VOV4.M’nông: Rơh tâm nchră ngơi Thủ tướng đah [on lan kan lo\ mir tal 3, [ư ta nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột ta du\t khay 9/2020 le\ dơn geh âk nău mât ua\nh du\t âk bâh [on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên. Ngoăy tâm rnoh ăp nău geh mbơh ta rơh tâm nchră ngơi aơ lah mhâm [ư an nău mât tăm cà phê nâp nâl. Mpôl hên dăn nkoch tay ăp nkô| nău khlăy ta rơh tâm nchră ngơi văr nău mât tăm cà phê.

            Ndơn kan an [on lan mât tăm cà phê ta Tây Nguyên, wa Đỗ Quý Toán, thôn Tân Lập, xã Ea Na, nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak an g^t nău pah kan cà phê dôl du\t jêr rnôk ma nău rnoh khlăy ju\r thuk mbro, [on lan pah kan mô to\ng trok prăk kan, geh nu^h roh dơm. Âk rnăk [on lan geh nău m^n sreh lơi tơm cà phê. Yơn du nău rhơn t^ng wa Toán ne\ lah mhe aơ Việt Nam le\ tăch cà phê bôk năp tât ta Châu Âu đah rnoh soay mô geh so\k. pơk rơh nkhêp an n’gâng kan aơ dơi geh njêng tay n’hanh hun hao. Bâh ne\, wa Đỗ Quý Toán geh nău ôp đah Thủ tướng.

            “Mhe nơh âk cà phê bôk năp geh tăch an Châu Âu đah nău tâm ton tăch rgâl đăp mpăn Việt Nam-EU mô geh so\k soay. Aơ lah rơh nkhêp ueh, pơk trong an n’gâng kan càphê geh kan, ngăn lah tâm rnôk 39 nău nt^m ncho\ng ntu\k ntô bâh Việt Nam geh EU ton kan mât kơl, tâm ne\ geh mbơh nt^m ntu\k tăm cà phê ta Buôn Ma Thuột. ne\ lah nău nsrôih têh gay ma geh tâm rlong ta ntu\k tăch rgâl. Gâp dăn ôp Thủ tướng, chính phủ mơh geh ntrong kan gay ma hun hao n’gâng kan cà phê, nkret [ư cà phê n’hanh tăch ngluh cà phê an dak bah dih nâp nâl.

            Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc le\ geh ơh dâl ăp nkô| nău đah ăp nkô| nău nkre lah mbơh rblang nkre lah mbơh trong an n’gâng kan Cà phê Dak Lak lah êng, Việt Nam lah nsum.

            “Cà phê lah ntil ndơ tơm khlăy bâh Việt Nam. Gâp geh bar pe nău aơ gay ma an n’gâng kan cà phê hun hao nâp nâl: ngoăy lah nchrăp ntu\k tăm an na nê|; bar lah an geh mât tăm ueh lơn, tal pe lah mpeh đah chính phủ, n’gâng kan công thương, n’gâng kan tuch tăm mbra pơk hvi n’hanh mât đăp mpăn ntu\k tăch rgâl, tal poăn lah pă prăk gay ma tăm tay cà phê, tal prăm lah nkret [ư na nê|, n’hao nău ueh geh an cà phê.

Êng cà phê ta Tây Nguyên, cà phê Dak Lak way geh mât nău ntơ khlăy lơn đah maih. Mpôl he geh du nău pah kan jan sa ueh, geh rnoh ndơ âk bôk năp ta lam ntur neh ndrel đah Brazil n’hanh du đê| ngih dak êng dơm. Yơn ma nău gâp u\ch nkah lah he mhe geh nkret [ư tat 12%, hôm e lah tăch rnglăy. Đah tăch rnglăy n’hanh le\ lôch nkret [ư aơ rnoh khlăy tăch du\t êng. [on lan he an geh t^ng trong pah kan t^ng tu dak, pah kan nđâp ma ndơ cà phê, ăp ntil cà phê gay ma tâm rgop kan an tam di. Bâh ne\ rdâk njêng nău ntơ cà phê Việt Nam, cà phê Dak Lak, Buôn Ma Thuột an ueh. Gâp an lah, đah ăp ntrong kan aơ r^ klâp lah trong mât tăm cà phê mbra pơk hvi, yơn lah mô di ăp rnăk ăp jay, ăp nu^h tăm càphê da dê. An geh du nău pah kan jan sa tâm di, nu^h tăm rpu\ng, nu^h tăm bơ, nu^h tăm cà phê, nu^h tăm cao su. Mô di lah le\ rngôch [ư cà phê da dê, lah kơt ne\ r^ jêr ngăn. Gâp m^n đah ntrong kan kơt ne\, ndrel đah nău dơi kan, đah nău dơi đah nău nsrôih bâh [on lan r^ mbra lah cà phê ta Việt Nam mbra geh nău ntoh lư.

