VOV4.M’nông: Jêh rlau 15 năm nau tur chĭng goh gong Tây Nguyên geh UNESCO kơp dơn lah ndơ pơm yau khlay ntoh măt bah rnoi mpôl, ndrel đah ăp n’gor Tây Nguyên, Gia Lai hŏ geh âk nau kan kơl an gay mât ndrel ƀư ueh nau vay ơm chĭng gong tâm nau rêh n’hêl gay geh ueh ngăn.

Đah ƀon Hăng Rinh, nkuăl têh Chư Sê, nkuăl Chư Sê, n’gor Gia Lai ndơ goh nteh bah chĭng gong mro mât du nau khlay tâm nau rêh nuih n’hâm. Bu rang Rơ Ran Hào rhơn ngăn mpeh ăp nau nteh chĭng ơm bah rnăk nơm geh mât ueh. Bu ranh Hào nkoch “Chĭng aơ khlay ngăn, păng rlau 100 năm hôm, ndri ma ƀon hên uănh kơt lah drăp ndơ mpêt khlay. Păng lah chĭng bah ngih Rơ mah Lich. Blah chĭng aơ bah ndrâu che wa Lich lơi ân, păng knŭng ân ƀon lan manh rnôk geh nau kan têh. Tâm ƀon âk ngăn chĭng, ma chĭng aơ nth ueh ri vay geh dŏng…Tĭng bu ranh Rơ Lan Hào, kăl e nơh geh ƀon Hăng Rinh geh nau vay lah, bu klô ân blau tur chĭng, bu ur ân blau hyơt mơ geh râng ăp nar lễ, nar rgum bah ƀon, Dri ma, rnôk tât 10-15 năm, bu ur bu klô ndơn tât joi nŭih blau tur chĭng, hyơt gay ma kơt. Ndri tât rnôk aơ, ƀon Hăng Rinh hôm mât ơm nau nteh chĭng đah nau tâm ntĭm nti nsum.

Lah nŭih blau ăp nau tur chĭng ơm, ri ma bu ranh Rơ Lan Hào ƀư nau kan ntĭm mbơh ân phung mom. Ăp rơh geh jă njoh mprơ, tur chĭng, bu ranh Rơ Lan Hào hŏ leo trong hăn, ntĭm nti, djăt nteh chĭng gay kơl an rmôt ân ueh lơn. Tât rnôk aơ ƀon hăng Rinh ri bu blau tur chĭng da dê, ƀon khân păng geh 2 rmôt bu klô mom ndrek kon se, vay geh nkuăl jă tâm rlong tur râng nau kan văn hoá, kơl an nau ngêt sa têh. Oh Rơ Mah Tiên (10 năm) nŭih rmôt tur chĭng mom mbơh: “Yor ŭch ma chĭng ndrel ŭch geh hăn tur nsum ri ma păng tĭng bu ranh Nam hăn tur chĭng. Ăp nar bôk năp ri jêr, yơn rnơm gơih ndrel geh bu ranh Nam kơl an ri păng lĕ blau hôm”. Tâm ƀon geh âk băl mom kơt Rơ Mah Tiên gơih ngăn geh nti tur geh lăp rmôt bah ƀon.

Tĭng  Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao ndrel pâl n’aih n’gor Gia Lai wa Trần Ngọc Nhung, tâm 15 năm ma aơ, Gia Lai ƀư rjăp nau ton tă bah nau ƀư tur têh tât nau rnê bu ranh tur chĭng, leo chĭng hăn nti tâm ngih săm ƀŭt gay ma lŏ mât, ƀư ueh nau tủ chĭng Tây Nguyên tâm ƀon lan. Bah nau kơp, tâm 1.192 ƀon nŭih rnoi mpôl đê̆ n’gor hôm mât 5.655 blau chĭng (rnoi J’Rai geh 3.373 blau, rnoi Bana geh 2.282 blah ndrel 932 blah chĭng khlay, lam n’gor geh 900 nŭih blau, rlau 60 nŭih blau chrah chĭng ndrel geh 23 nŭih geh kơp dơn lah Nghệ nhân ưu tú. Mra lah, aơ lah ăp nau khlay ngăn dôl ma rgop nau mât, ƀư ueh nau khlay bah tur chĭng.

Êng nê, âk năm ma aơ Gia Lai nchrăo mât ăp nau tâm n’ur chĭng tă bah tâm dâng tât n’gor (2 năm ƀư du tŏ tâm xã ndrel nkuăl; 4 năm ƀư du tŏ bah n’gor). Ăp nau tâm n’ur aơ rgum âk nŭih, âk ƀon râng, bonh đă. Mra lah, nê lah nau kan săk tam ƀư mât nau tâm n’ur, nkoch trêng nau tur chĭng, bonh đă. Mra dơi lah, nê lah nau kan săk tam tâm nau tâm n’ur, nkoch ntĭm ndrel rgop nau n’hao nau gĭt bah ƀon lan tâm nau mât ndray ndơ ơm Bŏ, che nơm. Nau ngăn lah êng nau tur chĭng ơm, rmôt mhe, rnôk aơ hôm geh âk rmôt bu ur,  ƀư rưih lơi nau vay mô ân bu ur tur. Ngăn lah, ntơm nau rêh nuih n’hâm, ăp nŭih tơm hŏ ndrel dôl nthoi tay du nau mhe ân nau tâm nkoch nau yur chĭng tâm nau rêh mhe.

