VOV4.M’nông: Nau ji ntoch rse soan hoch mham lah nau ji tâm rmôt rse soan tâm trôm, vay geh ngăn tâm rse soan mham jâng. Nau ji ao dôl geh uănh lah nau ji tât mhe, êp nau ji chrach nju\ng ndrel hao huyết áp yor lah rnoh nu\ih ji ngăch. Nau ji tâm jâng mô geh nau khuch tât nau ueh săk jăn, ma ngăn lah tâm bu ur, păng hôm khuch tât n’hâm soan, âk nu\ih koh lơi jâng yor lah ji jâk hô.

Rse soan manh hôm geh ntơ lah ven, lah trong mham soan hoch leo, geh nau ntrơn hoch ăp mham tât play nuih. Nau ntoch rse soan manh tâm jâng hôm njêng trong mham têh, luh jur mham tât jâng, mô ân mham hoch si\t tâm play nuih jêng kol mham, tă bah nê [ư rse soan mham lơn ma têh, jêng ngăn ji hô ndrel dak mham kol jru hô. Ti\ng nai dak si khoa Play nuih, rnoh nu\ih ji ntoch sre soan mham tâm jâng ta bu ur âk rlau 3 tơ\ rđil ma bu klô. Nkô| lah yor geh nau mơng nsoh jêp prêh ndrel deh kon. Rnôk bu\n, rnăn kon mpeh tâm rse soan play nuih âk lơn, nkre lah, nau rgâl tâm săk jăn rnôk bu\n ri [ư lơn ma khuch tât rse soan manh tâm jâng. Nai dak si Trần Ngọc Hội, Khoa Nội tim mạch, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên, ân gi\t:

‘Ăp nu\ih vay geh nau ji ntoch trong rse dak mham tal bôk năp lah bu ranh, bu âk năm. Ti\ng nau mi\n tâm Mỹ, nklăp 35-50% nu\ih bu ranh geh nau ji ntoch soan sre mham. Ta Việt Nam, bol ma ê geh rnoh mi\n rvê ngăn mpeh nu\ih geh nau ji ntoch soan mham, yơn lah ti\ng rnoh kơp geh nklăp 20-30% bu rêh geh nau ji ao. Tal bar lah ăp nu\ih [ư kan dâk jo\ mô lah gu\ jo\. Ăp nu\ih geh nau rêh gu\ du ntu\k ndrel geh nau ngêt sa mô tâm di, krăl ăch jo\ nar”.

Ti\ng ăp nai dak si, tâm rơh bôk năp, nau ji ntoch rse soan geh nau mpơl kơt lah: gel jâng, jâng tâm jâng rnôk dâk mô lah gu\ jo\, jo\ jo\ ri môr êng jâng, ndrel tâm bri măng, ji nho kơt lah geh ndơ chuh, ndơ ntâp tâm săk. Nau rvê ngăn lah nu\ih ji hăn rvăt êng dak si gay ma ngêt, tât rnôk dak si mô hôm tam, ăp nau ji ao jâk lơn, rnôk nê mơ hăn ngih dak si, rnôk nê ho\ jêr săm ndrel geh nau ji jâk jru lơn. Ngăn lah kơt lah Y Sưn Ênuôl (60 năm) tâm xã Ea Tiêu, nkual Cư Kuin, n’gor Dak Lak. Bah năp nơh, wa Y Sưn Ênuôl vay ji nho tâm jâng. Lah ăp tơ\ geh kơt nê, wa hăn rvăt êng dak si gay ma ngêt. Bar khay ma ao, nau ji lơn ma jâk, jru lơn, jâng păng môr têh, ji, nho, rnôk mô hôm dơi dâk hăn ri mơ rnăk vâl leo păng hăn ngih dak si Khoa Nội Tim mạch, ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên gay ma khám. Ta ao, ăp nau dak si sao jâng păng mô hôm ueh trong hoch ham, nkol trong mham, jâng ty, môr, mô dơi hăn ro. Lah mô geh khám ndrel năn săm, nu\ih ji mra khi\t. Wa Y Sưn Ênuôl, nkoch:

‘ Gâp ji jâng kơt nê jo\ hôm. Tâm du tơ\ ji ri gâp lo\ hăn rvăt dak si gay ma ngêt du nar lah bah hôm, bah geh 5,6 nar, geh rnôk ri du khay. Rnôk sao ji ri gâp lo\ hăn rvăt tay, lah ngêt dak si ri păng bah. Yơn a[ao gâp ngêt bơi tât du pơh hôm ma hôm ji ơm”.