Ngoăy tâm ăp nkô| dơi kônh wa [on lan kan lo\ mir Tây Nguyên uănh khlay ta rơh nkoch bri đah Thủ tướng lah mhâm [ư n’gâng kan cà phê hun hao đăp mpăn. Phóng viên nkô| way nkoch geh rơh tâm ôp đah wa Trịnh Đức Minh, Kruanh Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột mpeh du đêt ntu\k du\t njrăng đah n’gâng kan cà phê Dak Lak lah êng, Việt Nam lah nsum rnôk râng ăp nău tâm ton dah ro\ng tăch rgâl rơh mhe.  

- Cà phê Việt Nam lah nsum, Dak Lak lah êng dôl tâm rnôk du\t jêr jo\t rnôk rnoh khlay ju\r thuk mbro. Nkô| ta aơ lah moh ndơ, g^t di lah lăn rmeh bưm ir may lah, hơi wa?

Wa Trịnh Đức Minh: “Lor bôk năp he ân saơ lah nău rnoh khlay cà phê ju\r thuk t^ng way tât năm lah nău way dơm, păng nsing tâm du\t âk ntil ndơ. Ma du\t khlay lah ăp rnôk rnoh khlay cà phê hao ri du đêt dak lah mô dơi mât kân rnoh hvi neh tăm. Nău a[aơ rnoh khlay ju\r thuk, mpeh nkô| nău tơm lah lăn rmeh bưm ir đo\ng. Păng dôl rmeh bưm n’hanh năm aơ lah năm tâl pe păng lăn rmeh bưm ir, hôm rmeh trôm jay kho du\t âk n’hanh âk dak tăm ho\ rlău ir rnoh âk geh. Nkô| tâl bar lah năm aơ mha êng geh nău nuh srê Covid-19 [ư an nu^h do\ng hu\ch đêt, nê lah nău mô hôm dơi der hôm. Tâl pe đo\ng lah jâng wa\ng sa lam ntu\r neh dôl hu\ch hêng, jêng nău rvăt do\ng cà phê, ntu\k tăch rgâl cà phê păng hu\ch ju\r du\t âk. Ăp nkô| [ư an rnoh khlay cà phê mô dơn ju\r thuk ta rnôk dja ma hôm nchroh ntoch jong âk năm tay đo\ng”.

- Râng nkoch bri [on lan kan lo\ mir tâl 3 ta Buôn Ma Thuột khay 9/2020, Thủ tướng lah rjăp cà phê Dak Lak lah săk ntơ khlay, tơm cà phê lah tơm tăm jong năm yơn mô di ăp rnăk dơi tăm cà phê da dê. G^t di lah Thủ tướng dôl ma hôr nău rmeh bưm, n’hanh ngoăy tâm ăp nău ân [ư đah n’gâng kan cà phê a[aơ lah n’hu\ch rnoh âk đo\ng hơi wa?

Wa Trịnh Đức Minh: “Ơ, trong hăn têh dơi jo\ jong mô nchuăt t^ng tâm rlong rnoh âk geh play ma n’hao rnoh săk kah ue\h lah ngoăy tâm ăp trong hăn tơm rgâl jo\ jong bah  n’gâng kan cà phê. Păng ho\ geh bar pe năm aơ, yơn lah ăp rêng [ư du\t mbrơi nkai. An tât a[aơ rnoh hvi neh tăm rnoh âk săk geh play cà phê bah Việt Nam mô hu\ch đo\ng rđ^l đah trong dăp rgum. Đề án hun hao cà phê Việt Nam ho\ ntro\ng năl rnoh hvi neh tăm lah mô rlău prao rhiăng rbăn ha. Yơn lah rnoh nchih rgum a[aơ lah păng ho\ hao tât 650.000 ha, du đêt rnoh nchih rgum hôm âk rlău nê đo\ng. Nê lah du nkô| nău. Rnôk geh nău rđău đă bah Thủ tướng lah mpeh nău mô di le\ d^ng nu^h [on lan geh tăm cà phê da dê gay u\ch lah he mô nchuăt t^ng tay rnoh âk geh play dơm, bah meng nê ân uănh khlay săk ntô rnoh kah ue\h play. Ri nê lah du gung trong ma Thủ tướng nkah tay gay n’gâng kan cà phê rgum [ư”.

