobalGap, UTZ, 4C… Tâl bar lah nkual neh gŭr bazan uĕh jêng. Trôk nar ta Gia Lai kơl tơm cà phê way klêh tâm kêng dŭt khay mih, bôk khay wai jêng mô geh âm o. Đah cà phê Robusta ri cà phê Gia Lai đăp mpăn săk kah dâk bôk năp Việt Nam. Ngoăy lah cà phê tăm rơh bah kơi, jêng ntil dŭt uĕh jêng, rnoh âk dak cafein dŭt kah dơi tăm ta Gia Lai.

- Ngăn ma lah, âk năm rlău aơ, n'gâng kan cà phê ta n'gor mhâm hŏ hun hao gay tŏng đah rnoh di tăch n'gluh mêh, hơi wa?

Wa Lưu Trung Nghiã: Ăp năm rlău aơ, n'gâng kan cà phê tĭng kơn năl saơ dơi nău hao têh hvi bah ntŭk tăch rgâl. Đah 97.000 ha, cà phê tơm, geh nău tât râng bah nuĭh ƀon lan n'hanh doanh nghiệp rgum rvăt, nkret njêng, wâr kĭn; doanh nghiệp dŏng công nghệ nkret njêng têh mhe jêng đah Robusta cà phê Gia Lai dâk bôk năp Việt Nam. An tât aƀaơ, he geh tât rnoh gĭt blău wâr kĭn, rdâk njêng săk ntơ lư, ntô lĭr lah ntŭk ntoh ang bah cà phê Việt Nam n'hanh njêng luh ăp ntil ndơ geh ƀư ma công nghệ nkret njêng luh ndơ geh ƀư mhe. Geh ăp doanh nghiệp ntơh măt kơt Vĩnh Hiệp tăch n'gluh cà phê lor bôk năp tât châu Âu ma Hiệp định Dah rŏng tăch rgâl an Việt Nam- Châu Âu (Hiệp định EVFTA).

- Aƀaơ, nuh srê COVID-19 tât krit nji mhâm khuch tât nău kan nkret njêng, tăch n'gluh cà phê bah n'gor mêh, hơi wa?

Wa Lưu Trung Nghĩa: Tâm rnôk ndơ tuch tăm êng ƀa ƀă dôl jŭr thuk, mô lah mô hao rnoh khlay ri rnoh khlay cà phê năm aơ dôl dơi rvăt lah geh trong rƀŏng hao nklăp 15%. Ăp năm bah năp nơh lah tăch ntơm bah 31 tât 32 rbăn prăk/kg. Yơn năm aơ ri dôl tăch đah rnoh 40 rbăn prăk/kg. Tâm rnôk dja, tơm cà phê dôl geh khlay rđĭl đah ăp ntil tơm tăm êng ƀa ƀă. Tâl bar lah nău an ƀư mât chăm, nkret njêng bah cà phê lah mât prăp sơh kro. Mpôl hên kuăl lah rêng ƀư kro. Rêng ƀư kro ri mbra dơi ntêm nkrem ndơ tăch jŏ lơn gay he rlău dơi rơh rnoh thuk. Ăp doanh nghiệp, rnôk nuh srê Covid-19, rnôk tâm dak n'hanh dak bah dih rdeng dơi ndơ tăch dơh soih, cà phê geh âk trong rƀŏng hao khlay tay. Gâp mĭn lah, khay klêh cà phê bơi tât, đah rnoh khlay kơt nê̆ ri dŭt dơh an ƀon lan mât chăm, ăp hợp tác xã n'hanh doanh nghiệp.

- Tĭng may, tâm let năp tay, gay kơl ndơ geh ƀư hao rnoh khlay, nuĭh tăm cà phê ta Gia Lai ân moh ndơ rgâl mêh?

Wa Lưu Trung Nghĩa: Aƀaơ du nkô̆ nău ndơ̆ luh, ngoăy lah he rgâl nău mĭn ƀư njêng cà phê săk kah uĕh, ntơm bah mât chăm, poh phân hŭch đêt, mât chăm khoa học, klêh dŭm. Êng nău klêh play dŭm, lah rnoh dŭm 90% rvăt rlău 2.000 prăk/kg rđĭl đah klêh wư̆t, lah dŭm rlău 80% ri âk rlău 1 rbăn prăk/1kg. Aơ lah mpơl rnoh khlay ma trong tâm ton rvăt kơt nê̆. Mĭn lah nuĭh ƀon lan, nuĭh ƀư njêng mbra geh sa.  

- Tâm âk năm mhe aơ, n'gor Gia Lai hŏ moh geh ndơ kơl ndrel ƀon lan n'hanh doanh nghiệp hun hao n'gâng kan cà phê bah n'gor mêh, hơi wa?

Wa Lưu Trung Nghĩa: Tâm âk năm rlău aơ, đah rnoh âk, săk kah uĕh cà phê kơt nê̆, jêng n'gor dŭt uănh khlay ntrŭt nsôr doanh nghiệp ntuh kơl, ring tam đah nuĭh ƀon lan kan lŏ mir mhâm ƀư an uĕh lơn, ƀư tuch tăm tĭng di rnoh ŭch geh bah ntŭk tăch rgâl, tâm rgop gay rvăt, nkret njêng gay njêng luh ăp ntil ndơ geh rnoh khlay. Aơ lah trong hăn ma Gia Lai dôl nsrôih an ƀư. Êng mpeh ăp trong nchrăp kan ntuh kơl ntŭk ntô ndơ dŏng, ri Gia Lai dŭt uănh khlay ăp trong nchrăp kan ntuh kơl nsum bah n'gor, nkuâl, ăp trong nchrăp kan bah trung ương. Mpôl hên uănh khlay ntuh kơl ntŭk ntô an nkual tăm cà phê lah trong lăp tâm nkual tuch tăm rdeng ndơ; tâl bar lah trong dak bât, tâl pe lah ntŭk mât prăp; lôch nê lah ntŭk ih pâr ta rnoh công nghệ mhe. Nê lah nău ntuh kơl an nkual tăm kơt nê̆.

Rlău ma nê, Gia Lai dôl ntrŭt nsôr ăp doanh nghiệp kơt Vĩnh Hiệp mô lah ăp doanh nghiệp êng ƀa ƀă njêng nău tâm rgop đah ƀon lan kan lŏ mir, ma ăp hợp tác xã, ntrŭt nsôr tuch tăm an nuĭh ƀon lan tuch tăm cà phê du trong jŏ jong. Ntơm bah rêng mât chăm, klêh play dŭm, nkret njêng, tăch an doanh nghiệp jêng nsrĭnh tâm sôr kơt nê̆ ri nê lah nău mpơl bah hun hao cà phê jŏ jong. Gia Lai dôl nsrôih ndrel đah Bộ Nông nghiệp n'hanh Phát triển Nông thôn, Bộ Khoa học Công nghệ gay rdâk njêng săk ntơ lư, nchŏng gĭt neh tăm an cà phê Gia Lai; Nkre an ƀư nchih hồ sơ đăp mpăn ƀoi tĭng tơm luh ndơ geh ƀư gay râng ăp ntŭk tăch rgâl, lơn lah ntŭk tăch rgâl ăp dak hun hao ri rnoh khlay cà phê Gia Lai mbra dơi hao khlay.

- Ơ! Dăn lah uĕh wa.

         Nuĭh rblang: Điểu Thân n'hanh Thị Đoắt