Rnôk aơ, văng sa rêh jêng hun hao hŏ ndrle njêng nau mhe ngăn tâm ntŭk tur chĭng, ntŭk ơm, geh tât nau mât nau hun hao nau khlay chĭng gong tâm nau rêh ăp rnoi ta Tây Nguyên. Nau kan mât ndơ ơm tâm rnôk geh dôl mâp nau jâk, nau jêr ndrel ndal. Tâm rơh tâm nchră lam ntur neh đah nkô̆ “Nau rgâl tâm nau rêh văng sa, rêh jêng ndrel mât nau vay ơm chĭng gong ta Việt Nam ndrel nkuăl Đông Nam Á” (2009) ndrel êp aơ ngăn lah nau tâm nchră “Mât ndrel hun hao tĭng nau ueh ơm nau vay tur chĭng Tây Nguyên (2018) geh ƀư ta nkuăl ƀon têh Pleiku (Gia Lai) hŏ ndơn geh âk nau kan ngăn. Tâm nê, nau mĭn ndrel nkô̆ “Lao nai ơm jêng drăp ndơ” gay ƀon lan geh dơi ta ưbah nau mât nâp nâl ndơn geh nau kơl an bah âk nŭih kan khoa học ndrel mĭn kan văn hoá. Lah mô mât nsing tâm nau geh ân bah tơm prăk mô âk ri mô nâp, tâm rnôk lah rgum tu tơm ndrle nau leo lăp kơl an bah ƀon lan ri nau kan aơ săk tam ndrel jŏ jong lơn. Rnôk leo ndoh ndơ geh jêng drăp ndơ ndrel nuih n’hâm tâm ƀon lan, ƀon lan mra râng mât, ƀư ân ueh ma mô geh kâp jă âk.

Tĭng nŭih kan gưl kan prêh bah Viện mĭn njêng ndrel hun hao nau kan ƀon lan Việt Nam (Bộ khoa học ndrel công nghệ) Đào Xuân Mùi, nau mĭn, nau kan njêng ndoh ndơ ơm jêng nau drăp khlay: “Ân geh ƀon lah gĭt lah, mât ân dơi nau ơm nê mơ lah nau reh tơm, lah nau khlay, mơ njêng nau nau ơm ueh chĭng gong jêng gay geh leo dŏng pâl n’aih, ƀư kan. Rnôk ƀon lan geh kơl tă bah ndơ ơm rti nau kan pâl n’aih mra lah nau nâp gay ma kơl an nau mât, ƀư ueh nau văn hoá geh ueh, nâp ndrel ndơ ơm kơt nê đŏng, kŏ geh nsum ma nau rêh ueh têh”.

Yuh Đinh Thị Sơm, nŭih nau kan pâl n’aih ƀon Mơ Mra, xã Kông Lơng Khơng, nkuăl Kbang, n’gor Gia Lai, nkoch: Rơh rlau aơ, ƀon vơt âk ngăn rmôt pâl n’aih tă bah âk ntŭưk tât. Ƀon lah geh bonh đă râng nau kan tĭng nau dơi, rnơm nê geh tay prăk. Bu năch tât ƀon, êng nau ŭch ndơ ngêt sa yor ƀon lan nơm gâm sa ri hôm ŭch uănh ndrel ma ƀư nau tanh sah, tanh njuh, ngăn lah năch râng nau kan kơt lah tur chŏng, hyơt ndrel sŭnh ur bah năp ngih…Nkoch tât nau kan aơ, nô Rah Lan Thắng, Bí thư Chi đoàn ƀon Ốp, Phường Hoa Lư, nkuăl ƀon têh Pleiku mbơh: Ntơm nar geh kơl an ndrel pă chĭng, tâm măng nar puăn ăp pơh, rmôt chĭng gong mom, kon se ƀư nau ntĭm nti ndrel ndơn geh nau bonh đă bah ƀon lan. Êng ăp ntŭk rgum ntĭm nti gay râng ăp nau kan têh, nau kan văn hoá bah nkuăl, rmôt chĭng gong bah ƀon hôm ndơn geh nau jă kơl an nau tur chŏng ân năch plâl n’aih tâm ntŭk tât. Bah nê, ăp nŭih tâm rmôt mô êng geh nau gay ma chiăr nti ma hôm geh prăk đŏng”.

Ntơm bah nau kan tă blau mpeh nau ntrŭnh nau kan pâl n’aih nsing tâm ndơ ơm rnôk aơ, geh dơi lah, Gia Lai dôl geh ăp nhoat hăn tâm di, rgop nau ndrel đah ƀon lan ăp rnoi mpôl Tây Nguyên tâm nau mât, ƀư ueh nau khlay bah ntŭk tur chĭng ơm bah Tây Nguyên geh UNESCO kơp dơn lah ndơ ơm yau geh mât ân nâp bah rnoi nŭih./.

Nŭih rblang: H’Thi