- Geh doanh nghiệp lah “Rnôk ăp hiệp định dơi ký ton jêng lah ăp doanh nghiệp cà phê Việt Nam ân tâm rlong đah ăp nu^h têh kuâng” tâm n’gâng kan. Hơi wa, hiệp hội mhâm năl mpeh rơh tâm rlong dja mêh?

Wa Trịnh Đức Minh: “He ân dơi lah kloh kơt aơ, ăp hiệp định dja ngăn ma lah pơk luh du trong dơh soih gay n’gâng kan cà phê Việt Nam, lơn lah ăp ntil cà phê nkret njêng. Ri nău tâm rlong ta aơ lah moh ndơ, jêng lah he ân lor nchrăp ndơ\ luh ăp ntil cà phê nkret njêng tăch luh ma a[aơ he mô ho\ dơi ru\n âk mô lah he mô ho\ dơi kuơi tât, păng geh nău jêr khăch khoch nt^t kơt ntu\k tăch rgâl ta châu Âu mô lah ntu\k tăch rgâl ta Mỹ. Đah cà phê rnglăy ri Châu Âu n’hanh Mỹ lah ntu\k tăch du\t têh hôm yơn cà phê nkret njêng, ăp ntil cà phê wâr k^n, cà phê mpli lêk gay lăp dơi ntu\k tăch rgâl dja lah du\t n’hâm jêr jo\t, bol ma ntu\k tăch rgâl dja mbrơi mbrơi cà phê nkret njêng so\k soăy lăp tâm ntu\k tăch rgâl dja păng hu\ch tât rnoh mô hôm geh du rnoh ndơ so\k.

Yơn lah gay tât ăp ntu\k tăch rgâl dja ri ăp doanh nghiệp tâm dak ri ơm bah ri aơ ho\ n’gluh tăch ndơ đo\ng, yơn ma n’gluh tăch ndơ tât ăp ntu\k mhe ntoh păng hôm dơh lơn. Hôm nt^t rnôk ăp hiệp định ăp dak tâm hiệp định EVFTA lah Châu Âu, ri ntu\k tăch rgâl nê lah du ntu\k tăch rgâl ho\ dơi mpơl saơ kloh hôm. Ntu\k tăch rgâl ho\ dơi tâm pă hôm. A[aơ he u\ch nsăt lăp tâm nê ri he ân tâm rlong. Le\ ma tâm rlong đah ăp doanh nghiệp FDI ta ntu\k tăch rgâl Việt Nam aơ. Nt^t kơt NESTLE bu ho\ geh ăp nhih máy nkret njêng cà phê, lơh n’hôl luh le\ Cafein n’hanh cà phê mpli lêk n’hanh khân păng ho\ tăch n’gluh tât Châu Âu âk năm aơ hôm a[aơ he u\ch tăch n’gluh tât châu Âu đo\ng ri he ân tâm rlong đah ăp nu^h nê”.

- Kơt may mhe nkoch nê, nklăp rnôk pơk mpông t^ng ăp nău tâm ton dah ro\ng tăch rgâl rơh mhe kơt EVFTA mô lah CTPPP, ri rơh tâm rlong ma he luh bah dih bri têh hvi nê lah rơh tâm rlong mpeh cà phê nkret njêng hôm mpeh cà phê rnglăy ri mhâm mêh wa?

Wa Trịnh Đức Minh: “Đah cà phê rnglăy ri ngăn ma lah geh ăp trong nkra tơm nê lah mô ri he ân geh nău tâm rlong đah ăp dak [ư cà phê rnglăy kơt Brazil, Indonesia. Nkô| nău bah he lah u\ch geh ns^t wa\ng sa âk ri cà phê bah he nkret njêng đah du rnoh khlay tâm di gay ns^t geh wa\ng sa. He ân nsrôih hăn t^ng trong r[o\ng nê ho\ ơm bah jo\ aơ, jêng lah du\t âk trong nchrăp, bôk nău kan gay têk nkre hu\ch bah huach âk prăk do\ng nkret njêng cà phê Việt Nam. Tâm ban kơt ăp dak đo\ng, kơt Brazil ri khân păng do\ng âk ndeh rklư n’hanh ma âk kỹ thuật mhe gay rgâl ntil mhe săk geh play âk ri rnoh khlay roh prăk do\ng kan bah khân păng đêt, jêng khân păng tâm rlong dơi mpeh măt cà phê rnglăy đah dak he rnôk tăch tât ăp dak Châu Âu”.