Ti\ng nai dak si Trần Ngọc Hội, nau ji ntoch rse soan mham jâng mra ndơn sao rnôk nơm uanh, sao geh trong hoch mham pu\k, jâng, ty, geh rnôk ri tơm blu mor, Ntu\k geh nau ji ri păng luh trong hoch mham ndrih. Geh rnôk jâng mô lah mô lăng jâk ri nau ji mô geh uănh năl tâm ntu\k ntơm geh nau ji ôh. Nai dak si Trần Ngọc Hội, Khoa Nội tim mạch, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên mbơh:

‘Ngăn ri geh âk ngăn nau mpơl ndrel nau ji nơih ntôn lah nau ji đah ntil êng, kơt lah nau ji môr nting, ji nting…geh nau mpơl tâm kơt. Ăp nau ji bah ntoch rse soan mham geh nau ji tât tâm săk ndrel mham. Mpeh nau ji mpơl sao, ri nu\ih ji mra saơ ji, jâk tâm jâng, kơt lah nho jâng, geh kue jâng, chit tâm mpang jâng. Ăp nau mpơl aơ geh âk tơ\ jêh ri păng jaka lơn, lơn ma măng bri ri lơn ma ji jâk lơn. Ngăn lah rnôk nu\ih ji dâk mô lah gu\ jo\ ri nau ji jâk lơn ndrel rnôk bi\ch dră jâng tâm ntu\k prêh ri mra bah oi. Jâng ji mô đăp, mpât jâng ri sao bah oi”.

Nau ji ntoch trong mham ri bôk năp [ư mô ueh tâm săk, ji ndrel mô ueh uanh, mô ueh tâm nau rêh. Yơn lah, nau ji ao păng njêng trong hoch mham jêng geh kât, krâl mham jêng gu\ du ntu\k mô lah ntrơn hoch ti\ng trong [ư kol tâm ntu\k êng, tâm nê mô ueh ngăn lah kol trong mham tâm klơm soh, geh mra [ư khi\t nu\ih”.

Nau ji kol mham, nsing tâm nrôk geh ji ndrel nau ji jo\ jâk ma geh nau săm êng êng. Tâm rơh bôk năp, ji mô lăng jâng, nu\ih geh nau ji ân geh rgâl nau gu\ dâk ăp nar. Rêh ri, nu\ih ji geh săm đah nau do\ng ndơn mpet ndrel ân hoch ueh. Mpeh tâm jâng jêng nau mpet hô mpeh tâm nâm ndrel kơl ăp trong mham geh jê|, kơl hoch tât play nuih ueh lơn. Nu\ih ji ko\ geh nai dak si nti\m ngêt dak si ti\ng nau mbơh đă. Nau săm ueh ngăn, tam ngăn mpeh nau ji  ao lah đah nau rhuat trong rse mham mô lah do\ng ma tia Laser.

Yơn lah, ti\ng nau lah bah nai dak si chuyên khoa, a[ao ê geh săm bah nau ji ao, n’ăp ma rek ri rnoh plơ\ ji tay hôm ơm. Yor ri, ăp nu\ih ân geh n’hao nau blau ndrel [ư nau nkah njrăng gay der nau ji ao, kơt: Hăn, dâk mô lah gu\ du ntu\k mô dơi jo\ ir, rnôk rlu rlau, ân geh nkơng jâng prêh, sa âk byăp rih, vitamin ndrel ngêt âk dak. N’hao nau mpât săk jăn, jâng ty, ân hăn jâng nklăp 30 mni\t du nar, ân geh pêt lât ndrel trăm jâng tâm dak răm. Mô dơi nsoh jêp prêh âk. Rnôk geh mpơl nau ji ri ân geh săm khám ndrel săm ân ơm, mô dơi rvăt êng dak si ngêt mô lah săm lah mô tâm di rnoh ân ngêt, nau dơi ngêt ri mra jêng mô hôm tam ma dak si, ma nau ji lơn ma hô jâk ndrle mra khi\t nu\ih./.

Nu\ih rblang: H’Thi