VOV4.Mnông- A[aơ Việt Nam tâm rnoh 10 ngih dak tăch ngluh an dak bah dih chanh rse du\t têh ta lam ntur neh. Tâm dak, Gia Lai lah 1 tâm 5 n’gor geh rnoh neh tăm chanh rse du\t têh, geh nău ueh play n’hanh âk play. Bâh ntơm nău pah kan mât tăm êng, tâm bar pe năm dăch aơ, [on lan kan lo\ mir n’hanh doanh nghiệp le\ ntơm njêng nău tâm rgop pah kan mât tăm-tăch rgâl chanh rse, tăch an dak bah dih ndơ chanh rse dak kât tât âk ntu\k tăch rgâl têh ta lam ntur neh.

Bâh năm 2018 tât a[aơ, wa Nguyễn Ngọc Hoà, thôn 1, xã Thăng Hưng, nkuăl Chư Prông ndrel đah rlău 30 rnăk [on lan kan lo\ mir ta ntu\k le\ ký tâm ton tâm rgop pah kan ndrel tăch rgâl chanh rse đah Công ty TNHH một thành viên tăch ndơ an dak bah dih Doveco Gia Lai. T^ng ne\,k công ty pă ntil tăm n’hanh tâm ton rvăt ntil ndơ đah rnoh khlăy ta ntu\k tăch rgâl, đah rnoh du\t đê| lah 6 rbăn prăk/1kg/. Râng geh ăp ha chanh rse, prăk ntuh kơl klâp ma 50 rkeh prăk, lôch rlău 1 năm, mir tơm chanh geh klâp ma 25 tấn. wa Nguyễn Ngọc Hoà an g^t, đah rnoh khlăy 7.500 prăk kơt a[aơ, nău geh chanh sre âk lơn đah ntil tơm tăm êng.

“A[aơ 1 ha cà phê r^ kanu\ng geh rnoh 50 rkeh prăk 1 năm. Hôm 1 ha chanh rse geh 1 năm bâh 120 tât 150 rkeh prăk. Rnoh prăk geh rlău 3 tơ\. Năm 2018 tăm, năm 2019 lah tăch an công ty Doveco. Năm e nơh, mpôl hên geh tăch an công ty Doveco lah 500 tấn chanh rse, năm aơ hên geh tâm ton kan tăch 1 rbăn tấn”.

A[aơ n’gor Gia Lai geh rlău 3 rbăn ha chanh rse. Nchrăp mbra tât năm 2025, rnoh neh aơ mbra geh hao tât 10 rbăn ha, đah rnoh geh rlău 84 rbăn tấn. bâh năm 2018 tât a[aơ, 2 doanh nghiệp lah Công ty TNHH MTV tăch ngluh an dak bah dih biăp play Dove Gia Lai n’hanh công ty Cổ phần Nafoods Tây Nguyên le\ tâm rgop pah kan mât tăm-tăch rvăt đah rbăn rnăk [on lan kan lo\ mir ta Gia Lai, mât đăp mpăn ntu\k tăch an play chanh rse.

Yor ndơ chanh rse du\t âk kơl an nău tăch ngluh ndơ an dak bah dih, jêng nău mât đăp mpăn ueh kah lah nău du\t khlăy. Wa Nguyễn Mạnh Hùng, kruanh HĐQT nkre kan Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Nafoods Group, lah na nê|, [on lan kan lo\ mir an geh [ư t^ng na nê| ăp nău đă u\ch geh rnôk do\ng dak si mât tơm tăm ta tơm hanh rse.

“Kanu\ng geh du đê| ngih máy kơt lah Đồng Giao, Nafoods rvăt ma mô geh mât njrăng ua\nh năl nău ueh, ma rnoh ndơ ne\ mâp geh nău mô ueh, r^ nău ntơ an chanh rse roh tât 10 năm rdâk njêng mbra roh dơm. Ne\ lah du mbơh njrăng na nê|, lah he mô geh mât ua\nh tât nău ueh kah, r^ he mbra mâp jêr ta ntu\k tăch rgâl têh ngăn lah châu Âu”.

Tâm khay 7/2020,n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on kan lo\ mir,n’gor  Gia Lai gay ma [ư rơh r[u\n nchră ntrôl nău hun hao chanh rse nâp nâl. Ta aơ, nu^h leo kan n’gâng kan tuch tăm n’hanh ăp n’gâng kan geh tât ơm ngăch rgâk njêng bôk nău nchrăp kan hun hao tơm chanh rse. Tam ne\, n’gâng kan đă an geh ua\nh năl tât nroh neh tăm, nău têh âk ta ăp ntu\k, ntrôl an nău kan m^n ua\nh mpeh ntil an ueh, rdâng đah nău bu tuh, nău ntru\nh mât tăm n’hanh mât ua\nh, njrăng bu tuh n’hanh ơm rdâk njêng nău mpo\ng an ueh t^ng nău mpo\ng ueh bâh Việt Nam mpeh ntil tơm chanh rse. Ta aơ đo\ng, wa Lưu Trung Nghĩa, Giám đốc ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan Gia Lai an g^t, tâmlet năp tay, n’gâng kan tuch tăm ta ntu\k mbra geh mbơh [ư âk nău nchrăp kan gay ma hun hao an nâp nâl tơm chanh rse.

 “N’gor uỷ le\ geh ndơ\ Nghị quyết nău ntru\nh mpeh hun hao biăp play, UBND n’gor le\ geh ntru\nh nău nchrăp hun hao biăp play ta ntu\k, doanh nghiệp le\ lăp pah kan nsrôih, ntu\k tăch rgâl têh hvi. Nđâp ma tâm rnôk geh nuh srê Covid-19, doanh nghiệp tăch ngluh biăp play mô n’huch mpeh rnoh geh.. Mpôl hên dôl dăn đă đah UBND n’gor an rdâk njêng nt^m đă ntu\k tăm chanh rse Gia Lai.lah hun hao nâp nâl r^ chanh rse Gia Lai mbra geh ndơn an chanh rse Việt Nam. Nău ta aơ lah an geh nău nchrăp kan na nê|, tal 2 lah geh ntil tăm an tâm di t^ng nkuăl neh, tal 3 lah geh nău nchrăp kan gay ma tuch tăm t^ng nău mpo\ng kan ma lam ntur neh kơp dơn”.

Nar 16/9 mhe nơh, rnoh ndơ 100 tấn chanh rse dak kât bôk năp bâh n’gor Gia Lai le\ geh tăch an ntu\k tăch rgâl EU t^ng nău tâm ton tăch rgâl đăp mpăn Việt Nam-Châu Âu (ntơ lah Hiệp định EVFTA). T^ng nău tâm ton aơ, r^ ndơ chanh rse bâh Việt Nam mbra geh n’huch rnoh soăy bâh 8% kơt a[aơ ju\r hôm geh rnoh 0% ta ntu\k tăch rgâl 27 ngih dak tâm rmôt EU. Nău nkhêp an chanh rse Việt Nam hao rnoh khlăy n’hanh pơk hvi ntu\k tăch rgâl lah du\t têh.

Ntoh ngơi ta rơh tâm mâp, groi kruanh n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan Lê Quốc Doanh đă n’gor Gia Lai an geh do\ng nău nkhêp, nău dơi bâh Hiệp định EVFTA, an geh rgâl mhe tay công nghệ, [ư ueh âk nău kan, mât đăp mpăn n’hanh n’hao nău ueh ndơ tăm, g^t na nê| tu tơm gay ma tăch ta ntu\k tăch rgâl EU, nkre lah n’gor an geh nta nău dơh nơih gay ma ăp doanh nghiệp nkret [ư biăp bum play ntuh kơl pơk hvi ngih máy nkret [ư na nê|, tât râng tâm rgop nău kan, rdâk njêng ntu\k mât tăm, tâm ton rvăt ndơ geh [ư đah [on lan kan lo\ mir. Groi kruanh Lê Quốc Doanh ngơi.

“Nău tâm ton tăch rgâl đăp mpăn dah ro\ng Việt Nam-EU geh nău tam r^ aơ ngăn lah nău nkhêp du\t rhơn têh an ndơ bum mbo bâh Việt Nam. Aơ lah ntu\k tăch rgâl 27 dak 511 rkeh nu^h [on lan, nău geh du hê nu^h du\t âk. Ndơ tuch tăm Việt Nam n’hanh EU geh nău tâm kơl ndrel, mô geh tâm rlong tâm p^t. rlău ma ne\ nău tâm ton geh ton kan têh, nău kan ueh. Kơt chanh rse , rnoh soay bâh 8% s^t 0%.

Nar 16/9 mhe aơ, Bộ Nông nghiệp n’hanh phát triển Nông thôn kan nsum đah UBND n’gor Gia Lai [ư Lễ tăch n’gluh ndơ lor bôk năp 100 tấn chanh rse dak kât tât Châu Âu t^ng nău tâm ton dah ro\ng tăch rgâl Việt Nam- EU (way kuăl lah EVFTA). Nkhêp geh rnôk dja, phóng viên nkô| way nkoch ôp wa Nguyễn Quốc Toản, Cục trưởng Cục nkret njêng n’hanh hun hao ntu\k tăch rgâl ndơ tuch tăm, Bộ Nông nghiệp n’hhanh Phát triển Nông thôn mpeh ăp trong dơh soih, ntul rlong n’hanh trong nkra an ăp ndơ geh [ư bah chanh rse rnôk tăch tât EU.

- Hơi wa Nguyễn Quốc Toản, tâm ton dah ro\ng tăch rgâl EVFTA ho\ geh nău tam, pơk soih trong an ndơ Việt Nam tăch n’gluh tât Châu Âu. Ndr^ t^ng may, êng ndơ tăch chanh rse, dak he moh geh nău dơh mêh?

Wa Nguyễn Quốc Toản: He mbra dơi lah nău tâm ton dah ro\ng tăch rgâl Việt Nam – EU lah nău tâm ton du\t têh bah ntơm tât a[aơ bah Việt Nam ma he ký ton đah ăp dak tâm boh dak bah dih.Ntơm bah nar 1/8/2020, rnôk nău tâm ton geh nău tam, ri n’gâng kan tuch tăm ho\ năl aơ lah trong dơh soih, ndơ ntrôl têh gay ndơ tuch tăm Việt Nam njêng hun hao n’hanh ru\n in âk ta ntu\k tăch rgâl dak bah dih.

Êng mpeh ndơ cà phê n’hanh chanh rse lah ăp ndơ tuch tăm tơm bah Việt Nam. Dơn kơp êng chanh rse lah ndơ ma Việt Nam geh âk tât 25% ntu\k tăch rgâl n’hanh rnoh âk lam ntu\r neh. He n’hao êng săk lah dak têh dâk bah meng Pê-ru, Ecuaado gay ma năl dơi ndơ geh chanh rse lah ndơ tăch têh bah he tât Châu Âu.

- EU lah ntu\k tăch rgâl têh, yơn geh ăp nău dăn đă mha êng khăch khoch mpeh rnoh săk kah n’hanh tơm luh bah ndơ geh [ư. Đah pla do lah nsum n’hanh chanh rse lah êng hôm ân di rnoh HACCP mô lah GlobalGAP mơ dơi an rvăt n’glăp đo\ng. Yor kơt nê| ndơ chanh rse Việt Nam mhâm [ư gay ma to\ng dơi đah ăp nău đă dja mêh?

Wa Nguyễn Quốc Toản: Ăp năm rlău aơ, n’gâng kan tuch tăm êng uănh khlay tâm nău nkret njêng ndơ tuch tăm, yor he uănh aơ lah suan rđăt ndal ndăn tâm nău tâm ton. Ngoăy lah ăp dơh soih mpeh so\k soăy. Hăn ndrel đah nê lah let năp tay  he ân rlău dơi ăp  mpêr n’gar nking kol mpeh kỹ thuật. N’hanh trong nkret njêng rnih, nkret njêng jru lah trong hăn du\t glêh gay huêt bah tâm [ah n’hanh rlău dơi ăp mpêr n’gar nking kol kỹ thuật nê. Bah meng nê, nkret njêng jru mpeh play do bum biăp mbra njêng n’hao rnoh khlay hao, an saơ dơi suan dăng tâm rlong bah Việt Nam kalơ ntu\k tăch rgâl dak bah dih.

- T^ng may, nău khlay ngăn bah nău nkret njêng ndơ tuch tăm ho\ dơi doanh nghiệp Việt Nam g^t năl êng mhâm mêh?

Wa Nguyễn Quốc Toản: Tâm 3 năm rlơ\ aơ, le\ rngôch tơm prăk ntuh kơl tâm nkret njêng ndơ tuch tăm hao tât 4.600 rmen prăk Việt Nam. Nău nê an saơ, ăp doanh nghiệp, lơn lah doanh nghiệp êng bah dih ngih dak ho\ ntro\ng năl aơ lah dơh soih bah doanh nghiệp. Rnôk he sơch trong [ư di, trong nkra di ri n’hanh lơn lah nău nsing nơm bah năl tâm boh dak bah dih ri he mbra nsing nơm nău ntuh kơl jru tâm trong kan nkret njêng jru âk ntil hôm geh ntu\k tăch têh, suan ntrôl têh kơt nău lah bah Thủ tướng Chính phủ jao an n’gâng kan tuch tăm lah let năp tay he lăp tâm săk ăp dak dâk bôk năp lam ntu\r neh mpeh nkret njêng ndơ tuch tăm tăch n’gluh.

            -Ơ, dăn lah ue\h wa!

Nu^h  rblang: Thị Đoắt