- Ntu\k tăch rgâl dak bah dih pơk mpông t^ng trong tâm ton an cà phê Việt Nam ri rgâl tay ntu\k tăch rgâl tâm dak mbra pơk mpông an ăp ntil cà phê dak bah dih đo\ng. Hơi wa g^t geh nău rgâl ân njrăng uănh ta ntu\k tăch rgâl cà phê tâm dak đo\ng, gay ăp doanh nghiệp bah ir roh le\ ntu\k tăch rgâl ta dak he nơm”.

Wa Trịnh Đức Minh: “Ntu\k tăch rgâl tâm dak ngăn ma lah mô geh tât khuch tâm rlong ngăn đo\ng. Way âk năm aơ he mbra rvăt n’glăp cà phê bah du đêt dak đo\ng yơn mô âk. Lơn âk lah he rvăt n’glăp du đêt cà phê kah khlay gay [ư njêng cà phê kah khlay mha êng. A[aơ he nsrôih nkret njêng cà phê kah khlay gay hu\ch bah ir rvăt n’glăp âk cà phê kah khlay bah dih lăp. Lơn lah uănh khlay tât săk ue\h gay mhâm [ư an nu^h do\ng Việt Nam lah du dak têh kuâng bah nău kan nkret njêng cà phê ri ân dơi do\ng, ân dơi ngêt ta cà phê kah ue\h đah rnoh khlay tâm di”.

- Ta năp ăp nkô|, ăp nău ma n’gâng kan cà phê ân dơi [ư, Hiệp hội cà phê mbra kơl lăp kan mhâm mêh hơi wa?

Wa Trịnh Đức Minh: “Hiệp hội ơm bah ri aơ ho\ t^ng trong r[o\ng nsum bah n’gâng kan cà phê lah rgâl săk kah kloh ue\h tâm ban kơt rup gui gay nkoch n’hơ an ăp nu^h saơ lah Việt Nam mô dơn lah dak nkret njêng tăm âk cà phê đo\ng ôh ma geh nău dơi, săk geh nkret njêng cà phê kah khlay âk. Hiệp hội ho\ ntơm pơk mpôl cà phê, joi tay du ntu\k tăch rgâl khlay lơn nê lah cà phê kah khlay, ma trong nt^m nti nu^h [on lan kan lo\ mir nkret njêng cà phê kah khlay. {ư ăp rơh tâm rlong, [ư ăp ntu\k ndranh tăch rgâl gay cà phê kah khlay nê lăp ntu\k tăch rgâl tâm dak n’hanh mbra luh tât dak bah dih”.

- Tâm rnôk dơh soih n’hanh ntul rlong kơt nê an n’gâng kan cà phê, hiệp hội moh geh nău mbơh g^t lor njuăl tât [on lan kan lo\ mir, doanh nghiệp, nu^h mât bôk kan mêh wa?

Wa Trịnh Đức Minh: “Nău mbơh an g^t lor du\t khlay ma mpôl hên u\ch njuăl tay lah he tâm rnôk lơn ma jêr jo\t mpeh nkô| nău rnoh khlay ri du trong gay geh rgâl geh âk wa\ng sa, jêng ma lah trong n’hao săk kah kloh ue\h ndơ geh [ư. U|ch [ư kah khlay ri he ân râng ăp mpôl kan nsum gay he ndrel njêng luh ăp ndơ [ư geh tâm ban săk kah kloh ue\h n’hanh ndơ\ luh ntu\k tăch rgâl đah du rnoh to\ng âk. Ngih dak ân ntop kơl ăp trong kan gay nu^h [on lan bu nsing nơm an lah lah khân păng [ư luh cà phê săk kah ue\h ri khân păng tăch dơi rnoh khlay. Nê lah ăp ntil ma mpôl hên dôl t^ng [ư”.

 Dăn lah ue\h wa!

Nu^h rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt