VOV4.M’nông: Lôch hŭch jŭr thuk jru, bôk năm aơ, play tiêu hao tât rnoh 70 rbăn prăk/1kg n'hanh mât đăp mpăn âk khay aơ. Aƀaơ, ƀon lan kan lŏ mir ta n'gor Gia Lai hŏ ntơm tăm tay tiêu. Yơn lah, n'gâng kan tuch tăm ta n'gor njrăng đă nuĭh tăm ân mĭn uănh na nê̆ gay nsĭt geh ndơ tuch tăm n'hanh hŭch bah rmoh rman.

         Ndrel nuĭh rnăk nơm hăn tât mpông chợ mpeh bah dâng nkuâl Chư Sê, n'gor Gia Lai gay sơch rvăt tiêu ntil, nô Nguyễn Trọng Huấn, ta thôn Ia Sâm, xã Ia Roong, nkuâl Chư Sê an gĭt: Khay mih dja, rnăk nô n'glêh an tăm mhe 5 sào tiêu. Tĭng nô Huấn, rnoh khlay play tiêu bơi tât 70 rbăn prăk/1kg yơn aƀaơ, nuĭh tăm mbra hôm nsĭt geh sa 100 rkeh prăk/1ha. Nô Huấn an gĭt đŏng, lôch âk năm rgâl bah tơm tiêu jêng tăm tơm glêh nar, neh ntu hŏ sĭt jêng tay, tơm bu tuh gŭ rŭ hôch tâm neh hŏ hŭch bah đŏng. Aơ lah ăp ndơ dơh gay tăm mhe. yơn lah, gay bah ir tât rmoh rman, nô Huấn dơn tăm huêt đê̆ dơm, lah rnoh khlay tiêu đăp mpăn, nô mbra n'hao rnoh hvi neh tăm tay năm bah kơi tay:

         “Nuĭh ƀon lan kan lŏ mir ta aơ lơn âk nơm geh tâm tơm tiêu n'hanh tơm cà phê. Aƀaơ, cà phê thuk, rnoh tiêu khlay ri ƀon lan tĭng tăm tay tiêu. Aƀaơ hên tăm 500, 700 tơm lor ƀât, lah dơi ri hên tăm tay. Lah rnoh khlay tiêu dah aơ, tât 100 rbăn prăk ri nău rêh nuĭh ƀon lan hŏ mbơm oi ngăn hôm".

         Mhe tăm lôch 3 ha tiêu tâm rlŭ tâm mir tơm gáo 1 năm rnăk he, wa Lê Đình Huấn, ta thôn An Điền, xã Ia Blang, nkuâl Chư Sê an gĭt, aơ lah du trong gay wa hŭch bah rmoh rman rnôk tăm tay tơm tiêu. Rlău ma tăm rlŭ, wa Huấn hôm ndăn dŏng tay ăp n'gâng tiêu ơm, rvăt ntil tiêu hung gay hŭch đêt ntuh kơl. Tĭng păng, ntil rse tiêu hung rnoh khlay 10 rbăn prăk tâm du rse, thuk rlău 5 rbăn prăk rđĭl đah tiêu hŏ luh mbah, ma nsĭt uĕh jêng tâm ban đŏng. Đah ăp n'gâng tiêu geh 2 tơm ntil, ntop đah n'gâng n'hanh phân poh, lĕ rngôch prăk dŏng tăm bah 1ha tiêu aƀaơ nklăp 70 rkeh prăk:

        “He tăm tâm rlŭ, ri ntuh kơl dja nău oi đŏng. Aƀaơ, tiêu hŏ luh mbah đêt  jêng he rgâl tăm tiêu rse hung, thuk lơn ma nsĭt uĕh jêng đŏng yor reh păng lôch njŭr rvoel ta neh ri dŭt uĕh hôm".

Wa Hoàng Phước Bính, Groi kruanh Hiệp hội Hồ tiêu Chư Sê (Gia Lai) an gĭt: nău dơh bah ƀon lan ta nkuâl aƀaơ lah hŏ geh nău tă ơm gĭt kan tâm mât chăm tơm tiêu. Ndrel đah nê, lôch nău tă ơm gĭt tiêu khĭt ruh yor bu tuh, mât chăm lăn rlău ir n'hanh pơk hvi neh tăm lêng lang ntơm nơh ri aƀaơ ƀon lan hŏ njrăng uănh na nê̆ lơn tâm rơh tăm mhe dja. Tĭng wa Bính, tâm rnôk tăm mhe, ƀon lan ta ntŭk ân njrăng đŏng:

        “Tĭng mpôl hên njrăng đă kônh wa ngoăy lah mô dơi plơ̆ tăm tay ta neh mir tiêu hŏ tă geh khĭt, ân sơch neh tâm di đah tơm tiêu; sơch ntil uĕh, gĭt tơm luh kloh rvah; tăm ta n'gâng rêh, ân rong pih rêp tâm mir, bun tŭl, mô an ntu klŭng ta n'gu tơm tiêu, dơh ngâr dak sor, jêng tu ndrŭng chuh sa. Tâl pơh lah ân dŏng trong tŏ ntruh mpêt nkrem dak, phŭ mih, ntruh ta n'gu tơm; ân tăm tĭng trong rmŭ ôm, sinh học gay mir tiêu hao jêng jŏ jong lơn”

Wa Nguyễn Văn Hợp, Kruanh Jrô kan tuch tăm n'hanh hun hao ƀon lan nkuâl Chư Sê mĭn lah, aƀaơ, lĕ rngôch neh tăm tiêu dôl tâm năm an klêh play ta nkuâl lah rlău 2.900ha. Nchrăp tâm năm aơ, rnoh hvi neh tăm tiêu mhe mbra hao âk hang rhiăng ha. Tĭng wa Hợp, rlău ma ăp nău njrăng đă bah Hiệp hội Hồ tiêu, nuĭh ƀon lan ân njrăng tât nău tâm rgop kan nsum tuch tăm n'hanh tăm tĭng ăp rnoh di ma doanh nghiệp n'hanh ăp ntŭk tăch rgâl ŭch đă:

         “Tâm rnôk dja, nău tăm tiêu săk ntơr uĕh. Rnoh neh mir geh bu tuh hŏ dơi rdêl bah, rnoh khlay ntơm mpơl hao uĕh. Aơ lah ndơ dơh gay kônh wa an ƀư tăm tơm tiêu. Yơn lah, gâp njrăng đă kônh wa ta năp măt mât chăm ăp mir tiêu ơm geh aƀaơ gay đăp mpăn hao jêng uĕh.lah kônh wa tăm mhe ri dŏng khoa học kỹ thuật tâm nău kan mât chăm, tâm rgop đah doanh nghiệp gay tăch ndơ geh ƀư ri mơ dơi leo ƀư tuch tăm jŏ jong.”

                                       Nguyễn Thảo- Nuĭh rblang: Điểu Thân